Yenikapı Neolitik Yerleşiminden Bumerang Tipi Alet Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 33 - 48

Sırmahan Sezin Dinçkan

Öz

Marmaray Projesi kapsamında gerçekleştirilen Yenikapı kazıları, İstanbul’un Neolitik Dönem'e kadar uzanan tarihi geçmişine ışık tutarak arkeoloji literatürüne önemli katkılar sağlamıştır. Neolitik Dönem, tarımın ve yerleşik yaşama geçişin yanı sıra toplumsal örgütlenme, malzeme kullanımı ve teknolojik gelişmeler açısından köklü dönüşümleri içermektedir. Bu bağlamda, toplumların çevresel kaynaklara erişimi ve bu kaynakları işleme yöntemleri, kültürel yapılarının ve günlük yaşam pratiklerinin şekillenmesinde belirleyici unsurlar olmuştur. Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan ahşap buluntular, dönemin toplumsal organizasyonu ve teknolojik gelişimi hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Ayrıca, Yenikapı buluntuları, Anadolu’daki diğer Neolitik yerleşimlerde karşılaşılmayan örnekler sunduğundan, arkeolojik literatürdeki önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Karşılaştırmalı analizler, Yenikapı yerleşmesinin yerel ve küresel kültürel etkileşimlerdeki önemli rolünü ortaya koymaktadır. Bu makalede, Marmaray Projesi Yenikapı kazılarında bulunan bumerang tipi ahşap aletin fonksiyonel ve yapısal özellikleri değerlendirilmiş; benzer Neolitik buluntularla karşılaştırmalar yapılarak arkeolojik ve antropolojik çıkarımlar elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yenikapı , Neolitik , Ahşap buluntular , Bumerang tipi alet , Kültürel etkileşim

A Boomerang-Type Tool from the Yenikapı Neolithic Settlement: A Comparative Analysis

Öz

The excavations at Yenikapı, conducted as part of the Marmaray Project, have significantly contributed to the archaeological literature by shedding light on Istanbul’s history dating back to the Neolithic period. The Neolithic period encompasses fundamental transformations, including the adoption of agriculture and sedentary life, as well as developments in social organization, material culture, and technology. In this context, access to and utilization of environmental resources played a crucial role in shaping the cultural structures and daily life practices of Neolithic communities. The wooden artifacts unearthed at Yenikapı provide valuable insights into the technological advancements and social organization of the period. Furthermore, these finds fill a significant gap in the archaeological literature, as they include examples that have not been encountered at other Neolithic sites in Anatolia. Comparative analyses highlight the pivotal role of the Yenikapı settlement in both local and global cultural interactions. This study evaluates the functional and structural characteristics of a boomerang-type wooden tool discovered during the Marmaray Project excavations at Yenikapı. By conducting comparative analyses with similar Neolithic artifacts, archaeological and anthropological inferences have been drawn.

Anahtar Kelimeler

Yenikapı , Neolithic , Wooden findings , Boomerang-Type Wooden Tool , Cultural Interaction

Kaynakça

• ALGAN, O., YALÇIN, M. N., YILMAZ, İ., KIRCI-ELMAS, E., SARI, E., ONGAN, D., BULKAN-YEŞİLADALI, Ö., PERİNÇEK, D., ÖZDOĞAN, M., YILMAZ, Y. ve KARAMUT, İ. (2010). “Geoarchaeology of the Theodosian Harbor at Yenikapı”, U. KOCABAŞ (Ed.), Proceedings of the 1st Symposium on Marmaray–Metro Salvage Excavations 5th–6th May 2008 (ss. 175-181). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü.
• ALGAN, O., YALÇIN, M. N., ÖZDOĞAN, M., YILMAZ, Y., SARI, E., ELMAS-KIRCI, E., YILMAZ, İ., BULKAN, Ö., ONGAN, D., GAZİOĞLU, C., NAZİK, A., POLAT, M. A. ve MERİÇ, E. (2011). “Holocene coastal change in the ancient harbor of Yenikapı–İstanbul and its impact on cultural history” Quaternary Research 76(1), 30–45.
• ALGAN, O., YALÇIN, M. N. ve ÖZDOĞAN, M. (2014). “Yenikapı Kazıları Jeoarkeoloji Çalışmaları-Son Buzul Döneminden Günümüze Çevre Koşullarındaki Değişimler ve Kültür Tarihine Yansımaları”, Ş. BALTAŞ ve Ş. ALTUN (Ed.), Hayalden Gerçeğe Bir İstanbul Öyküsü-Marmaray. (ss. 130-139). Gama Holding.
• ALSHERIF, A. (2014). The history of rock art research in the Tadrart Acacus (Southwest Libya), Adoranten, 97–102. ANDERSEN, S. H. (2009). “Ronæs Skov”, Marinarkæologiske undersøgelser af kystboplads fra Ertebølletid, Jutland archaeological society publications, vol 64. Jutland Arkeoloji Dernei, Højbjerg.
• BAMFORD, M. K. ve HENDERSON, Z. L. (2003). “A reassessement of the wooden fragment from Florisbad, South Africa”, Journal of archeological science 30, 637–651.
• BAUER, I. ve LEUZINGER, U. (2004). “Experiment Pfahlbauarchäologie”, Archäologie Schweiz 27 (2), 73–7.
• BIÇAKÇI, E., ALTINBİLEK-ALTINGÜL, Ç., BALCI, S. ve GODON, M. (2007). “Tepecik Çiftlik”, M. ÖZDOĞAN ve N. BAŞGELEN (Ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı. Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni kazılar-yeni bulgular. (ss. 237–253) (text), 229–258 (plates) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• BORDES, L. (2014). Les bâtons de jet préhistoriques et leurs représentations: Développement d’outils et de méthodes pour la mesure de leurs caractéristiques et l’évaluation de leurs fonctions (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Cepam: Nice.
• BORDES, L. (2024). “A Scheme of Evolution for Throwing Sticks”, EXARC Journal, (2).
• BORDES, L., LEFORT, A. ve BLONDEL, F. (2015). “A gaulish throwing stick discovery in normandy: Study and throwing experimentations”, EXARCH Journal 2015(3), 1–23.
• BRØNDSTED, J., (1960). Nordische Vorzeit, Bd. 1: Steinzeit in Dänemark, Wachholtz.
• BRUNTON, G. ve CATON-THOMPSON, G. (1928). The Badarian civilisation and Predynastic remains near Badari. London: Bernard Quaritch.
• BRUNTON, G. ve MORANT, G. M. (1937). British Museum Expedition to Middle Egypt. First and Second Years, 1928, 1929. Mostagedda and the Tasian Culture. B. Quaritch Limited.
• BUTZ, T. (2011). “Qu’est-ce qu’un boomerang? Une étude sur le mot «boomerang» dans les langues aborigènes et anglaise (traduction française)”, Australian boomerang bulletin 111.
• CASSEN, S. (2012). “La crosse, point d’interrogation? Poursuite de l’analyse d’un signe néolithique, notamment à Locmariaquer (Morbihan)”, L’Anthropologie 116(2), 171–216.
• CHARLES, M. B. (2020). “The African elephants of antiquity revisited: habitat and representational evidence”, Historia: Zeitschrift für alte Geschichte 69(4), 392–407.
• CLARK, A. P. (2012). Australian plants as Aboriginals tools, Dural, NSW, Rosenberg Publishing.
• CLAUSEN, C. J., COHEN, A. D., EMILIANI, C., HOLMAN, J. A. ve STIIPP, J. J. (1979). “Little Salt Spring, Florida: A Unique Underwater Site: A vast array of human remains, vertebrate and invertebrate fossils, and artifacts are preserved”, Science 203(4381), 609–614.
• COULSON, D. ve CAMPBELL, A. (2010). “Rock art of the Tassili n Ajjer, Algeria”, Adoranten 1, 24–38.
• ÇAYLI, P., DEMİRTAŞ, I., ESER, B., GÜLÇUR, S. ve İNDERE, V. (2020). “Güvercinkayası’nda sembolizma”, H. G. YALÇIN ve O. STEGEMEIER (Ed.), Metallurgica Anatolica: Festschrift für Ünsal Yalçın anlässlich seines 65. Geburtstags, Metallurgica Anatolica: Ünsal Yalçın 65. yaşgünü armaǧan Kitabı (ss. 45-58). Ege Yayınları.
• DAVIDSON, D. S. (1936). “Australian throwing-sticks, throwing-clubs and boomerangs”, American Anthropologist 38, 76–100.
• DEMİRTAŞ, F. I. ve GÜLÇUR, S. (2017). “Güvercinkayası’nda Kabartma Bezekli Bir Av Sahnesi”, S. ÖZKAN, H. HÜRYILMAZ ve A. TÜRKER (Ed.), Samsat’tan Acemhöyük’e Eski Uygarlıkların İzinde Aliye Öztan’a Armağan (ss. 61–70). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• DEMİR YILMAZ, Ş. (2011). Anadolu’da Neolitik Çağ’dan Tunç Çağı sonuna kadar kabartma insan ve hayvan figürleriyle bezeli pişmiş toprak kaplar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi: Ankara. EVERS, D. (1994). “Bumerang-Fund in den Elbe-schottern von Magdeburg-Neustadt und reine Erprobung”, Archdologie in Sachsen-Anshalt (4), 8–12.
• GINEX, N. P. (2010). Future of God Amen: A Call to Daughters and Sons of God. Xlibris Corporation.
• GÖKÇAY, M. (2008). “Yenikapı Kazıları”, 16. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara, 81–100.
• HESS, F. (1975). Aeodynamic and motion.
• HISCOCK, P. (2008). The archaeology of ancient Australia, Routledge.
• HODDER I. (2006). The leopard’s tale: revealing the mysteries of Çatalhöyük. Thames & Hudson: London.
• HOWARD, C. D. (1974). “The atlatl: function and performance”, American Antiquity 39(1), 102-104.
• INCORDINO, I. (2016). “Hunting in the emergence of Ancient Egyptian state”, I. MICHELI (Ed.), Materiality and Identity. Selected papers from the proceedings of the ATrA Conferences of Naples and Turin 2015 (ss. 125-136). Edizioni Università di Trieste: Trieste.
• JONES, P. (1996). Boomerang Behind an Australian Icon, Wakefield press.
• KIZILTAN, Z. (2010). “Marmaray Metro projeleri kapsamında yapılan Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar kazıları/Excavations at Yenikapı, Sirkeci and Üsküdar within Marmaray and Metro Project, U. KOCABAŞ (Ed.), Proceedings of the 1st Symposium on Marmaray-Metro Salvage Excavations, 5th–6th May 2008 (ss. 1–17). Istanbul: Istanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü.
• KIZILTAN, Z. ve POLAT, M. A. (2013). “The Neolithic at Yenikapı: Marmaray-Metro Project Rescue Excavations”, M. ÖZDOĞAN, N. BAŞGELEN ve P. KUNIHOLM (Ed.), Neolithic in Turkey: New Excavations and New Research 5: Northwestern Turkey and Istanbul (ss. 113-165). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• LANGE, S. (2021). The Wooden Artefacts from the Early Roman Fort Velsen 1, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
• LECLANT, J., HUARD, P. ve ALLARD-HUARD, L. (1980). “La culture des chasseurs du Nil et du Sahara”, Mémoires du Centre de Recherches Anthropologiques, Préhistoriques et Ethnographiques Alger (29), 1–570.
• LEROI-GOURHAN, A. ve DEFFONTAINES, P. (1948-1949). “Les Boomerangs d’Australie”, La revue de geographie humaine et d’ethnologie I.
• LEWIS, D. (1988). The Rock Painting of Arnhem Land, Australia: Social, Ecological and Material Culture Change in the Post-Glacial Period, British archaeological reports international series 415: Oxford.
• LUEBBERS, R. A. (1975). “Ancient boomerangs discovered in South Australia”, Nature (London), 253, 39. MARION, K., BAMFORD, Z. ve HENDERSON, L. (2003). “A reassessement of the wooden fragment from Florisbad, South Africa”, Journal of archeological science 30, 637-651.
• MARTELLOTTA, E. F., BRUMM, A. ve LANGLEY, M. C. (2022). “Tales of multifunctionality: a Systematic Quantitative Literature Review of boomerangs used as retouchers in Australian Aboriginal cultures”, Journal of Archaeological Method and Theory 30(1), 310–334.
• MELLAART, J. (1962). “Excavations at Çatal Hüyük, first preliminary report, 1961”, Anatolian Studies 12, 41–65.
• MELLAART, J. (1967). Çatal Hüyük: A Neolithic Town in Anatolia. London: Thames and Hudson.
• ÖZDOĞAN, M. (2007). “Marmara Bölgesi Neolitik Çağ Kültürleri”, M. ÖZDOĞAN ve N. BAŞGELEN (Ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı. Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (ss. 401-426). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• ÖZDOĞAN, M. (2010). “Tarih Öncesi Dönemlerin İstanbul’u”, K. DURAK (Ed.). Bizantion’dan İstanbul’a Bir Başkentin 8000 Yılı (ss. 36-54). İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi.
• ÖZTAN, A., ÖZKAN, S., EREK, C., M., FAYDALI, E. (2006). “2004 Yılı Köşk Höyük Kazıları”, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, s. 379- 391.
• ÖZTAN, A. (2007). “Köşk Höyük: Niğde-Bor Ovası’nda Bir Neolitik Yerleşim”, M. ÖZDOĞAN ve N. BAŞGELEN (Ed.). Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (ss. 223–235). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. ÖZVERİ, M. (2013). “İstanbul’un Prehistorik Silahlarıyla Deneysel Arkeoloji”, Uluslararası İstanbul Tarihi Yarımada Sempozyumu (ss. 26-37). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi İstanbul Tarihi Yarımada Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• PICAZO MILLÁN, J. V., LOSCOS, R. M., MARTÍNEZ BEA, M. ve PERALES, P. (2001). “La cueva del chopo- novedades en el arte rupestre levantino”, Kalathos 20-21, 27–83.
• RAMSEYER, D. (2000). Les armes de chasse néolithiques des stations lacustres et palustres suisses, C. BELLIER, P. CATTELAIN ve M. Otte (Ed.), La chasse dans la Préhistoire/Hunting in Prehistory, 130–142.
• ROBERTS, R., WALSH, G. L., MURRAY, A., OLLEY, J., JONES, R., MORWOOD, M. J., TUNIZ, C., LAWSON, E., MACPHAIL, M., BOWDERY, D. ve NAUMANN, I. (1997). “Luminescence dating of rock art and past environments using mud-wasp nests in northern Australia”, Nature 387, 696–699.
• ROJO-GUERRA, M. A., DE LAGRÁN, I. G. M. ve ROYO-GUILLÉN, J. I. (2018). “The beginning of the Neolithic in the mid-Ebro valley and in Iberia’s inland (northern and southern Submeseta), Spain”, Quaternary International 470, 398-438.
• SCHWANTES, G. (1934). Deutschlands Urgeschichte, Leipzig.
• SHAW, I. (1991). Egyptian Warfare and Weapons, (Shire Egyptology 16), Princes Risborough, Buckinghamshire.
• SPECK, J. (1990). “Zur Siedlungsgeschichte des Wauwilermooses”, Höneisen 255–270.
• STEHRENBERGER, T. (1997). “Ein Wurfholz aus der Neolitischen Siedlung Arbon”, Archäologie Schweiz 20 (2), 54–6.
• STRAMBOWSKI, M. (2015). “Waffen or Werkzeuge – Prähistorische Holzkeulen”, H. MELLER ve M. SCHEFZIK (Ed.), Krieg – eine archäologische Spurensuche (ss. 139–144). Halle (Saale): Begleitband zur Sonderausstellung im Landesmuseum für Vorgeschichte.
• THOMAS, J. (1991). Les boomerangs d’un pharaon, Editions Chiron.
• THOMSEN, T. ve JESSEN, A. (1902–1907). “Une trouvaille de l’ancien age de la pierre. la trouvaille de Braband”, Mémoires de la société Royale des antiquaires du nord, 162–232.
• VALDE-NOWAK, P., NADACHOWSKI, A. ve WOLSAN, M. (1987). “Upper Palaeolithic boomerang made of a mammoth tusk in south Poland”, Nature 329(6138), 436–438.
• VALDE-NOWAK, P., NADACHOWSKI, A. ve MADEYSKA, T. (2003). Obłazowa Cave: human activity, stratigraphy and palaeoenvironment, Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, Kraków.
• VALDE-NOWAK, P. ve CIEŚLA, M. (2014). “A new Palaeolithic assemblage from the Obłazowa Cave in the Polish Western Carpathians”, Archäologisches Korrespondenzblatt 44 (1), 1–9.
• WALSH, G. L. (1994) Bradshaws ancient rock paintings of north-west Australia, Geneva: Bradshaw Foundation.