Arap Edebiyatında Makâme

Year 2025, Volume: 5 Issue: 1, 100 - 110, 30.06.2025

Refaa Yıldırım

https://doi.org/10.61960/fikriyat.1685909

Abstract

Hicrî dördüncü asırda Arap edebiyatı, nesir türlerinden biri olan seci‘ ile tanışmıştır. Seci‘ türünün özgün bir alt türü olan makâme, Arap edebiyatında sonradan geliştirilmiş ve kendine has örnekleri ortaya konulmuş bir edebi türdür. Bu tür, ortaya çıktığı dönemden günümüze kadar farklı tema ve biçimlerle varlığını sürdürmüştür. Modern dönemde, türün klasik döneme ait örneklerinden bazı yönlerden ayrıştığı ve yeni özellikler kazandığı söylenebilir. Bu çalışmada, Arap edebiyatında önemli bir yere sahip olan "makâmât" olgusu hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, öncelikle "makâmât"ın mahiyeti, tarihi ve önemi ele alınmıştır. Ayrıca, bu edebi türün gelişim süreci, klasik dönem ve modern dönem eserler arasındaki temel farklılıklar ile bu alanda ortaya konulmuş eserler ve yazarları hakkında bilgi verilmiştir. Makâme, terim olarak hayali bir kahramanın başından geçen olayların hayali bir hikâyeci tarafından anlatıldığı kısa hikayeler serisinden oluşan edebi bir tür ve bu konuda yazılan eserlerin ortak adıdır. Arap edebiyatında genel kabul gören görüşe göre, bu tür edebi anlatımın ilk örneğini Bedîüzzamân el-Hemedânî yazmıştır. Ardından gelen el-Harîrî ise makâme türünü zirveye taşımış ve ona son şeklini vermiştir. Yazdığı özgün ve sanatsal makâme örnekleri sayesinde adı makâme ile özdeşleşmiş ve ortaya koyduğu eser, hem biçim hem de içerik olarak türün en üstün örneği olarak kabul edilmiştir.

Keywords

Arap Dili ve Edebiyatı , Seci‘ , Makâme , Bedîüzzamân el-Hemedânî , el-Harîrî.

Makâmât In Arabıc Lıterature

Abstract

In the 4th century ah, Arabic literature encountered "seci'," a prose genre characterized by rhyming or metered endings of phrases. "Maqame," a unique subgenre of seci', later emerged in Arabic literature, showcasing its distinct examples. This genre has persisted with diverse themes and forms since its inception. It can be observed that the modern period's examples of this genre diverge in some aspects from their classical counterparts, acquiring new features. This study aims to provide information about the phenomenon of "maqamat," which holds a significant place in Arabic literature. Accordingly, it first discusses the nature, history, and importance of "maqamat." Furthermore, it provides information about the development process of this literary genre, the main differences between classical and modern works, as well as the works produced in this field and their authors. "Maqame," as a term, refers to a literary genre comprising a series of short stories (maqamat) where the events of an imaginary hero are narrated by a fictional storyteller, and it is the common name for works written on this subject. According to the generally accepted view in Arabic literature, Bedîüzzamân al-Hamedani wrote the first example of this type of literary expression. Subsequently, al-Harîrî elevated the maqame genre to its peak, giving it its final form. Thanks to the original and artistic maqame examples he penned, his name became synonymous with maqame, and his work is considered the supreme example of the genre in both form and content.

Keywords

Arabic Language and Literature , Seci , Maqame , Bedîüzzamân al-Hamedani , al-Harîrî.

References

• Ayyıldız, Erol “Makâme”, DİA, İstanbul: 2003, 27/417.
• Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer. Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-Arab. 4. bs. thk. Abdüsselam Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hancî. 1418/1997.
• Brockelmann, Carl. Dâiretü’l-maârif mucezü dâireti’l-maârif el-islâmiyye. çev. Heyet. Hasan Habşî, Şeyh Abdürrahman Abdullah. Kahire: 1418/1998.
• Çelebî, Kâtib. Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutubi ve’l-funûn. Bağdat: Mektebetü’l-mesnâ. 1360/1941.
• Dayf, Şevkî Abdüsselâm. el-Fennu ve mezâhibuhu fi’n-nesri’l-Arabiyyi. 13. bs. Kahire: Dârü’l-Meârif. ts. el-Büstânî, Butrûs. Üdebâü’l-Arab fi’l-a‘suri’l-Abbâsî, hayâtuhum âsâruhum nakdu âsârihim. Müessesetü Hendâvî, li’t-Taallümi ve’s-Sekâfe, 1435/2014.
• el-Enbârî, Kemâlüddîn Abdürrahman b. Muhammed. Nuzhetuʼl-elibbâ fî tabakâtiʼl-udebâ. thk. İbrahim es-Samarrâi. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr. 1405/1985.
• el-Hadremî, Ebû Muhammed, et-Tayyib b. Abdullah el-Hicrânî eş-Şâfii. Kilâdetü’n-nahr fî vefeyâti a‘yâni’d-dehr. thk. Ebû Cum’a Mikriyu Halid Zuvvârî. Cidde: Dârü’l-Menhec. 1428/2008.
• el-Hemedânî, Bedîüzzamân Ebü’l-Fadl Ahmed b. Hüseyin. Makâmâtü Bedîüzzamân el-Hemedânî. 3. bs. thk. Muhammed el-Abduh. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye. 1426/2005.
• el-Herevî, Ebû Sehl Muhammed b. Ali. İsfârü’l-fasîh. thk. Ahmed b. Saîd b. Muhammed Kaşşâş. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye İmâdetü’l-Bahs’I-ilmi. 1420/2000.
• el-Kureşi, Ebû Muhammed Muhyiddîn el-Hanefî, Abdülkadır b. Muhammed b. Nasrullah. el-Cevâhirü’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye. Mîr Muhammed Kutubhâne. Karaçi: yy. ts.
• eş-Şüreyşî, Ebû Abbâs, Ahmed b. Abdülmümin b. Musâ el-Kaysî. Şerhu Makâmâti’l-Harîrî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye. 1427/2006.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Yaʻkûb. el-Bülğa fî terâcimi eimmeti’n-nahvi ve’l-luga. Dımaşk: Dâru Sadüddîn li’t-Tibâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1421/2000.
• Hamevî, Yâkût Şihâbuddîn Ebû ʻAbdillâh. Muʻcemu’l-udebâ irşâdü’l-erîb ilâ marifeti’l-edîb. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî. 1414/1993.
• Harîrî, el-Kâsım b. ʻAlî b. Muhammed b. ‘Usmân. el-Makâmât. Beyrut: Matbaatü’l-Ma‘ârif. 1290/1873.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî. Târîhu Bağdâd ve Züyûluh. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye. 1417/1996.
• İbn Fûtî, Kemâlüddîn Ebü’l-Fadl Abdürrezzâk b. Ahmed. Mecmau’l-âdâb fî mucemi’l-elkâb. thk. Muhammed el-Kâzım. İran: Müessesetü’t-Tibâa ve’n-Neşr ve’l-İrşâd. 1416/1996.
• İbn Hallikân, Ebu’l-ʻAbbâs Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtu’l-Aʻyân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsân ʻAbbâs, Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-‘Arab. I-XVIII, Beyrut: Dâru Sâdır. 1414/1993.
• İbn. ‘Amûme Fethiyye. el-Mu‘cemü’l-lugavî li Makâmâti Muhammed el-Beşîr Ibrâhîm Dirâse tahlîliyye. Yüksek lisans. Cezayir: Batna Üniversitesi. 1434/2013.
• İbnü’l-Merzubânî, Abdullah b. Cafer b. Muhammed b. Dürüsteveyh. Tashîhü’l-fasîh ve şerhuh. thk. Muhammed Bedvî el-Mahtûn. Kahire: el-Meclisü’l-A‘lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye. 1419/1998.
• İbnü’l-Müstevfî el-Lahmî, el-Mübârek b. Ahmed b. Mübârek b. Mevhûb el-İrbilî. Târîhu Erbîl. thk. Sâmî b. Seyyid Hamâs es-Sekâr. Irak: Dârü’r-Reşîd li’n-Neşr. 1980.
• Kayrevânî, Ebû İshâk el-Husrî İbrahim b. Ali b. Temim el-Ensârî. Zehrü’l-âdâb ve semeretü’l-elbâb. Beyrut: Dârü’l-cîl. ts.
• Kehhâle, ‘Umer Rıdâ. Mu’cemu’l-muellifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi. 1957.
• Lebîd b. Rabia b. Mâlik. Dîvânu Lebîd b. Rabiata el-Âmirî. thk. Hamdu Tammâs Beyrut: Dârü’l-Marife, 1425/2004.
• Mâzin Salâh Mutabbakânî, “İBRÂHİMÎ, Muhammed Beşîr” DİA, İstanbul 1988, 1/509.
• Nasrullah hacımüftüoğlı, “Ahdeb”, DİA, İstanbul 1988, 1/509.
• Riyâdi Zâde, Abdüllatif b. Muhammed b. Mustafa Lutfî. Esmâü’l-kütüb. thk. Muhammed et-Tuncî. 3. bs. Dımaşk: Dârü’l-Fikr. 1403/1983.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzzeddîn Aybeg b. ʻAbdillâh. el-Vâfi bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâ᾽ûd/Türkî Mustafa, Beyrut: Dâru Ihyâî’t-Turâs. 1420/2000.
• Safve, Ahmet zeki. Cemheretu hutebi’l-Arab fî ‘usûri’l-Arabiyye ez-zâhire. Beyrut: ts.
• Salebî, Ebû Mansur Abdülmelik b. Muhammed b. İsmail. Resâilü’s-Salebî. ys. ts.
• Sühârâ, Seleme b. Müslim el-‘Avtebî. el-İbâne fi’l-lugati’l-Arabiyye. 4 cilt. thk. Andülkerîm Halîfe v.dğr. Ammân: Vizâretü’t-Türâsi’l-Kavmî. 1999.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Buğyetü’l-vu‘ât fî tabakât el-lugaviyyîne ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Lübnân: el-Mektebetü’l-Asriyye. ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Hüsnü’l-Muhâdere fî târîhi’l-Mısr ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Eb’ül-Fadl İbrâhîm. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye İsa el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuh. 1387/1967.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Buğyetü’l-vu‘ât fî tabakât el-lugaviyyîne ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Lübnân: el-Mektebetü’l-Asriyye. ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Hüsnü’l-Muhâdere fî târîhi’l-Mısr ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Eb’ül-Fadl İbrâhîm. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye İsa el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuh. 1387/1967.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Şerhu’l-makâmât. thk. Semîr Muhammed ed-Derrûbî. Kahire: Müessesetü’r-Risâle. 1409/1989.
• Yeşil, Selman. Harîrî’nin Lahn Anlayışı. Editör: Mehmet Nafi Arslan, İstanbul: Nidâ Yayıncılık. 2023.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. ʻUsmân, Siyeru aʻlâmi’n-nubelâ, I-VIII, Kahire: Dârü’l-Hadîs. 1427/2006.
• Zeki Mübârek, en-Nesrü’l-fenni fi’l-karni’r-râbi‘. Kâhire: Müessesetü’l-Hendâvî li’t-Talîmi ve’s-Sekâfe. 1433/2012.
• Zemahşerî, Ebuʼl-Kâsım Cârullah Mahmûd b. ʻUmer b. Muhammed. Makâmâtü’z-Zemahşerî. Mısır: el-Matbaatü’l-Abbâsiyye. 1312/1895.