Döngüsel Tarih Perspektifinden Türk Medya Tarihi: İbn Haldun'un Fikirleri ve İletişim Çalışmaları

Year 2025, Volume: 16 Issue: 30, 1 - 17, 30.06.2025

Özgür Yılmaz

Abstract

Bu makale, Türk medya tarihini İbn Haldûn’un döngüsel tarih teorisi çerçevesinde analiz etmekte, değişen siyasi rejimler altında medya özgürlüğü ile baskı arasındaki tekrar eden dalgalanmalara odaklanmaktadır. Çalışmanın temel sorusu şudur: Türkiye’de basın özgürlüğü, siyasal iktidarlarla ilişkili olarak rıza üretimi, kontrol ve baskı döngüleriyle nasıl şekillenmiştir? Tarihsel-karşılaştırmalı ve yorumsamacı bir yöntemle yürütülen araştırmada, üç kritik dönem—Mütareke dönemi (1918–1923), Demokrat Parti dönemi (1950–1960) ve 1971 askeri muhtırası sonrası—sistematik biçimde incelenmiştir. Dönemin gazeteleri ve yasal belgeler gibi birincil, akademik çalışmalar gibi ikincil kaynaklar tematik olarak analiz edilerek basın özgürlüklerinin genişlemesi ve daralmasındaki temel mekanizmalar ve tekrar eden örüntüler belirlenmiştir. Bulgular, her siyasi rejimin ideolojisinden bağımsız olarak başlangıçta medya çoğulculuğunu rıza ve meşruiyet üretmek için teşvik ettiğini; ancak iktidarın konsolide olmasıyla birlikte, yasal kısıtlamalar, ekonomik patronaj ve idari baskı yoluyla gazetecilik özerkliğinin sınırlandığını göstermektedir. Muhalefetin güçlenmesi veya tehdit algısının artmasıyla, rejimler en sonunda sansür, yasal kovuşturma ya da gazetecilere doğrudan şiddet gibi açık baskı yöntemlerine yönelmektedir. Rıza üretimi, kontrol ve baskı aşamalarından oluşan bu döngüsel örüntü, Türk medya tarihinde sürekli tekrarlanmakta ve Halduncu hanedan döngüleriyle yorumlanmaktadır. Makale, medya döngüsü modelini önerip uygulayarak, tarihsel kuram ile iletişimin politik ekonomisi arasında yeni bir analitik çerçeve sunmakta ve Türkiye’de basın özgürlüğünün hala rejim ihtiyaçlarına bağlı ve kırılgan olduğunu, bu döngülerin dijital çağda da sürdüğünü göstermektedir.

Keywords

Döngüsel Tarih , Basın Özgürlüğü , İletişimin Politik Ekonomisi , İbn Haldun , Türk Medyası , Otoriterlik

Turkish Media History from the Perspective of Cyclical History: Ibn Khaldûn’s Ideas and Communication Studies

Abstract

This article analyzes Turkish media history through the framework of Ibn Khaldûn’s cyclical theory of history, focusing on the recurrent oscillation between media liberalization and repression under shifting political regimes. The study addresses the central question: How has press freedom in Türkiye been shaped by cyclical dynamics of consent, control, and coercion in relation to political power? Using a historical-comparative and interpretive methodology, the research systematically investigates three critical periods—the Armistice era (1918–1923), the Democrat Party era (1950–1960), and the aftermath of the 1971 military memorandum. Both primary sources (such as period newspapers and legislative texts) and secondary sources (scholarly works) are analyzed thematically to identify the underlying mechanisms and recurring patterns in the expansion and contraction of press freedoms. The findings demonstrate that each political regime, regardless of ideology, initially tolerates or promotes pluralism in the media to generate public consent and strengthen legitimacy. As power becomes consolidated, mechanisms of control—including legal constraints, economic patronage, and administrative pressure—begin to restrict journalistic autonomy. In the face of growing dissent or perceived threats, regimes ultimately turn to overt coercion, such as censorship, legal prosecution, or direct violence against journalists. This cyclical pattern—consent production, control, and coercion—repeats throughout Turkish media history and is interpreted through the Khaldûnian lens of dynastic cycles. By proposing and applying the media cycle model, the article presents an original analytical framework that links historical theory with the political economy of communication, concluding that press freedom in Türkiye remains contingent and vulnerable, shaped by recurring cycles that continue in the digital era.

Keywords

Cyclical History , Press Freedom , Political Economy of Communication , Ibn Khaldûn , Turkish Media , Authoritarianism

References

• Akyol, A. (2011). İbn Haldun’un ilim anlayışında felsefe ve tarih tasavvuru. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(20), 29–59.
• Arık, M. B. (2010). Mizah ve karikatür. In N. Güngör (Ed.), Cumhuriyet döneminde iletişim: Kuramlar, politikalar. Siyasal Kitabevi.
• Cakir, H., & Yavalar, D. (2017). Demokrat Parti iktidarı ve basın. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(3), 257–270.
• Çavdar, T. (2004). Türkiye'nin demokrasi tarihi 1839-1950 (3rd Press). İmge.
• Çiftçi, A., & Yılmaz, N. (2013). İbn Haldun'un siyaset teorisi ve siyasal sistem sınıflandırması. Turkish Studies, 8(8), 127–140.
• Emre Kaya, A. E. (2010). Demokrat Parti döneminde basın-iktidar ilişkileri. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 1(39), 93–118.
• Fuchs, C. (2024). Ibn Khaldun and the political economy of communication in the age of digital capitalism. Critical Sociology, 50(4–5), 727–745.
• Gurnaz, H. (2019). 27 Mayıs'tan 12 Mart'a Türkiye'deki darbe teşebbüsleri ve basın (Master's thesis, Aksaray University).
• Haldun, İ. (2022). Mukaddime: Evrensel tarihe ve toplum bilimlerine giriş (C. Aydın, Trans., 2nd ed.). Timaş.
• Karaca, E. A. (2022). İbn Haldun ve döngüsel tarih felsefesi. Tarihçi, 2(3), 87–95.
• Koloğlu, O. (2006). Osmanlı'dan 21. yüzyıla basın tarihi. Pozitif Yayınları.
• Ökte, S. K. (2023). Demokrat Parti döneminde basınla ilişkiler çerçevesinde “resmî ilan ve reklam” uygulamaları (1950–1960). Atatürk Yolu Dergisi, (72), 240–277.
• Özgen, M. (2000). Türkiye’de basının gelişimi ve sorunları. Doğan Ofset.
• Özsever, A. (2024). 12 Mart'ın işkencehanesi: Ziverbey Köşkü. İstDergi. https://www.istdergi.com/sehir/mekan/12-martin-iskencehanesi-ziverbey-kosku Accessed: 02.06.2025.
• Özsever, A. (2025). Bir darbe düşü: 9 Mart ’71. Sol Haber. https://haber.sol.org.tr/haber/bir-darbe-dusu-9-mart-71-396643 Accessed: 02.06.2025.
• Seidler, G. L. (2020). Doğu’da siyasal düşünce: Doğu dünyasının ortaya çıkışı (M. Tunçay, Trans.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Şahin, D. (2023). 27 Mayıs 1960 askeri darbesi ve basın (1960–1965). History Studies, 15(4), 723–741.
• Tamer, A. (2010). Kuvayi Milliye’nin sesi: İrade-i Milliye ve Hakimiyet-i Milliye. N. Güngör (Ed.), Cumhuriyet döneminde iletişim: Kuramlar, politikalar. Siyasal Kitabevi.
• Topuz, H. (2003). II. Mahmut’tan holdinglere Türk basın tarihi. Remzi Kitabevi.
• Topuz, H. & Yaşar, R. (2020). Yakın Dönem Türk Basın Tarihi. NotaBene.
• Yıldız, N. (1996). Demokrat Parti iktidarı (1950–1960) ve basın. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 51(1), 481-505.