An Analysis of Public Service Announcements on Substance Addiction within the Scope of Health Communication

Year 2025, Volume: 16 Issue: 30, 18 - 45, 30.06.2025

Özlem Aksoy , İlknur Öztürk

Abstract

Communication, which appears in various forms and levels in daily life practices, has created an effective area of application in the field of health as well. One of the key topics of health communication, which aims to share information, raise awareness, and promote behavior change among all stakeholders, is substance addiction. As part of the fight against addiction, many communication practices, including public service announcements (PSAs), are being implemented. Especially PSAs prepared against common types of addiction such as smoking, alcohol, and drug use aim to raise awareness by delivering effective messages to the public. This study aims to examine PSAs used in the fight against substance addiction within the scope of health communication from a semiotic perspective. It contributes to the literature by analyzing PSAs related to all types of addiction and is therefore significant. Emphasizing that addiction appears as an individual issue but also affects families and society, the study argues that systematic, target-oriented PSAs with emotional messages are important tools in combating addiction. Within this scope, five PSAs published and supported by the Ministry of Health and the Green Crescent between 2020 and 2024 were selected and analyzed using semiotic analysis. Guided by the theoretical framework of Peirce and Saussure, indicators such as human, space, color, music, and slogans were evaluated to identify denotative and connotative meanings. As a result, loneliness and fear were emphasized in drug-related PSAs, family ties and responsibilities in smoking-related PSAs, and legal responsibilities in alcohol-related PSAs.

Keywords

Health communication , Addiction , Substance Addiction , Public Service Announcement , Semiotics

Sağlık İletişimi Kapsamında Madde Bağımlılığı Kamu Spotları Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Günlük yaşam pratikleri içinde farklı şekil ve düzeylerde karşımıza çıkan iletişim, sağlık alanında da etkili bir uygulama alanı yaratmıştır. Sağlık konusunda tüm paydaşlar arasında bilgi paylaşımını, farkındalık yaratılmasını ve davranış değişikliğini amaçlayan sağlık iletişiminin önemli konularından biri de madde bağımlılığıdır. Bağımlılıkla mücadele kapsamında pek çok iletişim uygulaması ile birlikte kamu spotları da yayınlanmaktadır. Özellikle sigara, alkol ve uyuşturucu gibi yaygın bağımlılık türlerine karşı hazırlanan kamu spotları, kamuoyuna etkili mesajlar ileterek farkındalık yaratmayı hedeflemektedir. Bu çalışma, sağlık iletişimi kapsamında madde bağımlılığı ile mücadelede kullanılan kamu spotlarını göstergebilimsel açıdan incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, tüm bağımlılık türlerinde kamu spotlarının incelenmesi açısından literatüre katkı sağlamaktadır ve bu nedenle önem taşımaktadır. Bağımlılığın bireysel görünen ama aile ve toplum üzerinde etkili bir sorun olduğunu vurgulayan araştırma, sistemli, hedef odaklı, duygusal mesaj ileten kamu spotlarının bağımlılık ile mücadele için önemli bir araç olduğunu savunmaktadır. Bu bağlamda, 2020-2024 yılları arasında Sağlık Bakanlığı ve Yeşilay tarafından yayınlanan ve desteklenen beş kamu spotu seçilmiş ve göstergebilimsel çözümleme yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışmada, Pierce ve Saussure'ün kuramsal çerçevesi doğrultusunda hareket edilerek insan, mekân, renk, müzik ve slogan gibi göstergeler değerlendirilerek düz ve yan anlamlar tespit edilmiştir. İnceleme sonucunda dramatik etkiyi arttıran duygusal mesaj iletirken uyuşturucu bağımlılığı ile mücadele edilen kamu spotlarında yalnızlık ve korku temalarının, sigara kamu spotlarında aile bağlarının ve sorumlulukların, alkol kamu spotlarında ise hukuki sorumlulukların ön plana çıkarıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Sağlık iletişimi , Bağımlılık , Madde Bağımlılığı , Kamu Spotu , Göstergebilim

References

• Arpa, M., & Çakı, C. (2018). “İş kazası diye bir şey yoktur”: Kanada iş güvenliği reklamları üzerine inceleme. Çalışma İlişkileri Dergisi, 9(2), 75–87.
• Atabek, N., & Dağtaş, E. (1998). Kamuoyu ve iletişim. Etam Yayınları.
• Atlam, D., Çınaroğlu Asar, A., Sasman Kaylı, D., & Kırlı, U. (2024). Kadınlarda alkol ve madde bağımlılığında toplumsal ve kendini damgalama. Bağımlılık Dergisi, 25(3), 311–319.
• Bahar, A. (2018). Uyuşturucu madde kullanımının nedenleri ve bağımlılık oluşum sürecinde iletişimsel yaklaşımların rolü ve önemi: Polis kayıtları üzerinden olgusal bir inceleme. Connectist: Istanbul University Journal of Communication Sciences, (55), 1–36.
• Başkurt, İ. (2003). Gençlik, madde bağımlılığı ve korunma yolları (psiko-sosyal bir yaklaşım). Journal of Istanbul University Faculty of Theology, (8), 73–114.
• Batı, U. (2010). Hedef kitle davranışını etkileyen bir unsur olarak reklamlarda müzik kullanımı konusundaki yazının incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 778–808.
• Baydağ, C. (2019). Duygudurum bağlamında müzik ve insan sesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, (3), 363–374.
• Bilgiç, B. (2016). Türkiye’de kamu spotu oluşum süreci ve yayın politikaları. İletişim Çalışmaları Dergisi, 2(1), 25–61.
• Bulut, Ş. (2019). Yaratıcılık, dahilik ve hayal kırıklığı kavramlarının sanatçıların üretimlerine etkisinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 5(1), 52–59.
• Burç, M., Başakçı, D., & Koçer, M. (2021). Reklamlarda korku çekiciliği unsurunun kullanılması: Televizyon reklamlarına yönelik bir analiz. Erciyes İletişim Dergisi, 8(2), 665–690.
• Civelek, M. (2020). Göstergebilimin kuramsal açıdan incelenmesine yönelik bir araştırma. Alanya Akademik Bakış, 4(3), 771–784.
• Çağlayandereli, A., & Arslan, A. (Eds.). (2016). Sosyoloji: Günlük yaşamı anlamak. Paradigma Akademi Yayınları.
• Çakı, C., & Mazıcı, E. (2018). Adolf Hitler’in korku çekiciliği bağlamında kamu spotu reklamlarında kullanımı. Erciyes İletişim Dergisi, 5(3), 290–306.
• Çalış Zeğerek, E. (2020). Marka logo ve sloganlarının dönüşümünde gündemin belirleyiciliği: COVID-19 örneği. Medeniyet Sanat Dergisi, 6(2), 145–157.
• Çeken, B., & Arslan, A. A. (2016). İmgelerin göstergebilimsel çözümlenmesi: Film afişi örneği. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 507–517.
• Demirci, M., & Engin, E. (2017). Üniversite öğrencilerinin madde bağımlılığı sıklığı ve madde kullanım özellikleri. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 12(48), 63–84.
• Dokumacı, M. (2020). Renklerin insan yaşamındaki etkileri ve renklerin tarih boyunca yolculuğu. Takvim-i Vekayi, 8(2), 120–131.
• Emniyet Genel Müdürlüğü. (2024). Türkiye Uyuşturucu Raporu. https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/icisleri.gov.tr/duyurular(1)/2024_uyus_raporu.pdf
• Gülada, M. O. (2019). Çocuk işçiliğinin önlenmesine yönelik hazırlanan kamu spotu reklamlarının göstergebilimsel analizi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 9(1), 215–235.
• Ilgaz Büyükbaykal, C. (2012). Kitle iletişim araçları ve toplumsal yaşam. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (21), 71–75.
• İmik Tanyıldızı, N., & Acar, H. M. (2019). Sigara bağımlılığıyla mücadelede kamu spotlarının kullanımı: Sigarayı bırak hayatı bırakma kamu spotlarının göstergebilimsel çözümlemesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 151–162.
• İmik, Ü., & Haşhaş, S. (2020). Müzik nedir ve hayatımızın neresindedir? İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 6(2), 196–202.
• İzgören, A. Ş. (2010). Dikkat! Vücudunuz konuşuyor. Elma Yayınevi.
• Kaplan, M. (2016). Kültürel Bir İnşa Süreci olarak Sağlık: Kavramsal ve Tarihsel Bir Bakış. Dört Öge(10), 11-18.
• Kariper, İ. A. (Ed.). (2020). Madde bağımlılığı: Disiplinler arası bir yaklaşım. Nobel Yayıncılık.
• Kırkbir, F., Kara, M., & Türkel, M. (2016). Pazarlama iletişimi açısından marka sloganlarının önemi: Üniversite öğrencileri üzerine bir uygulama. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (56), 290–302.
• Koçak, A., & Bulduklu, Y. (2010). Sağlık iletişimi: Yaşlıların televizyonda yayınlanan sağlık programlarını izleme motivasyonları. Selçuk İletişim, 6(3), 5–17.
• Lodhia, S. (2018). Is the medium the message? Advancing the research agenda on the role of communication media in sustainability reporting. Meditari Accountancy Research, 26(1), 2-12.
• McLean, A. (2011). The politics of substance use and homelessness: Beyond blame. Critical Public Health, 21(3), 253–265. https://doi.org/10.1080/09581596.2010.529421
• Mutlu, E. (1988). İletişim sözlüğü. Ark Yayınları.
• Okay, A. (2016). Sağlık iletişimi. Derin Yayınları.
• Özmakas, U. (2009). Charles Sanders Peirce’in gösterge kavramı. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 32–45.
• Öztürk, İ. D. (2020). Sağlık iletişiminde kamu spotu kullanımı: Sigara karşıtı kamu spotlarını kültürel göstergelerle okumak. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19(1), 170–189.
• Palmgreen, P., Donohew, L., Lorch, E. P., Hoyle, R. H., & Stephenson, M. T. (2001). Television campaigns and adolescent marijuana use: Tests of sensation seeking targeting. American Journal of Public Health, 91(2), 292–296. https://doi.org/10.2105/AJPH.91.2.292
• Polat, G. (2014). Madde bağımlılığı tedavisinde sosyal hizmet mesleği. Okmeydanı Tıp Dergisi, 30(2), 143–148.
• Rıfat, M. (2009). Göstergebilimin ABC’si. Say Yayınları.
• Sabırcan, F., & Öztürk, İ. D. (2020). Sağlık iletişiminde kamu spotu kullanımı üzerine bir değerlendirme “Sen de Başarabilirsin” Kamu Spotu Örneği. İstanbul Kent Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 1(1), 34-51.
• Saçaklı, G., & Odabaş, D. (2023). Kadınlarda madde bağımlılığı. Advances in Women’s Studies, 5(2), 44–48. Sağlık Bakanlığı. (2022). Başarabilirsin Kamu Spotu [Video]. Sağlık Bakanlığı. https://sggm.saglik.gov.tr/TR-4316/yayinda-olmayan-kamu-spotlari.html
• Sağlık Bakanlığı. (2023). Onlar Kazanırken Biz Kaybediyoruz - Sigara Gerçekleri [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=vCyPQlgEjfU
• Sağlık Bakanlığı. (2023). Yeşilay Bırakabilirsin Uygulaması Kamu Spotu [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=P1fO4UYGITU
• Sezgin, D. (2010). Sağlık iletişimi paradigmaları ve Türkiye: Medyada sağlık haberlerinin analizi [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=zvw8E-DbIbdiKYrfS8vI3A&no=L9CmwXx6PqFWQQ0wXL5uAg
• Tabak, R. S. (2006). Sağlık iletişimi. Literatür Yayıncılık.
• Türkiye Yeşilay Cemiyeti. (2020). Yeşilay Alkol Kamu Spotu - #İplerSeninElinde – Alkole Hayır De [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=mBjyzT8hT0Q
• Ünal, M. F. (2016). Göstergebilimin serüveni. Mütefekkir, 3(6), 379–398.
• Vural, İ. (2014). İletişim. Pegem Akademi Yayınları.
• Yalçınkaya, N. (2021). Sloganların marka kimliğine katkısının içerik analizi yöntemi ile incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (47), 247–267.
• Yaman, F. (2014). Reklamlarda kullanılan renkler ve gazete reklamlarının nitel analizi. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (38), 44–55.