Waqfs of the Ottoman-Era Tokat Rüstem Çelebi Mosque

Year 2022, , 16 - 22, 30.06.2022

Ali Açıkel

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1048432

Abstract

Tokat is one of the oldest cities in Anatolia, which was home to many ancient civilizations. In the city of Tokat, which entered into the Turkish domination at the late XIth century, a large number of religious, social, economic, and cultural artifacts such as mosques, small mosques, seminary schools, soup kitchens, lodges, inns, public baths, and tombs were constructed during the Danismendid, Seljukid, and Ottoman periods. The fact that Tokat is on the east-west and south-north road route in Anatolia, having a rich socio-economic potential with its mild climate and fertile agricultural lands has a great role in bringing these works into the body. In addition, the fact that half of the 70 Muslim neighborhoods in the period 1455-1574 had the names of mosques and masjids reflects the religious identity of the city. Thanks to this rich socio-economic potential, the functioning of religious, social, cultural and economic monuments that have been established in Tokat has been made possible with the help of waqf funds.
In this article, Rustem Çelebi Mosque waqfs will be discussed as an case study among the rich foundation works available in Tokat during the Ottoman period. Although there are some individual studies about this mosque waqfs, these studies do not examine the waqf revenues of this mosque from the beginning to the present day. Waqf revenues are vital for the mosque to continue its function. This mosque is one of 17 mosques built in the city center of Tokat between XII and XXth centuries and was probably built in the second half of the XVth century. In the following periods, it has undergone some repairs and has survived to the present day. Modest waqf funds have been allocated by the founder for the maintenance and repair of the mosque and the salaries of its duties. In addition, some beneficiaries have established additional foundations for the mosque. The aim of the study is to contribute to the socio-cultural history of Tokat by addressing the foundations of Rustem Çelebi Mosque in all aspects.

Keywords

Ottoman, Rustem Çelebi Mosque, Tokat, Waqf

Osmanlı Dönemi Tokat Rüstem Çelebi Camii Vakıfları

Abstract

Tokat, birçok kadim medeniyete ev sahipliği yapmış Anadolu’daki en eski şehirlerden biridir. XI. asrın sonlarında Türk hâkimiyetine giren Tokat şehrinde Dânişmendli, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde cami, mescit, medrese, imaret, zâviye, han, hamam ve türbe gibi çok sayıda dinî, sosyal, ekonomik ve kültürel eserler inşa edilmiştir. Bu eserlerin vücuda getirilmesinde Tokat’ın Anadolu’da doğu-batı ve güney-kuzeye giden yol güzergâhında bulunması, ılıman iklimi ve verimli tarım toprakları ile zengin bir sosyo-ekonomik potansiyele sahip olmasının rolü büyüktür. Ayrıca 1455-1574 döneminde 70 civarındaki Müslüman mahallesinden yarısının cami ve mescit isimleri taşıması şehrin dinî kimliğini yansıtmaktadır. Bu zengin sosyo-ekonomik potansiyel sayesinde Tokat’ta tesis edilmiş olan dinî, sosyal, kültürel ve iktisadî eserlerin işleyişi ise vakıf akarlar yardımı ile mümkün olmuştur.
Bu makalede Osmanlı döneminde Tokat'ta mevcut olan zengin vakıf eserleri arasından örnek bir çalışma olarak Rüstem Çelebi Camii vakıfları ele alınacaktır. Bu cami vakıfları hakkında bazı çalışmalar bulunmakla birlikte bu çalışmalar başlangıcından günümüze caminin tüm vakıf akarlarını incelememektedir. Vakıf gelirleri caminin işlevini sürdürebilmesi için hayati öneme sahiptir. Bu cami XII-XX. asırlar arasında Tokat şehir merkezinde inşa edilen 17 camiden biri olup muhtemelen XV. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiştir. Sonraki devirlerde bazı onarımlar geçirmiş ve günümüze kadar ayakta kalabilmiştir. Caminin bakım ve onarımı ile görevlerinin maaşı için vâkıfı tarafından mütevazı vakıf akarlar tahsis edilmiştir. Ayrıca bazı hayır sahipleri cami için ilave vakıflar kurmuşlardır. İncelemenin amacı, Rüstem Çelebi Camii vakıflarını bütün yönleriyle ele alarak Tokat’ın sosyo-kültürel tarihine katkı sağlamaktır.

Keywords

Osmanlı, Rüstem Çelebi Camii, Tokat, Vakıf

References

• Abdurrahman Vefik (1328), Tekâlif Kavâidi, İkinci Kısım, Dersaadet.
• Acunsal, F. (1947), Gerçeklerin Diliyle Tokat, İstanbul: Tanin Kitabevi Yayını.
• Açıkel, A. ve Abdurrahman Sağırlı (2005), Osmanlı Döneminde Tokat Merkez Vakıfları-Vakfiyeler 1. Cild, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yayını.
• Akyüz, A. ve diğerleri (2010), Tokat ve İlçeleri Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri, Tokat: Tokat Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını.
• Barkan, Ö. L. (1939), “Türk-İslam Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller: Mâlikâne-Divânî Sistemi”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, cilt: 2, İstanbul, 119-184 (For a reprint of the same publication, see also Barkan, Ö. L. (1980), Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler, I, İstanbul: Gözlem Yayınları, 151-208).
• Demirci, M. (2008), Kültürümüzde İskevsür Ağzı, Ankara.
• Erkara, A. (2010), Tokat Merkez’de Osmanlı Dönemi Dini Mimarisi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Gabriel, A. (1934), Monuments Turcs D’Anatolie, II, Paris.
• Genç, M. (2000), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gökbilgin, T. (1974), “Tokat”, İslam Asiklopedisi (İA), XII/I, İstanbul: MEB Yayını, 401-412.
• Gündoğdu, Hamza ve diğerleri. (2006), Tarihi Yaşatan İl Tokat, Ankara.
• Kucur, Sadi S. (1993), Sivas, Tokat ve Amasya’da Selçuklu ve Beylikler Devri Vakıfları (Vakfiyelere göre), Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, İstanbul.
• Önkal, A. ve Nebi Bozkurt (1993), “Cami: Dini ve Sosyokültürel Tarihi”, TDVİA, C. 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 46-56.
• Öztunç, H. B. (2012), “1908 Büyük Tokat Seli”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 4, 180-181.
• Pakalın, M. Z. (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-II-III, İstanbul: MEB Yayını.
• Seçkin, N. (1993), Tokat’taki Türk Mimari Eserleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sertoğlu, M. (1986), Osmanlı Tarih Lügati, İstanbul: Enderun Kitabevi yayınları.
• Şemseddin Sami (1987), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şimşirgil, A. (1990), Osmanlı Taşra Teşkilatında Tokat (1455-1574), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şimşirgil, A. (2003) “XIV-XVI. Yüzyıllarda Tokat Cami ve Mescidleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XVIII, S. 1, 87-104.
• Tunca, Aylin (2000), Vakfiyelerine Göre Tokat Vakıfları (H. 1000-1200/M. 1591-1785), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Turan, O. (1980), Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul.
• Uysal, A. O. (1987), “Tokat’taki Osmanlı Camileri”, Türk Tarihinde ve kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, Ankara: Tokat Valiliği İbn Kemal araştırma Merkezi Yayını, 313-364.
• Wolper, E. S. (1994), Patronage and Practice in Late Seljuk and Early Beylik Society: Dervish Lodges in Sivas, Tokat and Amasya, Doktora Tezi, University of California, Los Angeles, U.S.A.
• Yediyıldız, B. (1986), “Vakıf”, İslam ansiklopedisi (İA), C. 13, İstanbul: MEB Yayını, 153.
• Yediyıldız, B. (2003), XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara: TTK Yayınları.
• Yinanç, M. H. (1988), “Danişmendliler”, İslam Ansiklopedisi (İA), C. III, İstanbul: MEB Yayınları, 468-469.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1927), Kitabeler, İstanbul.