ERMENİ HARFLİ KIPÇAK TÜRKÇESİ METİNLERİNDE EDATLARLA BAĞLANAN CÜMLELER

Year 2023, Issue: 33, 153 - 173, 31.12.2023

Lütfiye Güvenç

Abstract

İnsanın iletişim ve kendini ifade aracı olan dilde, cümlenin esas unsuru yargı bildiren yüklemdir. Yüklemin cümledeki yeri değişse bile esas unsur olma özelliği değişmez. Cümlede özne, nesne, yer tamlayıcısı, zarf tümleci gibi unsurlar ise yüklemin anlamını çeşitli yönlerden tamamlarlar. Temel yüklemi tamamlayan bu unsurlar içinde de yan cümle sayılan söz grupları bulunabilir. Bu söz gruplarının, yani yan cümlelerin, temel cümleye bağlanma biçimleri dünya dilleri arasında farklılık arz etmektedir.
Türkçede yan cümleler temel cümleye genellikle isim fiil, sıfat fiil ve zarf fiillerle bağlanırlar. Türkçenin derin tarihi içinde farklı dillerle iletişimi ve etkileşimi sonucunda, Hint-Avrupa dillerinde mevcut olan cümle bağlama biçimlerinin de kopyalandığı görülmektedir. Çeşitli edatların bağlayıcı göreviyle yer aldığı bu cümlelerde, genellikle sonda bulunan Türkçe temel cümle yükleminin yeri de değişebilmektedir. Ana cümle yükleminin başta, ortada ya da sonda olduğu bu türden cümleler, Türk dilinin çeşitli tarihî yazı dilleri ile çağdaş yazı ve konuşma dillerinde ortaya çıktığı gibi Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi metinlerinde de görülmektedir. Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi metinleri, ses, biçim, söz varlığı, anlam bakımlarından olduğu kadar cümle bakımından da kaydadeğer orijinal dil malzemesini ihtiva etmektedir.

Keywords

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi, cümle, edat, sıfat fiil, zarf fiil

Ethical Statement

YOK

Supporting Institution

YOK

Project Number

YOK

Thanks

YOK

Sentences Connecting with Prepositions in Kipchak Turkish with Armenian Letter Texts

Abstract

In language, which is the means of communication and self-expression, the main element of the sentence is the predicate that expresses judgment. Even if the place of the predicate in the sentence changes, its feature of being the main element does not change. In the sentence, elements such as subject, object, place complement, adverb complement complete the meaning of the predicate from various aspects. Among these elements that complete the basic predicate, there may be phrases that are considered subordinate clauses. The way these groups of words, that is, subordinate clauses, are connected to the main sentence differs among the languages of the world.
In Turkish, subordinate clauses are usually connected to the main sentence with noun verbs, participles and gerunds. As a result of the communication and interaction with different languages in the deep history of Turkish, it is seen that the sentence linking forms available in Indo-European languages are also copied. In these sentences, in which various prepositions are used as a connector, the place of the Turkish basic sentence predicate, which is usually at the end, can also change. Such sentences, in which the predicate of the main sentence is at the beginning, in the middle or at the end, appear in various historical written languages of the Turkish language and in contemporary written and spoken languages, as well as in Kipchak Turkish With Armenian Letter texts. The Kipchak Turkish With Armenian Letter texts contain significant original language material in terms of phonetic, morphological, lexical, semantic as well as syntactic.

Keywords

Kipchak Turkish With Armenian Letter, sentence, preposition, participle, gerund

Project Number

YOK

References

• AKALIN, Ş. H. (1995). “Eski Anadolu Türkçesinde Cümle Başı Edatlarıyla Kurulmuş Cüm¬le¬ler”. Türk Dili Dergisi, 518 (Şubat): 156-163.
• AKALIN, Ş. H. (2004). “Dede Korkut Kitabı’nda Geçen Bir Cümle Türü Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 46 (1998/1): 1-28.
• AKTAN, B. (2006). “Nehcü’l-Ferâdîs’in Cümle Yapısı İle ‘Taḳı’ ve ‘Kim’ Bağlaçlarının Kullanılışı”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (Aralık 2016): 47-61.
• ARGUNŞAH, M., GÜNER, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• BASKAKOV, A. N. (2017). Çağdaş Türkçede Cümle (çev. Oktay Selim Karaca). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BRENDEMOEN, B. (2008). “Anadolu Ağızlarındaki Söz Dizimi Üzerine Bir Not”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3/3 (Spring 2008): 166-175.