Sınırlı Bütün Olarak Dünya Kavrayışı: Krzysztof Kieślowski’nin Televizyon Dizisi Dekalog’un Birinci Bölümünde Olgular ve Değerler

Yıl 2023, Sayı: 1, 21 - 45, 10.07.2023

Deniz Telek

https://doi.org/10.26650/Filmvisio.2023.0002

Öz

Polonyalı yönetmen Krzysztof Kieślowski’nin Polonya televizyonu için çekmiş olduğu Dekalog dizisi, televizyon için üretilmiş filmlerde alışkın olduğumuz aynı karakterlerin bir filmden diğerine taşındığı epizodik bir yapı sunmaktan ziyade birbiriyle ilişkisiz karakterlerin hikâyelerinin bir tema etrafında şekillenmesinden meydana gelen bir döngü biçimindedir. Diziye esin kaynağı olan On Emir, her bir hikâyede On Emir ile insan yaşamı için çizilen sınırların ihlalini ve bu bağlamda bu sınırlar içerisindeki karakterlerin zorlu koşullarını ele alır. Birinci film, tüm dizide ortaya çıkan döngü açısından merkezi bir yer kaplar. Bunun nedeni bütün emirlerin dayattığı ‘değerler’ alanının başlangıç ilkesi olan Tanrı inancıdır. Kieślowski bu bakımdan dizinin başlangıç filminde rasyonel bakış açısının bir sahte Tanrı biçiminde kendini dayatmasını konu edinirken, ‘değerler’ ve ‘olgular’ arasındaki yapısal sınırları soruşturur. Bu çalışmanın amacı, Dekalog-1 (Dekalog, jeden, 1988 filmini olgular ve değerler alanı arasındaki ilişkilerden hareketle incelerken, bu alanlar arasındaki yapısal farklılıkları gün yüzüne çıkarmak ve yönetmenin bu ilişkilere yönelik yaklaşımını ortaya koymaktır. Çalışmanın teorik zeminini olgular ve değerler alanı arasındaki yapısal farklılıkları dil eleştirisi yöntemiyle inceleyen Ludwig Wittgenstein’ın erken dönem eseri Tractatus Logico-Philosophicus’taki düşünceleri oluşturmaktadır. Erken dönemde dünyayı sınırlı bir bütün olarak kavrayan Wittgenstein, olgular ve değerler alanı arasında dil temelli keskin sınırlar çizer. Çalışmada Dekalog-1 filminin anlatısı bir kanon görevi görürken, anlatının merkezini oluşturan olgular ve değerler arasındaki ilişkiler dil eleştirisi temelinde ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dekalog, olgu, değer, inanç, dil

Understanding the World as a Limited Whole: Facts and Values in the First Part of Krzysztof Kieślowski’s Television Miniseries Dekalog

Öz

The Dekalog television miniseries shot by Polish director Krzysztof Kieślowski for Polish Television takes the form of a loop consisting of the stories of unrelated characters shaped around a theme, as opposed to presenting an episodic structure in which the same characters are carried from one episode to another. The 10 Commandments inspired the miniseries deals with the violation of the boundaries drawn for human life; with each episode addressing one of the 10 Commandments and the difficult situations the characters face within these boundaries in this context. The first episode forms the center of a loop that unfolds throughout the series. The reason for this is faith in God, which is the starting principle of the field of values imposed by all commandments. In this respect, Kieślowski structurally investigates the boundaries between values and facts while dealing with the imposition of a rational point of view in the form of a false God in the opening episode of the series. The aim of this study is to examine the first episode of Dekalog (Dekalog, jeden, 1988) with reference to the relations between facts and values in order to reveal the structural differences between these fields and the director’s approach to these relations. The theoretical basis of the study consists of the ideas present in Ludwig Wittgenstein’s (1961) early work Tractatus Logico- Philosophicus, which examines the structural differences between fields of facts and values through the method of language criticism. Wittgenstein grasped the world as a limited whole and drew sharp boundaries between facts and values based on language in his early period. The study discusses the relations between the facts and values that form the center of the narrative on the basis of language criticism, with the narrative of the first episode of Dekalog serving as canon.

Anahtar Kelimeler

Dekalog, facts, values, faith, language

Kaynakça

• Anscombe, G. (1965). An Introduction to Wittgenstein's Tractatus (H. J. Paton, Ed.). Harper Torchbook. google scholar
• Arıcı, O. (2005). Antik Yunan tragedyasında ölçülülük (sophrosûne) ve uyum (harmonıa) düşüncesi (Tez No. 217289) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. google scholar
• Badowska, E., & Parmeggiani, F. (2016). Introduction: "Within unrest, there is always a question". In E. Badowska & F. Parmeggiani (Eds.), Of elephants and toothaches, ethics, politics, and religion in Krzysztof Kieslowski's Decalogue (pp. 1-14). Fordham University Press. google scholar
• Bergman, I. (Yönetmen). (1963). Sessizlik (Tystnaden) [Film]. Allan Ekelund. google scholar
• Bernard, R., & Woodward, S. (2016). Krzysztof Kieslowski: Interviews. The University Press of Missisippi. google scholar
• Caruana, J. (2009). Kieslowski and Kiarostami: A metaphysical cinema. In S. Woodward (Ed.), After Kieslowski: The legacy of Krzysztof Kieslowski (pp. 186-201). Wayne State University Press. google scholar
• Çakmak, C. (2007). Susma ve İfade Edilemeyen. Felsefe Arkhivi, 31, 13-27. google scholar
• Gold, M. (2016). Decalogue One: Witnessing a responsible ethics of response. In E. Badowska & F. Parmeggiani (Eds.), Of elephants and toothaches, ethics, politics, and religion in Krzysztof Kieslowski's Decalogue (pp. 51-79). Fordham University Press. google scholar
• Hadot, P. (2011). Wittgenstein ve dilin sınırları (S. A. Taşkın Takış, Ed., & M. Erşen, Çev.). Doğu Batı Yayınları. google scholar
• Haltof, M. (2004). The cinema of Krzysztof Kieslowski: Variations on destiny and chance. Columbia University Press. google scholar
• Han, B. C. (2022). Palyatif toplum günümüzde acı (H. Barışcan, Çev.). Metis Yayınları. google scholar
• Kieslowski, K. (1995). I am so-so. State Academy of Arts Stuttgart. google scholar
• Kieslowski, K. (Yönetmen). (1987). Blind Chance (Przypadek) [Film]. Jacek Szelıgowski. google scholar
• Kieslowski, K. (Yönetmen). (1988). Dekalog-1 (Dekalog,jeden) [Televizyon dizisi bölümü]. R. Chutkovski, Y. Globus (Yapımcı). google scholar
• Konchalovskiy, A. (Yönetmen). (1997). The Odyssey [Mini seri]. N. Meyer, F. F. Coppola, & D. Lovell (Yapımcı). google scholar
• Meis, M., & Tyree, J. (2021). Wonder, horror, mystery, letters on cinema and religion in Malick, Von Trier, and Kieslowski. Punctum Books. google scholar
• Monk, R. (2003). Wittgenstein: Dahinin görevi (T. Er, Çev.). Kabalcı Yayınevi. google scholar
• Murawska, R. (2009). Turning director Jerzy Stuhr does Kieslowski. In S. Woodward (Ed.), After Kieslowski: Thelegacy of Krzysztof Kieslowski (pp. 49-65). Wayne State University Press. google scholar
• O'Sullivan, S. (2009). The Decalogue and the remaking of American television. In S. Woodward (Ed.), After Kieslowski: The legacy of Krzysztof Kieslowski (pp. 202-225). Wayne State University Press. google scholar
• Online Etymology Dictionary. (t.y.). deca-. Online Etymology Dictionary. https://www.etymonline.com/word/ deca- google scholar
• Pulido, M. (2009). The place of saying and showing in Wittgenstein's Tractatus and some later works. Aporia, 19(2), 11-33. google scholar
• Sesti, M. (2003). Dekalog 1-10. In M. L. Bandy, & A. Monda (Eds.), The hidden God: Film and faith (pp. 183-191). The Museum of Modern Art, New York. google scholar
• Soykan, Ö. N. (2006). Felsefe ve dil Wittgenstein üstüne bir araştırma. Mvt Yayıncılık. google scholar
• Spinoza, B. (. (2011). Ethica (H. Z. Ülken, Çev.). Dost Kitabevi Yayınları. google scholar
• Stok, D. (1993). Kieslowski on Kieslowski. Faber and Faber Limited. google scholar
• Telek, D. (2022). Söylemek ve göstermek. Urzeni Yayınevi. google scholar
• Timuçin, A. (2004). Felsefe sözlüğü. Bulut Yayınları. google scholar
• Varga, S. (2008). Sub specie aeternitatis an actualisation of Wittgenstein on ethics and aesthetics. The Nordic Journal of Aesthetics, 20(38). https://doi.org/10.7146/nja.v20i38.2813 google scholar
• Wilson, E. (2000). Memory and survival: The French cinema of Krzysztof Kieslowski. Modern Humanities Research Association and Taylor & Francis. google scholar
• Wittgenstein, L. (1974). Tractatus Logico-Philosophicus (D. F. Pears, & B. F. McGuinness, Trans.). Routledge Classics. google scholar
• Wittgenstein, L. (1961). Notebooks (1914-1916). (G. E. M. Anscombe, Trans.). Basil Blackwell. google scholar
• Zizek, S. (2008). Kieslowski maddeci teoloji (S. Gürses, Çev). Encore Yayınları. google scholar