Akarsu Taşkın Riskinin Mikro Ölçekte İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 241 - 250

Selver Güngör , Ümran Köylü

https://doi.org/10.29128/geomatik.1585482

Öz

Taşkın; genellikle ani yağışlara bağlı olarak gerçekleşen, depremden sonra en fazla can kaybının yaşandığı doğal afetlerden biridir. Bir dere veya akarsu yatağının fizyolojik ve klimatolojik etkenlerle taşması, çevresine maddi ve manevi zararlar vermektedir. Ülkemizde de birçok akarsu bulunmasından dolayı taşkınlar önemli doğal afetler arasında karşımıza çıkmaktadır. Ceyhan havzası, Ceyhan Nehri ile oluşmuş ülkenin dokuz şehrinin bir kısmını içine almıştır. Bu yüzden havza sınırları içerisinde birçok yerleşim ve tarım arazisi bulunan Ceyhan Nehri’nin taşkın riski yüksek alanlarının belirlenmesi bu çalışmanın amacını oluşturur. Havzanın büyük olmasından dolayı çalışma alanı Aşağı, Orta ve Yukarı Ceyhan alt havzası olarak ayrılmıştır. Risk tahmini yapılmasında ve taşkını etkileyen faktörlerin etkisinin araştırılmasında Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Çok Ölçütlü Karar Analizi (ÇÖKA) yöntemlerinden Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHY) kullanılarak belirlenmiştir. Çalışma alanına ait veriler ile jeoloji, eğim, bakı, yağış, arazi kullanımı, toprak ve akarsuya uzaklık haritaları oluşturmuştur. AHY ile elde edilen ölçüt ağırlıkları haritalara eklenerek ArcGIS programında “Weighted Overlay” yöntemi ile birleştirilerek taşkın risk haritası elde edilmiştir. Çalışma alanının %16’sının çok yüksek riskli alan, %34’ünün yüksek riskli alan olarak belirlenmesi; taşkın riski için önlem alınması gerektiğini göstermiştir. Taşkın riski yüksek alanlarda alınabilecek önlemler çalışmada sunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Taşkın, Ceyhan Havzası, Risk Analizi, Coğrafi Bilgi Sistemleri

Proje Numarası

FYL-2021-11364

Kaynakça

• Adesina E., Ajayi O, Odumosu, J., & Illah, A. (2024). Soil loss risk assessment using revised universal soil loss equation (RUSLE) and geographical information system (GIS) approach. Advanced GIS, 4(2), 42-53.
• Adjiski, V., Kaplan, G., & Mijalkovski, S. (2023). Assessment of the solar energy potential of rooftops using LiDAR datasets and GIS based approach. International Journal of Engineering and Geosciences, 8(2), 188-199. https://doi.org/10.26833/ijeg.1112274
• BM Afet Risklerinin Azaltılması Ofisi. (2023). Afet Riskinin Azaltılması Küresel Değerlendirme Raporu (GAR). https://www.undrr.org/gar/gar2023-special-report
• Dağdeviren, M., Akay, D., & Kurt, M. (2013). İş değerlendirme sürecinde analitik hiyerarşi prosesi ve uygulaması. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 19(2), 129-138.
• Demir, V., & Ülke Keskin, A. (2022). Yeterince akım ölçümü olmayan nehirlerde taşkın debisinin hesaplanması ve taşkın modellemesi (Samsun, Mert Irmağı örneği). Geomatik, 7(2), 149-162. https://doi.org/10.29128/geomatik.918502
• Demir, V., Beden, N., & Ülke Keskin, A. (2021). Taşkın modelleme yöntemlerinin gözden geçirilmesi ve karşılaştırılması. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (28), 1013-1021. https://doi.org/10.31590/ejosat.1010220
• Güngör, İ., & İşler, D. B. (2005). Analitik hiyerarşi yaklaşımı ile otomobil seçimi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 21-33.
• Koca, C., & Kaymaz, Ç. K. (2024). CBS tabanlı ÇKKV-AHS yöntemi ile ekoturizm alanlarının yer seçimi: Çamlıhemşin İlçesi örneği. Geomatik, 9(2), 185-206. https://doi.org/10.29128/geomatik.1419623
• Kotan, B., & Erener, A. (2022). Seasonal analysis and mapping of air pollution (PM10 and SO2) during Covid-19 lockdown in Kocaeli (Türkiye). International Journal of Engineering and Geosciences, 8(2), 173-187. https://doi.org/10.26833/ijeg.1111699
• Makhmudov, R., & Teymurov, M. (2024). Importance of using GIS software in the process of application of Analogue terrains and Counter-approach technologies in water resources assessment. Advanced Remote Sensing, 4(1), 36-45
• Meşin, V., & Demir, V. (2023). Coğrafi bilgi sistemleri tabanlı analitik hiyerarşi yöntemi kullanılarak Konya il merkezinde teknoloji geliştirme bölgesi için yer seçimi. Geomatik, 8(3), 208-221. https://doi.org/10.29128/geomatik.1161059
• Noor, S., Mahmood, S. & Hibab, W.(2024). Risk Assessment of Attabad lake Outburst Flooding using integrated Hydrological and Geo-spatial Approach. Advanced Geomatics, 4(1), 57-67.
• Ocak, F., & Bahadır, M. (2020). Örnek taşkın risk modeli oluşturulması ve Ünye şehrindeki derelere ait taşkın risk analizleri. The Journal of Academic Social Science Studies. https://doi.org/10.29228/JASSS.43017
• Ocak, F., Bahadır, M., & Aylar, F. (2021). Bakacak Deresi Havzası’nın (Samsun) coğrafi analizi ve taşkın duyarlılığı. Mavi Atlas, 9(2), 61-81. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.981217
• Oğuz, E., Oğuz, K., & Öztürk, K. (2022). Düzce bölgesi taşkın duyarlılık alanlarının belirlenmesi. Geomatik, 7(3), 220-234. https://doi.org/10.29128/geomatik.972343
• Ömürbek, N., & Şimşek, A. (2014). Analitik hiyerarşi süreci ve analitik ağ süreci yöntemleri ile online alışveriş site seçimi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 12(22), 306-327. https://doi.org/10.11611/JMER214
• Özşahin, E. (2016). Arnavutluk’ta taşkın risk analizi. International Journal of Eurasia Social Sciences, 2013(12), 91-109.
• Peng, X., & Dai, F. (2009). Information systems risk evaluation based on the AHP-fuzzy algorithm. In Proceedings of the International Conference on Networking and Digital Society (pp. 178-180).
• Partigöç, N. S., & Dinçer, C. (2024). Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) tabanlı afet risk analizi: Denizli ili örneği. Geomatik, 9(1), 27-44. https://doi.org/10.29128/geomatik.1261051
• Saaty, T. L. (1980). The analytic hierarchy process (AHP). The Journal of the Operational Research Society, 41(11), 1073-1076.
• Saaty, T. L. (1994). How to make a decision: The analytic hierarchy process. Interfaces, 24(6), 19-43. https://doi.org/10.1287/inte.24.6.19
• Saaty, T. L. (2008). Relative measurement and its generalization in decision making: Why pairwise comparisons are central in mathematics for the measurement of intangible factors the analytic hierarchy/network process. Review of the Royal Spanish Academy of Sciences Series A Mathematics, 102(2), 251-318.
• Sarıgül, O., & Turoğlu, H. (2020). Kahramanmaraş şehri sel ve taşkınlarının coğrafi analizi ve öngörüleri. Coğrafya Dergisi, (40), 275-293. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0018
• T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü. (2017). Taşkın yönetimi kitabı. Ankara.
• T.C. Antalya Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. (2021). IRAP İl Afet Risk Azaltma Planı. Turoğlu, H., & Özdemir, H. (2005). Bartın’da sel ve taşkınlar: Sebepler, etkiler, önleme ve zarar azaltma önerileri. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• TÜBİTAK MAM Çevre Enstitüsü. (2010). Havza koruma eylem planları.
• United Nations Office for Disaster Reduction. 2015. Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi. (2015-2030). https://uclg-mewa.org/uploads/file/748e86d91ae4409e9188794ddb6c004d/Sendai_TR.pdf
• Urfalı, T., & Eymen, A. (2021). CBS ve AHP yöntemi yardımıyla Kayseri ili örneğinde rüzgâr enerji santrallerinin yer seçimi. Geomatik, 6(3), 227-237. https://doi.org/10.29128/geomatik.772453
• Yilmaz, H. M., Yakar, M., Mutluoglu, O., Kavurmaci, M. M., & Yurt, K. (2012). Monitoring of soil erosion in Cappadocia region (Selime-Aksaray-Turkey). Environmental Earth Sciences, 66, 75-81.