Cumhuriyet Türkiye’sinde Melek İnancı Hakkında Yapılan Çalışmalar

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 179 - 209, 29.12.2021

Atike Kardaş

Öz

İlâhi kaynaklı bütün dinler meleklerin varlığını kabul etmekte ve iman akidesi saymaktadırlar. Melekler ilâhi vahye muhatap olmaları ve Allah-Peygamber-insan arasındaki en güçlü iletişim unsuru olmaları bakımından önemlidir. Ayrıca Kur’ân bütüncül bir yaklaşımla sadece duyular yoluyla bilinen varlıklar değil melek, cin ve şeytan gibi duyu ötesi varlıkları da konu edinmektedir. Bundan dolayı bilim dünyasında bu konuda pek çok kitap, tez ve makale hazırlanmıştır. Konu, içerik ve metot olarak farklı olsa da, çalışma konularının belirlenmesinde literatür çalışması oldukça mühimdir. Bu nedenle Türkiye’de melekleri konu edinen çalışmaların tespit edilmesi önem arz etmektedir. Makalede, ilgili çalışmalar özet/sentez içeren bir yapıda eleştirel değerlendirme becerisi ile ele alınmaktadır. Böylece çalışmaların kuvvetli ve zayıf yönleri sunularak, literatürde tartışmalı olan eksik noktaların tespit edilmesiyle ileriye yönelik araştırma gereksinimi olan alanlar ortaya çıkarılmaktadır. Çalışma sadece tezleri değil makaleler, kitaplar ve sempozyum bildirilerini Kelâm alanı ile sınırlı tutmayarak diğer disiplinlerde de incelenmesini hedeflemektedir. Ancak İslâm Mezhepler Tarihi, Kelâm bilim dalı ile alan ve konu bakımından bağlantılı olduğu için bu ana bilim dalındaki çalışmalara yer verilmemektedir. Bu makale, Cumhuriyet’in ilanından (1923) sonra Yüksek İslâm Enstitülerinin İlahiyat Fakültelerine dönüştürülmesi (1982) ve Kelâm bilim dalında çalışmaların yapılmasından 2021 yılına kadar olan çalışmaları kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Melek İnancı, Kelâm İlmi, Cumhuriyet Dönemi

Studies on Angels in Republican Period of Turkey

Öz

All divine religions accept the existence of angels and deem aqidah of faith. Angels are important in that they to be in touch of divine revelation and are the most powerful communication elements between God-prophet-human. In addition, with a holistic approach, the Qur’an deals not only with beings known through the senses, but also with extrasensory beings such as angels, jinns and devils. Therefore, many books, theses and articles have been prepared in the scientific world on this subject. Although it is different in terms of subject, content and method, literature study is very important in determining the study subjects. That’s why, it is important to identify studies on angels in Turkey.
In article, related studies are handled in a structure that includes a summary/synthesis with critical evaluation skills. In this way, by presenting the strengths and weaknesses
of the studies, the areas that need future research are revealed by identifying the missing points that are controversial in the literature. The study aims to examine not only theses but also articles, books and symposium reports in other disciplines by not limiting them to the field of Kalam. However, studies in this department aren’t be included because of History of Islamic Sects is related to the science of Kalam in terms of field and subject. This article covers the studies from the declare of the Republic (1923) to the transformation of High Islamic Institutes into Theology Faculties (1982) and the studies from the beginning of the studies in the science of kalam until 2021.

Anahtar Kelimeler

Angel Belief, Science of Kalam, Republican Period

Kaynakça

• Ak, Ahmet. “Mâturîdî ve Mâturidîlik ile İlgili Türkçe Akademik Çalışmaların Değerlendirilmesi”. Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 390-398.
• Akmaz, Ahmet. “Cebrail İle Rasulullah’ın İlk Karşılaşmasına Dair Bir Değerlendirme”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1/1 (Mart 2014), 49-74.
• Aldemir, Halil. “Vahiy Sırasında Hz. Peygamber’in Melekiyete Yükselmesi Ya Da Vahiy Meleğinin Beşeriyete Bürünmesi”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/10 (Ocak 2015), 17-26.
• Antâkî, Muhammed Kanbûr. “Melek ve Cin Risalesi”. çev. Durmuş Özbek. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (Eylül 1998), 87-110. Ateş, Süleyman. Kurân-ı Kerîm’in Yüce Meâli ve Çağdaş Tefsîri. 12 cilt. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1982.
• Ayaz, Adnan. Fârâbî’nin Nefs, Melek ve Ahiret Görüşü. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• Aydın, Ali Arslan. “Melekler ve İslam Akidesindeki Yeri”. Diyanet Dergi. Erişim 2 Ekim 2021. https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=26640.
• Aydın, Fuat. “Nâmûs/Nomos Cebrâil mi Tevrat mı?: ‘Bed’ül-vahy’ Hadisindeki Nâmûs Kavramı Üzerine”. Dîvân İlmi Araştırmalar 2/15 (2003), 53-85. Azimli, Mehmet. “Hz. Peygamber Dönemi Savaşlarında Meleklern Yardımı Meselesi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 21/3 (2010), 172-183.
• Bal, Mehmet. İlköğretim 7. Sınıf Öğrencilerinin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Müfredatında Yer Alan “Melek ve Ahiret İnancı” Adlı Ünitenin Kazanımlarını, Elde Etme Düzeyleri ile Korkuları ve Kaygıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Balcı, İsrafil. Hz. Peygamber’in Savaşlarında İlahi Yardımı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Balcı, İsrafil. “Hz. Peygamber’in Savaşlarında İlahi Yardım”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/29 (Mart 2010), 81-135.
• Bayrak Kaya, Elif. “İslam İnancında Melek Kavramı ve Minyatür Sanatındaki Yorumları”. Mecmua 11 (Mart 2021), 168-191.
• Bayram, Enver. “Kur’ân’da Cebrâil (A.s)”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (Mayıs 2013), 30-57.
• Biçer, Ramazan. “Türkiye’de Kelam ve İslam Mezhepler Tarihi Araştırmaları”. Kelam Araştırmaları Dergisi 10/2 (2012), 1-10.
• Biçer, Ramazan. “Türkiye’de Yapılan Kelâm Tezleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/27 (2016), 313-343.
• Bingül, Mahmut. Hâdisler Bağlamında Hz Peygamber İle Cebrâîl Arasındaki Birliktelik. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Budak, Mine. Kur’an-ı Kerîm’de Geçen Harut Marut Kıssasının Sihir ve Meleklerin Masumiyeti Bağlamında Değerlendirilmesi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. Cebeci, Lütfullah. Kur’an’ı Kerim’e Göre Melek-Cin-Şeytan. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2020.
• Cebeci, Lütfullah. Kur’an-ı Kerîm’e Göre Melekler. Kayseri: İstişare Yayınevi, 1989.
• Çelik, Ömer. “Kur’an-ı Kerim’e Göre Meleklerin Bir Kısım Peygamberlere, Salih Kişilere, Hususi Bütün Mü’minlere Umûmî Yardımları”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 6/15 (2005), 63-87.
• Çetin, Rabiye. “Kuruluşundan Günümüze Türkiye’nin Kelâm Birikimi: Ankara İlahiyat Örneği”. Kader Kelam Araştırmaları Dergisi 18/2 (2020), 397-431.
• Çolak, Ali. Kur’ân ve Hadislere Göre Melek Kavramı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Çolak, Ali. Kur’ân ve Hadislere Göre Melek Kavramı. Ankara: Afşar Matbaası, 2012.
• Çolak, Ali. “Melek İnancının Kur’ân ve Hadis Temelleri”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 1/1 (Şubat 2012), 35-71.
• Deniz, Gürbüz. “Meleklere İman Neden Önemlidir?” İslâmî Araştırmalar Dergisi 32/3 (Eylül 2021), 537-547.
• Eraslan, Yunus. “Ehl-i Sünnet Kelâmcılarının Eleştirileri Bağlamında İsmâilî- Bâtınî Düşüncede Melek İnancı”. Kader Kelam Araştırmaları Dergisi 18/1 (Haziran 2020), 210-236.
• Eraslan, Yunus. “İslam Filozoflarında Melek İnancı”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2021), 167-190.
• Erbaş, Ali. İlahi Dinlerde Melek İnancı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Erbaş, Ali. “Melek Düşüncesinin Farklı İnançlardaki Tezahürleri”. Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 107-128.
• Erbaş, Ali. Melekler Alemi: İlâhi Dinlerde Melek İnancı. İstanbul: BSR Yayın Grubu, 2012.
• Fatiş, Emrullah. “Meleklerde Şuur ve İrade Problemi”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 13/2 (Temmuz 2015), 785-806. https://doi.org/10.18317/kader.77689.
• Fatiş, Emrullah. “Meleklerin Masumiyeti Bağlamında Harut ve Marut Problemi”. Bilimname 24/1 (Ocak 2013), 135-152.
• Gördük, Yunus Emre. “Hz. Mûsa ve Ölüm Meleği” ile İlgili Rivâyet Çerçevesinde İslam Âlimlerinin Sahîh Hâdislere Yaklaşım Tarzına Dair Bir İnceleme”. Katre Uluslararası İnsan Araştırmaları Dergisi 4 (Kasım 2017), 193-212.
• Gündoğar, Hamdi. “Thomas Aquinas’ta Meleklerin Mahiyeti Problemi”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/15 (Aralık 2016), 7-19.
• Güneş, Kamil. Meleklere İman. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
• Güngör, Haydar. Hadislerde Cibril. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Gürbüz, Ahmet. Mâtürîdî’nin Melek Cin ve Şeytan Anlayışı. Isparta: Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Hocaoğlu, Mustafa. “Hz. Peygamber’e Meleklerin Yardımı Hususunda Öne Sürülen Bazı İddiaların Değerlendirilmesi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Aralık 2012), 55-98.
• Kahraman, Fazilet. İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Öğrencilerinde Allah, Melek, Cennet ve Cehennem Kavramlarını Anlama Düzeyi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Kamalı, Nuri. İslam İnancına Göre Melek. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Karaca, Abdullah. “Kur’an-ı Kerim’de Hz. Meryem’in Hamileliği ve Kendisine Gönderilen Ruh”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Ocak 2015), 55-76.
• Karadaş, Cağfer. “Günümüz Türkiye’sinde Kelam İlmi”. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2/1 (2009), 129-151.
• Karakeçi, İbrahim Halil. Tefsir Kaynaklarında Hârût-Mârut’la İlgili Yer Alan Rivayetlerin Tahlili. Malatya: Malatya İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Karataş, Şuayip. “Kur’ân Öncesi Cahiliye Toplumunun Melek İnancı”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 6/11 (Haziran 2019), 101- 122.
• Karataş, Şuayip. “Kur’ân’da Geçen Hârut ve Mârut İsimlerinin Melekliğine Dair”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (2019), 1782-1789.
• Karataş, Şuayip. Kur’ân’ın Konusu Olan Melekler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Kedici, P. Sema. Türk Sanatında Melek Tasvirleri (Sanat Eğitiminde Bir Uygulama Modeli). Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Keleş, Zafer. Yahudilik’te Melek İnancı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Keskin, Hasan. “Kur’an’da Meleklerin Hz. Adem’e Secdesinin Yorumu”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (Aralık 2002), 107-126.
• Kilavuz, Ulvi Murat. “İnsan mı Melek mi? Türlerarası Efdaliyyet Tartışmasına Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56/1 (Nisan 2015), 1-32.
• Koçar, Musa. “Hz. Peygamberin Savaşlarında Meleklerin Yardımı Problemi”. IV. Kutlu Doğum Sempozyumu. 57-68. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2001.
• Koşik, H. Sercan. “Harut ve Marut Hakkında Tercüme Bir Risale”. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi 12 (2013), 141-153.
• Kurt, Hasan. Kur’an’da ve Kitab-ı Mukaddes’te Melek Kavramı. KahramanMaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Özalan Sarıoğlu, Işıl. Bizans Sanatında Melek Tasvirleri. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Özbek, Durmuş. “Bugünkü Semâvi ve İlâhi Kitaplarda Melekler ve Özellikleri”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1990).
• Öztürk, Zeynep. Fahreddin Râzî’nin Melek Anlayışı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Pak, Zekeriya. “İnsanın Yeryüzündeki Varlığına Meleklerin İlk Tepkisi (Bakara 2/30’daki İfade Üslubu İle İlgili Farklı Bir Yorum Denemesi)”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (Mayıs 2007), 53-76.
• Pakyüz, Ayla. smanlı Minyatüründe Melek İmgesi (16. yüzyıl Sonuna Kadar Melek Figürüne İkonografik Bir Bakış Denemesi). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları, Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ts.
• Parlak, Ali. “Esbâb-ı Nuzûl Bağlamında Hārūt ve Mārūt Kıssasının Mahiyet Analizi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55/1 (Nisan 2014), 1-16.
• Pehlivan, Gülçin. Kappadokia Kaya Kliselerindeki Melek Tasvirleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. “Babil’de Hârut ve Mârut’un Melekliği Meselesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/33 (2014), 141-146.
• Selvi, Ali Cahit. Türk İslâm Edebiyatında Melek (XVI., XVII. ve XVIII. yy. Divânları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Semiz, Esra. İlköğretim 7. Sınıf Müfredatındaki (2007) “Melek ve Ahiret İnancı Ünitesinin İşlenişi. İstanbul: Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Serdar, Murat. “Hristiyanlık Ve İslâm’da Meleklerin Varlık Ve Kısımları”. Bilimname 2/ (Haziran 2009), 139-164.
• Serdar, Murat. “Semavi Dinlerde Dört Büyük Melek (Cebrail, Mikail, İsrafil, Azrail)”. İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2008), 227-245.
• Soğukoğlu, Fehmi. “Cibril Hadisinde Geçen Kıyamet Alametlerinin Yeniden Değerlendirilmesi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (Haziran 2018), 119-133.
• Şeyran, Merve Beyza. Klasik Türk Şiirinde Melek Düşüncesi. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Şimşek, Esma. “Azrail İnancının Türk Halk Kültürüne Yansımaları”. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 7/18 (Mayıs 2019), 11-26.
• Tatlı, Bekir. Cibrîl Hadisi ve İslâm Düşüncesine Yansımaları. Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Tatlı, Bekir. Hadis Tekniği Açısında Cibrîl Hadîsî ve İslâm Düşüncesine Yansımaları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Tatlı, Bekir. “Modern Hadis Tenkit Üslûbu Üzerine -Cibril Hadisi ile İlgili Temelsiz Bir Eleştirinin Eleştirisi-”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (Mart 2010), 67-85.
• Temekoğlu, Ezgi. İstanbul Topkapı Sarayı İle Türk ve İslam Eserlerinin Müzesi’nde Bulunan Siyer-i Nebi Yazmalarına Ait Minyatürlerdeki Melek Tasvirleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Yeşilyurt, Temel. “Kur’an’da Cin, Melek, Şeytan”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Haziran 2018), 9-21.
• Yıldırım, Enbiya. “Hz. Musa’nm Ölüm Meleğini Tokatlamasi -Bir Rivayetin Tahlili-”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (Aralık 2009), 21-37.
• Yılmaz, Mustafa Selim. “Türkiye’de Kelâm İlmine Dair Sempozyumlar: Genel Bir Değerlendirme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/27 (2016), 345-388.
• Yüksel, Cem. İslam Tasvirlerinden Örneklerle Melek İkonografisi (X.II.-XV. Yüzyıl). Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.