Katı atık düzenli depolama alanlarının CBS ile belirlenmesi: Bakü örneği

Yıl 2024, , 333 - 347, 02.12.2024

Mahammadiya Vahablı , Agne Karlikanovaite-balıkçı , Oktay Aksu

https://doi.org/10.29128/geomatik.1459789

Öz

Belediye katı atıklarının bertarafı, gelişmekte olan ülkelerde daha belirgin olan önemli küresel
sorunlardan biridir. Katı atıkların bertaraf edilmesinin temel yöntemlerinden biri depolama
sahalarının yerinin belirlenmesi, değerlendirilmesi ve planlanmasıdır. Düzenli depolama
alanlarının uygun yerlerinin belirlenmesi, sosyal, çevresel ve teknik faktörlerin dikkate
alınması gerektiğinden zor ve karmaşık bir süreçtir. Bakü'de hızla artan nüfus, kentleşme,
sanayileşme, kırdan kente göç, katı atık miktarını önemli ölçüde artırmış ve katı atık yönetimi
konusunda ciddi bir sorun yaratmıştır. Bu nedenle çevrenin korunması için uygun katı atık
depolama sahalarına ihtiyaç vardır. Bu çalışmada, Bakü şehrinde potansiyel belediye atık
depolama sahalarının belirlenmesine yönelik coğrafi bilgi sistemi (CBS) ve çok kriterli karar
analizi (MCDM) tekniği kullanılmıştır. Evsel katı atık depolama sahasını belirlemek için on iki
kriter dikkate alınmıştır. Karar kriterlerine ve her kriter içindeki sınıflara ağırlık atamak için
analitik hiyerarşi yöntemi (AHP) kullanılmış, karşılaştırma matrisini oluşturmak için ikili
karşılaştırma yöntemi uygulanmıştır. Bu ağırlıklar ve kriterler yardımıyla nihai saha uygunluk
haritası hazırlanmıştır. Bu saha uygunluk haritası dört uygunluk seviyesinde sunulmaktadır:
en uygun, uygun, orta derecede uygun ve uygun değil. Sonuçlar, çalışma alanının 340.79 km2
en uygun, 144.9 km2 uygun, 0.91 km2 orta uygun, 1117.2 km2 ise depolama sahası için uygun
olmadığını göstermiştir. Bununla birlikte, çalışma alanındaki nihai arazi kullanım
planlamasına ilişkin kararlar alınırken, çevresel etkilerinin en az düzeyde olması açısından
konumsal analizlerle desteklenmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Katı atık depolama alanı, Coğrafi bilgi sistemleri, Analitik hiyerarşi yöntemi, Ağırlıklı çakıştırma

Teşekkür

Bu makale Okan Üniversitesi Kentsel Dönüşüm Yüksek Lisans programında hazırlanan tezden üretilmiştir

Kaynakça

• Aydınoğlu A.Ç., & Şahin E.K., Bovkır R. (2020). “Yeni Teknolojik Gelişmelerin Coğrafi Bilgi Sistemlerine Etkisi”, Harita Dergisi, 163: 1-16.
• Aksu, O., & Karlikanovaite Balıkçı, A. (2023). “Earthquakes in Kahramanmaras; Assessment of Affected Areas and Recommendations for Settlement Regeneration”, The Eurasia Proceedings of Science, Technology, Engineering & Mathematics (EPSTEM), ISSN: 2602-3199.
• Aydın, Ö., Öznehir, S., & Akçalı, E. (2009). Ankara için optimal hastane yeri seçiminin analitik hiyerarşi süreci ile modellenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14 (2), 69-86.
• Armanuos A.M., Elgaafary K.A., & Gado T.A. (2023). “Landfill site selection using MCDM methods and GIS in the central part of the Nile Delta, Egypt”, Environ Monit Assess, Published by Springer Nature. DOI: 10.1007/s10661-023-11946-8.
• Arreza K., & Macalam F.R. (2023). “Landfill Site Suitability Assessment Using Geographic Information System (GIS) and Analytic Hierarchy Process (AHP) in Butuan City, Philippines”, Article in Journal of Environmental & Earth Sciences. DOI: 10.30564/jees.v5i1.5381.
• Arshad M., Hasan M.A., Al Mesfer M.K., Al Alwan B.A., Qureshi M.N., & Eldirderi M. (2023). “Sustainable landfill sites selection using geospatial informationvand AHP-GDM approach: A case study of Abha-Khamis invSaudi Arabia”, Heliyon, Published by Elsevier BV. DOI: 10.1016/j.heliyon.2023.e16432.
• Angello Z.A., & Menberu Z. (2023). “Optimized landfill site selection for municipal solid waste by integrating GIS and multicriteria decision analysis (MCDA) technique, Hossana town, southern Ethiopia”, Article in Heliyon. DOI:10.1016/j.heliyon.2023.e21257.
• Aksoy, E., & San, B.T. (2019). Geographical information systems (GIS) and multi-criteria decision analysis (MCDA) integration for sustainable landfill site selection considering dynamic data source. Bull. Eng. Geol. Environ, 78, 779–791.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi 2023. https://www.stat.gov.az/source/environment/.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Mevzuat Toplusu (Yayın tarihi: 30-04-2005, Yayın numarası: 04, Madde numarası: 388, Kayıt Numarası: 74).
• Azerbaycan Cumhuriyeti Acil Durumlar Bakanlığı 2023. https://www.fhn.gov.az/?aze/menu/29/7.
• Bhusal K.R., Banstola P., & Adhikari S. (2023). “Landfill site selection using GIS and Multicriteria Decision Analysis: A Case Study of Butwal SubMetropolitan City”, Journal of Advanced Research in Geo Sciences & Remote Sensing Volume 10, Print Issue, Pg. No. 20-28.
• Bilgilioğlu S.S., & Bilgilioğlu H. (2023). “Aksaray ili obruk duyarlılık haritasının Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) yöntemleri ile oluşturulması”, NÖHÜ Müh. Bilim. Derg. / NOHU J. Eng. Sci., 12(2), 612-625.
• Bilgilioğlu, S. S., & Gezgin, C. (2022). Nevşehir İli Uygun Katı ̇ Atık Depolama Sahalarının Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Bulanık Analitik Hiyerarşi Süreci (BAHS) Yöntemlerinin Entegrasyonu ile Belirlenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 22(4), 836–849.
• Bakü Şehri Yürütme Otoritesi, Azerbaycan Cumhuriyeti 2023. https://baku-ih.gov.az/page/13.html.
• Bakü Şehir İstatistik Dairesi 2023. http://www.baku.azstat.org/?page=bolme&id=6#1.
• Carevi´c I., Sibinovi´c M., Manojlovi´c S., Bato´canin N., Petrovi´c A.S., & Sreji´c T. (2021). “Geological Approach for Landfill Site Selection: A Case Study of Vršac Municipality, Serbia”, Sustainability Published, DOI: 10.3390/su13147810.
• Chafiq T., Hmamou M., Ouhammou I., & Labriki A, ElHabchi M, Raji M. (2023). “Geographic analysis of landfill suitability in Fez, Morocco: a multi criteria approach”, Discover Environment DOI: 10.1007/s44274-023-00016-y.
• Chabok M., Asakereh A., Bahrami H., & Jaafarzadeh N.O. (2020). “Selection of MSW landfill site by fuzzy-AHP approach combined with GIS: case study in Ahvaz, Iran”, Environ Monit Assess, 192: 433. https://doi.org/10.1007/s10661-020-08395-y.
• Çelıker M., Yıldız O., & Koçer N.N. (2019). “Evaluating solid waste landfill site selection using multi-criteria decision analysis and geographic information systems in the city of Elazığ, Turkey”, Pamukkale University Journal of Engineering Sciences, 25(6), 683-691.
• Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı 2024. https://eco.gov.az/.
• Durlević U., Novković I., Carević I., Valjarević D., Marjanović A., Batoćanin N., Krstić F., Stojanović L., & Valjarević A. (2023). “Sanitary landfill site selection using GIS based on a fuzzy multi criteria evaluation technique: a case study of the City of Kraljevo, Serbia”, Environmental Science and Pollution Research, 30:37961–37980.
• Desta M.D., Aragaw T.T., Yigezu T.T., & Belay A. (2023). “Assessment of landfill site suitability using GIS, remote sensing, and the multi-criteria decisionmaking (AHP) approach, Ethiopia”, Geology, Ecology, and Landscapes. DOI: 10.21203/rs.3.rs-2723584/v1.
• Doğan, D. (2023). Hatay’ da Katı Atık Depolama Sahalarının AHP (Analitik Hiyerarşi Prosesi) Yöntemi ile Belirlenmesi, Bitirme Projesi. İstanbul Okan Universitesi. Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi, Geomatik Mühendisliği Bölümü.
• Demir M., & Altaş N.T. (2024). “Kars kentinde deprem hasar risk potansiyeli taşıyan alanların CBS tabanlı AHP analizlerine dayalı olarak belirlenmesi”, Geomatik, 9(1), 123-140.
• Eleren, A. (2007). Eleren Markaların Tüketici Tercih Kriterlerine Göre Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemi ile Değerlendirilmesi: Beyaz Eşya Sektöründe Bir Uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi. İİBF, İşletme Bölümü, Afyonkarahisar, Yönetim ve Ekonomi.
• Eskandari, M., Homaee, M., Mahmoodi, S., Pazira, E., & Van Genuchten M.T. (2015). Optimizing landfill site selection by using land classification maps. Environ. Sci. Pollut. Res. 22, 7754–7765.
• Hamad K.O., Sulaiman S.O., Sürücü A., & Rabson S. (2022). “The Impact of Sustainable Waste Management and Domestic Tourism on Environmental Pollution in Erbil Governorate”, Andrea International Journal of Environmental Pollution and Environmental Modelling, 82-92.
• Isalou, A.A., Zamani, V., Shahmoradi, B., & Alizadeh, H. (2013). Landfill Site Selection Using Integrated Fuzzy Logic and Analytic Network Process (F-ANP). Environmental Earth Sciences, 68, 1745-1755. https://doi.org/10.1007/s12665-012-1865-y.
• Jonuzi E., Alkan T., Durduran S.S., & Selvi H.Z. (2024). “Using GIS-supported MCDA method for appropriate site selection of parking lots: The case study of the city of Tetovo, North Macedonia”, International Journal of Engineering and Geosciences, 9(1), 86-98. https://doi.org/10.26833/ijeg.1319605.
• Jaybhaye R.G., Mundhe N., & Bhalachandra D. (2014). “Site Suitability for Urban Solid Waste Disposal Using Geoinformatics: A Case Study of Pune Municipal Corporation, Maharashtra, India”, International Journal of Advanced Remote Sensing and GIS, Volume 3, Issue 1, pp. 769-783.
• Karlikanovaite Balıkcı A., & Aksu O. (2024). “Site selection based on Geographical Information System approach for potential landfilling areas in Kocaeli”, Turkey, International Conference on Waste Management And Solutions, 5th-6th Feb, Kocaeli.
• Kalisha S.M., & Munthali K.G. (2024). “Multi-Factor GIS Modeling for Solid Waste Dumpsite Selection in Lilongwe, Malawi”, Sustainability. https://doi.org/10.3390/ su16031202.
• Kao, J.J., Lin, H.Y., & Chen, W.Y., (1997). Network geographic information system for landfill siting. Waste Manag. Res. 15, 239–253.
• Korbut M., Malovanyy R., Boyko R., & Masikevych A. (2023) Determination of the sanitary protection zone of municipal waste landfill based on evaluation of the environmental hazards: Case study of the Zhytomyr territorial community, Ukraine, Heliyon 9. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e22347.
• Mvula R.L.S., Mundike J., & Nguvulu A. (2023). “Spatial suitability analysis for site selection of municipal solid waste landfill using hybrid GIS and MCDA approach: The case of Kitwe, Zambia”, African 21. https://doi.org/10.1016/j.sciaf.2023.e01885.
• Maiti, S.K., De, S., Hazra, T., Debsarkar, A., & Dutta, A., (2016). Characterization of Leachate and Its Impact on Surface and Groundwater Quality of a Closed Dumpsite – A Case Study at Dhapa, Kolkata. India. Procedia Environ. Sci. 35, 391–399. https://doi.org/ 10.1016/j.proenv.2016.07.019.
• Majid M., & Mir B.A. (2021). “Landfill site selection using GIS based multi criteria evaluation technique. A case study of Srinagar city, India”, Environmental Challenges 3, 100031.
• Nasiri, V., Sadeghi, S. M. M., Bagherabadi, R., Moradi, F., Deljouei, A., & Borz, S. A. (2022). Modeling wildfire risk in western Iran based on the integration of AHP and GIS. Environmental Monitoring and Assessment, 194(9), 644.
• Omar N.Q., Shawkat I.A., Ali S.H., & Abujayyab S.K.M. (2020). “Selection of Suitable Site for Solid Waste Landfill: a case study in Kirkuk City, Iraq”, Materials Science and Engineering doi:10.1088/1757 899X/737/1/012216.
• Pandian R.S., Udayakumar S, Balaji K.K.P., & Narayanan R.L. (2023). “Identification of groundwater potential for urban development using multi-criteria decisionmaking method of analytical hierarchy process”, International Journal of Engineering and Geosciences, 8(3), 318-328.
• Radhakrishnan T., Manimekalan A., Ghosh D., & Prasanna R. (2024). Identifying high vulnerable garbage accumulation areas in Coimbatore City, India: an AHP GIS approach for efective waste management, Environmental Science and Pollution Research, 31:21797–21810.
• Saaty R.W. (1987). “The Analytic Hierarchy Process-What İt İs And How İt İs Used”, Mathl Modelling, Vol. 9, No. 3-5, pp. 161-176.
• Saaty, T.L. (1990). “How to make a decision: the analytic hierarchy process”, Eur. J. Oper. Res. https://doi.org/10.1016/0377-2217(90)90057-I.
• Sumathi, V. R., Natesan, U., & Chinmoy, S. (2008). GIS-based approach for optimized siting of municipal solid waste landfill. Waste Management 28, 2146-2160. DOI: 10.1016/j.wasman.2007.09.032.
• Sadek, S., El‐Fadel, M., & Freiha, F. (2006). Compliance factors within a GISbased framework for landfill siting. International Journal of Environmental Studies, 63, 71-86.
• Saaty, T. L. (1980). The analytic hierarchy process (AHP). The Journal of the Operational Research Society, 41(11), 1073–1076.
• Sisay, G., Gebre, S.L., & Getahun, K., (2020). GIS-based potential landfill site selection using MCDM-AHP modeling of Gondar Town. Ethiopia. African Geogr. Rev. 40 (2), 105–124.
• Tarazan F. (2018). Katı Atık Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Kullanımı Bozüyük Kent Merkezi Yer Seçimi Örneklemi. Eskişehir Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Temiz şehir 2024. https://tamizshahar.az/az/layiheler/.
• Tercan, E., Dereli, M. A., & Saracoglu, B. O. (2022). Location alternatives generation and elimination of floatovoltaics with virtual power plant designs. Renewable Energy, 193, 1150–1163.
• Ünel F.B., Kuşak L., Yakar M., & Doğan H. (2023), Coğrafi bilgi sistemleri ve analitik hiyerarşi prosesi kullanarak Mersin ilinde otomatik meteoroloji gözlem istasyonu yer seçimi, Geomatik, 8(2), 107-123. https://doi.org/10.29128/geomatik.1136951.
• Wanore T.D., Angello Z.A., & Fetanu Z.M. (2023). “Optimized landfill site selection for municipal solid waste by integrating GIS and multicriteria decision analysis (MCDA) technique, Hossana town, southern Ethiopia”, Heliyon 9.
• Vasiljevic, T. Z., Srdjevic, Z., Bajcetic, R., & Miloradov, M. V. (2012). GIS and the Analytic Hierarchy Process for Regional Landfill Site Selection in Transitional Countries: A Case Study From Serbia. Environmental Management 49, 445-458.
• Yılmaz E., & Bilgilioğlu S.S. (2023). “QGIS based weighted linear combination plugin for landfill site selection: a case study in Tokat Province, Turkey”, Environ Monit Assess, 195:1290. https://doi.org/10.1007/s10661-023-11929-9.
• Yıldırım Ü., & Güler C. (2016). “Identification of suitable future municipal solid waste disposal sites for the Metropolitan Mersin (SE Turkey) using AHP and GIS techniques”, Environ Earth Sci,, 75:101. DOI:10.1007/s12665-015-4948-8.