Rashid Reza Between Tradition and Modernity

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 95 - 111, 30.06.2025

Rabia Nur Kartal

https://doi.org/10.61524/fuuiibfdergi.1660875

Abstract

This study examines the political ideas of Rashid Reza who follows the Afgani-Abduh line in modern Islamic political thought. The aim of the article is to examine how Rashid Reza founded his idea of reform and renewal in the context of the future of the Islamic world in the conflict of the tradition and modernity and the reflections of this idea on today’s Islamic political thought. As a matter of fact, modern Islamic political thought has progressed more along the political spectrum of Afgani and Abduh, and no comprehensive anaysis has been made regarding Rashid Reza. This article aims to fill this gapin the literature. In this context, according to Reza, the backwardness of Muslim East in the face of the West and its colonization by imperial Powers due to the Muslims becoming obsessed bid’ahs (unwarrant innovation in religion) and supersititions and breaking away from Islamic truths and values. According to Reza, this defeat of Islamic geography against the West is not due to the fact that Islam prevent progress. On the contrary, Muslims are moving away from Islamic truhts and norms. While the Muslim geography is writhing in ignorence, powerty, corruption and autocracy, West has made tremendous strides and proved its superiority in military, economic, political and cultural fields. Therefore, progress can be achieved neither by strict adherence to traditions, as claimed by classical ulama nor by imitating the West in every sense by completely abandoning Islamic rules, as claimed by modernists. A middle way is possible and Islam, itself -Quran and Sunnah- contains the Dynamics that will ensure the progress. According to Reza, Islam does not oppose the norms and values introduced modern world – constitution, parliament, limited government, human rights and democracy- but rather offers a system that promotes these norms along the axis of the concepts of shura and meshveret. While the achievements of the West in the field of science and technology should be taken an example, Muslims should also preserve their local identity and values within the consciousness of ummah. In this respect, Reza points out a sharp distinction between modernization and westernization. From this point of view, Reza’s theory of caliphate operates from the point of reconciliation of the Quran-Sunnah and modern requirements and institutions; contemporary norms and Islamic values. This article was handled with document analysis technique, one of the qualitative research methods and an interpretive approach.

Keywords

West, Reform, Renewal, Shura, Caliphate

GELENEK VE MODERNİTE ARASINDA REŞİD RIZA

Abstract

Bu çalışma modern İslam siyasi düşüncesinde Afgani-Abduh çizgisinde ilerleyen Reşid Rıza’nın (1865-1935) politik fikirlerini merceğe almaktadır. Çalışmanın amacı Reşid Rıza’nın ıslah ve tecdit düşüncesini, gelenek-modernite çatışmasında İslam dünyasının geleceği bağlamında nasıl temellendirdiğini ve bu düşüncenin günümüz İslam siyaset düşüncesi üzerindeki yansımalarını incelemektir. Nitekim modern İslam siyasi düşüncesi daha ziyade Afgani ve Abduh’un siyasi yelpazesi ekseninde ilerlemiş, Reşid Rıza ile ilgili geniş çaplı bir analiz yapılmamıştır. Bu çalışma literatürdeki bu eksikliği tamamlama gayesi taşımaktadır. Bu bağlamda Rıza’ya göre, Müslüman Doğu’nun Batı nezdinde geri kalışı ve emperyal güçler tarafından sömürgeleştirilmesi Müslümanların bid’at ve hurafelere saplanarak İslami hakikat ve değerlerden kopuşu sebebiyledir. Rıza’ya göre İslam coğrafyasının Batı karşısında almış olduğu bu mağlubiyet İslam’ın ilerlemeye mâni oluşundan değil; bilakis Müslümanların İslami hakikat ve değerlerden uzaklaşmasından kaynaklanmaktadır. Müslüman coğrafya bilgisizlik, cehalet, yoksulluk, yozlaşma ve istibdat içerisinde kıvranırken Batı muazzam atılımlar gerçekleştirmiş, askeri, ekonomik, siyasi ve kültürel alanlarda üstünlüğünü ispat etmiştir. Dolayısıyla ilerleme ne klasik ulemanın iddia ettiği gibi geleneklere sıkı sıkıya bağlılık ne de modernistlerin ileri sürdüğü gibi İslami kaideleri tamamen terk etmek suretiyle her anlamda Batı’yı taklit ederek gerçekleşebilir. Bir orta yol mümkündür ve İslam’ın bizatihi kendisi –Kuran ve Sünnet- terakkiyi sağlayacak dinamikleri barındırmaktadır. Rıza’ya göre İslam, modern dünyanın getirmiş olduğu norm ve değerlere –anayasa, meclis, parlamento, sınırlı iktidar, insan hakları, demokrasi- karşı çıkmamakta, bilakis şu’ra ve meşveret kavramları ekseninde bu normları teşvik edici bir sistematik sunmaktadır. Bilim ve teknik alanında Batı’nın kazanımları örnek alınmalı iken Müslümanlar ümmet bilinci içerisinde kendi yerel kimlik ve değerlerini de muhafaza etmelidirler. Bu minvalde Rıza modernleşme ve Batılılaşma arasında keskin bir ayrıma işaret etmektedir. Bu açıdan Rıza’nın hilafet teorisi Kuran-sahih sünnet ile modern gereklilik ve kurumların; çağdaş normlar ile İslami değerlerin uzlaşı noktasından hareket etmektedir. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi tekniği ve yorumsamacı bir yaklaşımla ele alınmıştır.

Keywords

Batı, Islah, Tecdit, Şu'ra, Hilafet

References

• Abduh, M. & Rıza, R. (2011). Menar Tefsiri (Çev. İbrahim Tüfekçi). İstanbul: Ekin Yayınları.
• Akdoğan, Y. (2000). Siyasal İslam-Refah Partisi’nin Anatomisi. İstanbul: Şehir Yayınları.
• Albayrak, S. (2017). Türkiye’de İslamcılık Batıcılık Mücadelesi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Anay, H. (2001). Çağdaş Arap Düşüncesi Üzerine. Divan İlmi Araştırmalar Dergisi. 1(10), 1-88.
• Aslan, R. (2014). İstişarenin Önemi ve Hz. Peygamber’in Uygulamalarından Örnekler. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), 223-241.
• Aydın, M. (2018). Muhammed Reşid Rıza Hayatı, Eserleri, Kişiliği, Tecdid ve Islah Anlayışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 11 (58), 845-858.
• Çelen, M. (2008). M. Reşid Rıza’da Hilafet Düşüncesi ve Osmanlı Tecrübesi. Malatya: Nida Yayınları.
• Çiğdem, A. (2014). İslamcılık ve Türkiye Üzerine Bazı Notlar. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık içinde (ss. 26-33). Cilt: 6, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Donohue, J. & Esposito, J. L. (1991). Değişim Sürecinde İslâm, (çev. Ali Yaşar Aydoğan ve Aydın Ünlü), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Emin, O. (1991). Mısır’da Rönesans: Muhammed Abduh ve Okulu. (Çev. İhsan Durdu), İslam Düşüncesi Tarihi içinde (ss. 289-311). Cilt: IV, İstanbul.
• Gassick, Trevor J. L. (1979). Major Themes in Modern Arabic Thought: An Anthology. Ann Arbor.
• Harb, M. (2004). El-Menar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt: 29, 116-118.
• Hourani, A. (1970). Arabic Thought in the Liberal Age: 1798-1939. Londra: The Oxford University Press,
• İnayet, H. (1997). Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri (Ter. Hicabi Kırlangıç). İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Karaman, H. (2015). Reşid Rıza: Gerçek İslam’da Birlik. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kara, İ. (1986). Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi. İstanbul: Risale Yayınları.
• Kartal, R. N. (2019). Case of Abu Hanifah in the Axis of the Struggle of ulama-umera. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kavak, Ö. (2009). Reşid Rıza’nın Fıkıh Düşüncesi Çerçevesindeki Görüşleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi] İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Maraş, İ. (2005). İslam Dünyasında Yenileşme Arayışları: İslam Düşünce Ekolleri Tarihi (Editör. Hasan Onat), Ankara: Ankuzem Yayınları.
• Mitchel, R. P. (1969). The Society of Muslim Brothers. Londra: Oxford University,
• Nadav, S. (1961). Egypt in Search of Political Community: 1804-1952. Cambridge: Harvard University Press.
• Özervarlı, M. S. (2008). Reşid Rıza. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (35), 14-18.
• Öztürk, M. (2004). Neo-Selefîlik ve Kur’an -Reşid Rıza’nın Kur’an ve Yorum Anlayışı Üzerine. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 4(2), 77.
• Öztürk, M. & Şahin, H. (2022). Riba ve Faiz: Nedir, Ne Değildir? Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Perry, E. G. (1995). Caliph. John L. Esposito (ed.), The Oxford Encyclopedia of Modern Islamic World, Oxford.
• Rıza, M. R. (2013). İttihad-i Osmani’den Arap İsyanına. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Rıza, M. R. (2020). Hilafet: En Büyük Önderlik. İstanbul: Mana Yayınları.
• Roy, O. (2014). İslamcı Hareketlerin Sıradanlaşması. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık içinde (ss. 927-935). Cilt: 6, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sabri Efendi, M. (1996). Hilafetin İlgasının Arka Planı (Ter. Oktay yılmaz). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Shahin, E. E. (2000). Reşid Rıza ve Batı (Çev. Erkan Saka). İstanbul: Ekin Yayınları.
• Şahin, H. (2016). İhya Islah Hareketleri ve Selefilik İrtibatı. E-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 9 (1), 1-37. https://doi.org/10.18403/emakalat.13683
• Şentürk, H. (2015). İslamcılık: Türkiye’de İslami Oluşumlar ve Siyaset. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Tauber, E. (1989). Rashid Rıza as Pan-Arabist Before World War I. The Muslim World. 79 (2), 102-112.