UYGUR KAĞANI MOYAN ÇOR’UN OĞULLARINA MİRASI

Year 2017, Issue: 20, 1 - 7, 25.06.2017

Erhan Aydın

Abstract

Uygurlar da tıpkı Köktürkler gibi runik harflerle yazılmış yazıtlar bırakmışlardır. Bunların en ünlüleri, kağanlık yazıtları olarak bilinen Tes, Taryat (Terh) ve Şine Usu yazıtlarıdır. Bu makalede, Taryat yazıtının kuzey yüzünün 3 ve 4. satırlarında geçen ve Uygur Kağanı Moyan Çor'un, yabgu unvanlı Bilge Tarkan Kutlug Bilge ile şad unvanlı Çavış Tegin adlarındaki iki oğluna, kağanlığa tâbi boyları nasıl bölüştürdüğü üzerinde durulacaktır. Bu iki oğulun, Tang hanedanı döneminde Çin'de baş gösteren An Lushan isyanının bastırılmasında görevli Uygur ordusuna komuta ettikleri belirtilecek ve yakın zamanlarda Xi'an'de bulunan Karı Çor Tegin (Xi'an yazıtı) yazıtında adı geçen Çavış Tegin ile Moyan Çor'un şad unvanlı oğlu Çavış Tegin'in aynı kişi olduğu ortaya konacaktır.

Keywords

Eski Türk Yazıtları, Uygur Kağanlığı Yazıtları, Uygurlar, Taryat Yazıtı, Karı Çor Tegin Yazıtı, Bilge Tarkan Kutlug Bilge Yabgu, Çavış Tegin

References

• ALYILMAZ, Cengiz (2013), “Karı Çor Tigin Yazıtı”, (Teke) Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 2/2, 1–61.
• ARAT, Reşid R. (1991), Eski Türk Şiiri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• AYDIN, Erhan (2011), Uygur Kağanlığı Yazıtları, Konya: Kömen Yayınları.
• AYDIN, Erhan (2012), “An Lu–shan İsyanı Eski Uygur Yazıtlarında Geçiyor mu?”, VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 507–512.
• AYDIN, Erhan, Erkin ARİZ (2014), “Xi’an Yazıtı Üzerinde Yeni Okuma ve Anlamlandırmalar”, Bilig 71, 65–80.
• AYDIN, Erhan (2015), Yenisey Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları.
• BAYKUZU, Tilla D. (2013), An Lu-shan İsyanı ve Büyük Yen Devleti, Konya: Kömen Yayınları.
• ÇANDARLIOĞLU, Gülçin (2004), Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• ED: CLAUSON, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre–Thirteenth–Century Turkish, Oxford: Oxford University.
• GUMILËV, L. N. (2002), Eski Türkler, Türkçeye çev.: D. Ahsen BATUR, İstanbul: Selenge Yayınları.
• KLYAŞTORNIY, S. G. (1982), “The Terkhin Inscription”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 36/1–3, 335–366.
• KLYAŞTORNIY, S. G. (1996), Doğu Türkistan ve Ordubalık Kağanları (Terhin Abidesinin 14. Satırının Açıklaması), Türkçeye çev.: Buğra ATSIZ, Türk Dünyası Araştırmaları 103, 121–124.
• LUO Xin (2013), “Karı Çor Tigin Yazıtının Çincesi ve Karı Çor Tigin’in Şeceresi”, (Teke) Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 2/2, 62–78.
• NÉMETH, Gy. (1926), “Die köktürkischen Grabinschriften aus dem Tale des Talas in Turkestan”, Kőrösi Csoma Archivum 2, 134–143.
• ÖLMEZ, Mehmet (2013a), “Ermenice ‘Torun’un Türkçesi Var mıydı?”, Derin Tarih 15, 88–89.
• ÖLMEZ, Mehmet (2013b), Orhon–Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları (Yenilenmiş İkinci Baskı), Ankara: BilgeSu Yayınları.
• PULLEYBLANK, E. G. (1955), The Background of the Rebellion of An Lu–shan. London: Oxford University.
• RYBATZKI, Volker – WU Kuosheng (2014), “An Old Turkic Epitaph in Runic Script from Xi’an (China), The Epitaph of Qarï čor tegin”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 164/1, 115–128.
• SERTKAYA, Osman F. (1992), “Göktürk Harfli Uygur Kitabelerinin Türk Kültür Tarihi İçerisindeki Yeri”, Türk Kültürü Araştırmaları 28/1–2 (1990), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 325–334.
• SERTKAYA, Osman F. (2003), “İnşaat Yüksek Mühendisi Kâzım Mirşan’a Cevap: Öngre bınga başı Adlı Bir Tarihçimiz Var mı?”, Orkun 64, 26–29.
• ŞİNEHÜÜ, M. (1975), Taryatın Orhon biçgiyn şine dursgal. Studia Archaeologica VI/1.
• TEKİN, Talat (1983), “Kuzey Moğolistan’da Yeni Bir Uygur Anıtı: Taryat (Terhin) Kitabesi”, Belleten 46/184, 795–838.
• TMEN: DOERFER, G. (1963–1975), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Band I–IV. Wiesbaden: Franz Steiner.
• VEWT: RÄSÄNEN, M. (1969), Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki: Lexica Societatis Fenno–Ugricae.
• ZHANG Tieshan (2013a), “Gu huihu Gechuo wangzi zhi tujue runiwen kaoshi”, Xiyu yanjiu 2013/4, 74–80.
• ZHANG Tieshan (2013b), “Study of a recently discovered Runic epitaph from Xi’an”, Yalım Kaya Bitigi. Osman Fikri Sertkaya Armağanı, (Ed. Hatice Şirin User – Bülent Gül ), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 665–671.