Pazar Odaklılık Ve İşletme Performansı İlişkisine Yönelik Sistematik Derleme Ve Meta Analiz Çalışmasında Türkiye Örneği

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 368 - 386, 30.06.2025

Neslihan Ege , Aydın Kayabaşı

https://doi.org/10.62001/gsijses.1636630

Öz

Öz
Bu çalışma, işletmelerin pazar odaklılık ve işletme performansı ilişkisini inceleyen nicel çalışmaların sentezlenmesini amaçlamaktadır. Çalışmaların sentezlenmesinde anlatı yöntemi ve meta analiz yaklaşımı kullanılmıştır. Hakemli dergilerin ele alındığı üç veri tabanında tarama yapılmıştır. Pazar odaklılık ve işletme performansı ile ilgili kavramsal değişkenler ele alınmıştır. Çalışmaların metodolojik kalitesinin değerlendirilmesinde, JBI kontrol listesinden yararlanılmıştır. Bu çalışma, PRISMA kılavuzu öğelerine göre yapılandırılmıştır. Taramalar, 15.09.2024 / 15.10.2024 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Taramalar sonucundaki tekrarlı çalışmaların çıkarılmasından sonra, 760 çalışma belirlenmiştir. Ayıklamalardan sonra on iki çalışma, derlemeye dahil edilmeye uygun olarak seçilmiştir. Mevcut bulgulara göre, pazar odaklılık ve alt boyutları işletme performansı üzerinde anlamlı etkiye sahiptir.

Anahtar Kelimeler: Pazar odaklılık, Müşteri odaklılık, Rakip odaklılık, Fonksiyonlar arası eşgüdüm, İşletme performansı.

Abstract
This study aims to synthesize quantitative studies examining the relationship between market orientation and business performance. Narrative method and meta-analysis approach were used in the synthesis of the studies. A search was conducted in three databases where peer-reviewed journals were considered. Conceptual variables related to market orientation and business performance were addressed. The JBI checklist was used in the evaluation of the methodological quality of the studies. This study was structured according to the elements of PRISMA guide. The searches were conducted between 15.09.2024 and 15.10.2024. After removing the duplicate studies in the search, 760 studies were identified. After the screening, twelve studies were selected as suitable for inclusion in the review. According to the current findings, market orientation and its sub-dimensions have a significant effect on business performance.

Key Words: Market orientation, Customer orientation, Competitor orientation, Interfunctional coordination, Business performance.

Anahtar Kelimeler

PAZAR ODAKLILIK , MÜŞTERİ ODAKLILIK , RAKİP ODAKLILIK , FONKSİYONLAR ARASI EŞGÜDÜM , İŞLETME PERFORMANSI

Etik Beyan

Bu çalışma derleme/meta analiz çalışması olması nedeniyle etik kurul iznine tabi değildir.

Kaynakça

• Akman, G. (2003). Bilişim sektöründe pazar odaklılık, yenilik stratejileri ve yenilik kabiliyeti arasındaki ilişkiler ve bunların şirket performansı üzerindeki etkileri (Tez No. 137325) [Doktora tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Akman, G., Özkan, C., & Eriş, H. (2008). Strateji odaklılık ve firma stratejilerinin firma performansına etkisinin analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 7(13), 93-116. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/199526
• Apaydın, F. (2012). İşletmelerin Pazarlama Eylemlerinin İşletme Performansı İle Müşteri Odaklılık, Yenilik Yapma ve Örgütsel Öğrenme Arasında Ara Değişken Etkisi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 5-24. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/800583
• Bayazıt, M., & Koçaş, C. (2012). Örgütsel kültür ve pazar odaklılık performansı: ‘kültür tipi’ ve ‘güçlü kültür’ önermelerinin Türkiye'de testi. Yönetim Araştırmaları Dergisi, 10(1/2), 35-70. https://yad.baskent.edu.tr/files/2010_cilt_10_3.pdf
• Bayyurt, N. (2007). İşletmelerde performans değerlendirmenin önemi ve performans göstergeleri arasındaki ilişkiler. Journal of Social Policy Conferences, (53), 577- 592. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/9295
• Becher, R. C., Halstead, D., & Haynes, P. (2003). Marketing orientation in SMEs: Effects of the internal environment. New England of Entrepreneur, 6(1) 13-22. https://www.researchgate.net/profile/Aubrey- Mokoena/publication/311959432
• Behn, R. D. (2003). Why measure performance? Different purposes require different measures. Public Administration Review, 63(5), 586-606. https://doi.org/10.1111/1540-6210.00322
• Bulut, Ş., Yılmaz, C., & Alpkan, L. (2009). Pazar oryantasyonu boyutlarının firma performansına etkileri. Ege Akademik Bakış Dergisi, 9(2), 514-538. https://www.researchgate.net/profile/Cagri-Bulut-3/publication/227352078
• Cambra-Fierro, J., Florin, J., Perez, L., & Whitelock, J. (2011). Inter-firm market orientation as antecedent of knowledge transfer, innovation and value creation in networks. Market Desicion, 49(3), 444-467. https://doi.org/10.1108/00251741111120798
• Cano, C. R., Carrillat, F. A., & Jaramillo, F. (2004). A meta-analysis of the relationship between market orientation and business performance: evidence from five continents. Intern. J. of Reserarch in Marketing, 21, 179-200. https://doi.org/10.1016/j.ijresmar.2003.07.001
• Chung, H. F. (2011). Market orientation, guanxi, and business performance. Industrial Marketing Management, 40(4), 522-533. https://doi.org/10.1016/j.indmarman.2010.12.008
• Cici Karaboğa, E.N., & Ürgen, S. (2015). Küresel rekabet ortamında müşteri ve yenilik odaklılığın Kobi’lerin performansına etkileri: Konya organize sanayi bölgesinde bir araştırma. Ege Üniversitesi Üretim Araştırmaları Dergisi, 657-666. https://www.researchgate.net/profile/Emine-Cici-Karaboga/publication/320677717
• Cruzes, D. S., Dybå, T., Runeson, P., & Höst, M. (2015). Case studies synthesis: a thematic, cross- case, and narrative synthesis worked example. Empirical Software Engineering, 20, 1634-1665. https://doi.org/10.1007/s10664-014-9326-8
• Çiftçi, G. (2015). Turizm işletmelerinde kriz yönetimi uygulamalarının örgütsel öğrenme ve işletme performansı açısından ampirik olarak analizi (Tez No. 414664) [Doktora tezi, Namık Kemal Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Danışman, A., & Erkocaoğlan, E. (2008). Pazar yönelimi-firma performansı ilişkisi: İmkb’ye kote firmalar üzerinde bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 197-212. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1723900
• Deng, S., & Dart, J. (1999). The market orientation of Chinese enterprises during a time of transition. European Journal o Marketing, 33, 631-654. https://doi.org/10.1108/03090569910262279
• Denizli, F., Kınış, Z., & Kaya, B. (2023). Sağlık kurumlarında içsel pazarlama uygulamalarının iş performansına etkisi: Pazar odaklılığın aracı rolü. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 6(3), 943-953. https://doi.org/10.33712/mana.1260039
• Elitaş, E., & Ağca, V. (2006). Firmaların çok boyutlu performans değerleme yaklaşımları: Kavramsal bir çerçeve. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 343- 370. http://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423867297.pdf
• Erdem, B. (2019). Pazar yönlülük ve yenilik performansının işletme performansı üzerine etkisi: Konya otomotiv yan sanayi işletmeleri üzerine bir araştırma (Tez No. 569939) [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Erdem, B., Gül, K., & Gül, M. (2013). Pazar yönlülük, inovasyon yönlülük ve firma performansı ilişkisi: Ankara’da faaliyet gösteren dört ve beş yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5(2), 74-104. https://acikerisim.balikesir.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12462/4383
• Erdem, S. B. (2017). Pazar odaklı örgütsel yetenekler, Pazar odaklılık ve firma performansı arasındaki ilişki (Tez No. 466051) [Doktora tezi, Beykent Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Erdoğan Çelik, E., & Zehir, C. (2017). Relationship between market orientation and firm performance: The mediating role of organizational capabilities in family business. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 18(1), 147-163. https://dergipark.org.tr/en/pub/doujournal/issue/66676/1043179
• Eren, M. Ş., Tokgöz, E., Gül, H., & Saylan, O. (2013). Pazar odaklılığın nitel performans üzerindeki etkisinde öğrenme odaklılık ve yenilikçiliğin düzenleyici etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(2), 1-39. https://dergipark.org.tr/en/pub/deuiibfd/issue/22723/242505
• Frith, J. R. (1998). Market orientation versus performance inminority and woman-owned small business. Allied Academies International Conference. Academy of Marketing Studies. Proceedings, 3(2), 6-19. https://www.proquest.com/openview/99643bc2863f8c98864c9024d8d1158c/1? pq- origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y
• Gangwani, K. K., & Bhatia, M. S. (2024). The effect of market orientation and technology orientation on industry 4.0 technologies and market performance: Role of innovation capability. Industrial Marketing Management, 118, 231-241. https://doi.org/10.1016/j.indmarman.2024.03.004
• Hamşıoğlu, A. B. (2011). Market Orientation, Quality Orientation and Business Performance Relationship: A Study in Pharmaceutical Industry. Ege Academic Review, 11(1), 91- 101. https://dergipark.org.tr/en/pub/eab/issue/39884/473385
• Harrison-Walker, L. J. (2001). The measurement of a market orientation and its impact on business performance. Journal of Quality Management, 6, 139-172. https://doi.org/10.1016/S1084-8568(01)00035-9
• Hatipoğlu, H. (2021). Sistematik derleme ve meta analiz. ESTUDAM Bilişim Dergisi, 2(1), 7-10. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1430853
• Hemphill, J. F. (2003). Interpreting the magnitudes of correlation coefficients. American Psychologist, 58(1), 78–79. https://doi.org/10.1037/0003-066X.58.1.78
• Jaworski, B. J., & Kohli, A. K. (1993). Market orientation: Antecedents and consequences. Journal of Marketing, 57 (July), 53-70. https://doi.org/10.1177/002224299305700304
• Jogaratnam, G. (2017). The effect of market orientation, entrepreneurial orientation and human capital on positional advantage: Evidence from the restaurant industry. International Journal of Hospitality Management, 60, 104-113. https://doi.org/10.1016/j.ijhm.2016.10.002
• Kalmuk, G., & Acar, A. Z. (2016). Pazar ve kalite oryantasyonu ile firma performansı arasındaki ilişkide örgütsel öğrenme yeteneğinin ara değişken rolü. Eurasian Academy of Sciences Eurasian Business & Economics Journal, S1, 226- 236. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/61922239/
• Koçak, D., Çokluk, Ö., & Kayri, M. (2016). Faktör sayısının belirlenmesinde map testi, paralel analiz, k1 ve yamaç birikinti grafiği
• yöntemlerinin karşılaştırılması. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, XIII(I), 330-359. https://dergipark.org.tr/en/pub/yyuefd/issue/25853/272552
• Kohli, A. K., & Jaworski, B. J. (1990). Market orientation: The construct, research prepositions, and managerial implications. Journal of Marketing, 54 (April), 1-18. https://doi.org/10.1177/002224299005400201
• Lee, Y. K., Kim, S. H., Seo, M. K., & Hight, S. K. (2015). Market orientation and business performance: Evidence from franchising industry. International Journal of Hospitality Management, 44, 28-37. https://doi.org/10.1016/j.ijhm.2014.09.008
• Liao, S. H., Chang, W. J., Wu, C. C., & Katrichis, J. M. (2011). A survey of market orientation research (1995-2008). Industrial Marketing Management, 40, 301-310. https://doi.org/10.1016/j.indmarman.2010.09.003
• Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D. G., & PRISMA Group, T. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA statement. Annals of internal medicine, 151(4), 264-269. https://www.acpjournals.org/doi/full/10.7326/0003-4819-151-4-200908180-00135
• Mokhtar, S. (2009). Market orientation critical success factors of Malaysian manufacturers and its impact on financial performance. International Journal of Marketing Studies, 1(1), 77- 84. https://repo.uum.edu.my/id/eprint/2836
• Mokoena, B. A., & Dhurup, M. R. (2017). Effects of market orientation and barriers to market orientation on university performance: a study of universities of technology in South Africa. International Business & Economics Research Journal, 16(1), 17-30. https://www.researchgate.net/profile/Aubrey-Mokoena/publication/311959432
• Morgan, R. E., & Strong, C. A. (1997). Market orientation and dimensions of strategic orientation. European Journal of Marketing, 32(11/12), 1051-1073. https://doi.org/10.1108/03090569810243712
• Narver, J. C., & Slater, S. F. (1990). The effect of a market orientation on business profitability. Journal of Marketing, 54(4), 20-35. https://doi.org/10.1177/002224299005400403
• Öztuna D., Elhan A. H., & Kurşun N. (2008). Sağlık araştırmalarında kullanılan ilişki katsayıları. Türkiye Klinikleri J Med Sci, 28, 160-165. https://www.turkiyeklinikleri.com/article/en- saglik- arastirmalarinda-kullanilan-iliski-katsayilari-50358.html
• Pelham, A. M. (1997). Mediating influences on the relationsmp between market orientation and profitability in small industrial firms. Journal of Marketing Theory and Practice, 5(3), 55-76. https://doi.org/10.1080/10696679.1997.11501771
• Popay, J., Roberts, H., Sowden, A., Petticrew, M., Arai, L., Rodgers, M., Roen, K., & Duffy, S. (2006). Guidance on the conduct of narrative synthesis in systematic reviews. A product from the ESRC methods programme Version, 1(1), 1-92. https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=ed8b23836338f6fdea0cc55e161b0fc5805f9e27
• Purtaş, S. (2018). Farklılıkların yönetiminin, kurumsal itibar ve işletme performansı üzerine etkileri: Kahramanmaraş tekstil sektöründe bir alan araştırması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Ruekert, R. W. (1992). Developing a market orientation: An organizational strategy perspective. International Journal of Research in
• Marketing, 9(3), 225-245. https://doi.org/10.1016/0167- 8116(92)90019-H
• Shehu, A. M., & Mahmood, R. (2014). An empirical analysis of market orientation and business performance relationship in the context of developing economy. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 4(9), 457-470. https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=91d12c2e300f4df74b643 8b510b8143c12b42921
• Shoham, A., Rose, G. M., & Kropp, F. (2005). Market orientation and performance: A meta- analysis. Marketing Intelligence & Planning, 23(5), 435-454. https://doi.org/10.1108/02634500510612627
• Sin, L. Y. M., Tse, A. C. B., Yau, O. H. M., Chow, R. & Lee, J. S. Y. (2003). Market orientation and business performance: A comperative study of firms in mainland China and Hong Kong. European Journal of Marketing, 37(5/6), 910- 936. https://doi.org/10.1108/03090560310465198
• Şanal, M., & Öztürk, M. (2019). Örgüt kültürünün üretim işletmelerinin performansına etkisi: Adana organize sanayi bölgesinde bir araştırma. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(2), 257-271. https://www.researchgate.net/profile/Musa-Sanal/publication/336219900
• Taleghani, M., Gilaninia, S., & Talab, S. M. (2013). Market orientation and business performance. Singaporean Journal of Business Economics, and Management Studies, 1(11), 13-17. https://www.singaporeanjbem.com/pdfs/SG_VOL_1_(11)/3.pdf
• Uncles, M. (2000). Market orientation. Australian Journal of Management, 25(2), 1-9. https://doi.org/10.1177/031289620002500201
• Wu, S., Luo, Y., Zhang, H., & Cheng, P. (2024). Entrepreneurial bricolage and entrepreneurial performance: The role of business model innovation and market orientation. Heliyon, 10(4), 1-17. https://www.cell.com/heliyon/fulltext/S2405-8440(24)02631-8
• Yılmaz, K. (2021). Sosyal bilimlerde ve eğitim bilimlerinde sistematik derleme, meta değerlendirme ve bibliyometrik analizler. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(2), 1457-1490. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1277926
• Yılmaz, Ö. (2006). İşletmelerde dış kaynaklardan yararlanma ve işletme performansı üzerindeki etkileri (Tez No. 206640) [Yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.