TAŞKENT BÖLGESİNİN DAĞLIK ARAZİSİNDE BULUNAN GÖKTÜRK KAĞANLIĞI’NA AİT SÜNGEK MEZAR KURGANLARI HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

Year 2022, , 953 - 970, 20.07.2022

Raxmanali Muradaliyev , Niyoz Rashidov

https://doi.org/10.53718/gttad.1105353

Abstract

Makalede Özbekistan’ın Taşkent vilayetine bağlı Çarvak su barajı kıyılarında bulunan Batı Göktürk Kağanlığı dönemine ait Süngek mezarında sürdürülen arekolojik kazı çalışmaları ve burada elde edilen bilimsel sonuçlardan bahsedilmektedir. 2019 yılından beri gerçekleştirilmekte olan arkeolojik kazılarda elde edilen buluntular diğer iskan yerlerindeki buluntular ve ölü gömme gelenekleriyle karşilaştirilmiş ve genel benzerliklerin yanı sıra adı geçen mezarıdakı kendine özgülükler tespit edilmiştir. Adı geçen mezarlıkta insan ve hayvan kemikleriyle birlikte çeşitli biçimlerdeki seramik kaplar, demir yapımı çeşitli eşyalar ve iş aletleri bulunmuştur. Mezarlardaki insan kemikleri, özellikle insan kafatası üzerinde alınan ölçüler, bazı insan kemiklerinin bulundurulduğu yön ve tas kemiğinin durumu, cins ayırımına dikkat edilmiştir. Merhumların yaşını belirtirken de onların baş kemiklerdeki yarıkların kapanış derecesi, dişlerin yıpranması ve kemik boğumlarının oluşum sahfaları göz önünde bulundurulmuştur. Süngek’te elde edilen buluntular, Göktürk Kağanlığı dönemine ait yerel ölü gömme gelenekleri ve yerleşkenin bulunduğu bölge ahalisiniin iktisadî ve sosyal yaşam tarzı üzerine durulmaktadır. Süngek mezarının sakinleri yerel kültür elemanlarını kendinde barındıran hayvancılıkla uğraşan göçebe toplumların Eski Türk dönemine özgü yadıgarlıklar grubuna dahildirler. Mezarnın sahipleri komşu bölgeler: Çırçık – Ahengeran vadisi, Güney Kazakistan, Talas, Farğana ve Yedisu bölgelerinin sakinleriyle sıkı ilişkilerde bulunduğu anlaşılmaktadır. Süngek mezar kurganlarından elde edilen yeni buluntular, Orta Asya topraklarının miladi birinci binyıllığı ortalarında yaşayan toplumların kültürü ve tarihininin oldukça güncel ve aynı zamanda tartışmalı olan Kavunçı kültürünün historiografisi, Çırçık vadisi yukarı havzasının Erken orta çağlar döneminin etnik yapısı, hayvancı göçebe toplulukların ölü gömme gelenekleri ve dinî dünya bakış açıları gibi meselelerin incelenmesi için kaynak görevini yapacağı anlaşılmaktadır. Adı geçen tarihlerde Avrasya bozkırlarında olup biten migrasyon süreçlerinin incelenmesi ve daha anlaşılır olması yüzünden Süngek mezarı ve benzerlerinin ileride daha derin incelnemesi gerekmektedir.

Keywords

Göktürk Kağanlığı, katakomb (yeraltı mezarlığı), ölü gömme gelenekleri, fiziki antropoloji.

ABOUT THE STUDY OF SUNGAK BURIALS OF THE TURKIC KHAGANATE IN THE MOUNTAINOUS TERRITORY OF THE TASHKENT REGION

Abstract

In the article, the arecological excavations carried out in the Sungak burials belonging to the Kökturk Khaganate period located on the shores of the Charvak reservoir of the Tashkent province of Uzbekistan and the scientific results obtained here are mentioned. The findings obtained in the archaeological excavations carried out since 2020 are compared with the finds in other settlements and burial traditions, and there are general similarities as well as peculiarities in the aforementioned burial corps. In the aforementioned cemetery, human and animal bones, as well as ceramic vessels of various shapes, various iron-made items and work tools were found. The human bones in the graves, especially the measurements taken on the human skull, the direction in which some human bones were found, the condition of the stone bones, and the gender distinction were taken into consideration. While specifying the age of the deceased, the degree of closure of the clefts in the head bones, the wear of the teeth and the formation stages of the bone knuckles were taken into account. The findings obtained in Sungak, the local burial customs of the Kökturk Khaganate period and the economic and social lifestyle of the people of the region where the campus is located are emphasized. The inhabitants of the sponge burial kurgan belong to the group of relics peculiar to the Old Turkish period of the nomadic societies dealing with animal husbandry, which includes local cultural elements. It is understood that the owners of the tomb kurgan had close relations with the inhabitants of the neighboring regions: Chirchik – Ahangaran valley, Southern Kazakhstan, Talas, Farğana and Jetisu regions. The new finds from the sponge burial corps, the historiography of the very contemporary and controversial Kavunchı culture of the culture and history of the societies living in the middle of the first millennium BC of the Central Asian lands, the ethnic structure of the Chirchik valley upper basin, the burial customs and religious traditions of animal husbandry nomadic communities. It is understood that it will serve as a resource for the examination of issues such as world perspectives. Since the migration processes that took place in the Eurasian steppes at the aforementioned dates are examined and more understandable, the Sungak burials and similar ones should be examined more deeply in the future.

Keywords

Kökturk Khaganate, catacomb, burial customs, physical anthropology

References

• AGZAMXODJAEV T. Tuyabuguzskiye nausı // IMKU, Vıp. 3, – Taşkent. 1962.
• ALEKSEEV V.P., Debets G. F. Kraniometriya. Metodika antropologicheskix issledovaniy. – Moskva: Nauka. 1964. ALEKSEEV V. P. Osteometriya: Metodika antropologicheskix issledovaniy. – Moskva:"Nauka". 1966
• ALEKSEEV V. P., Goxman I. I. Antropologiya Aziatskoy chasti SSSR. – Moskva: "Nauka". 1984.
• BUİKSTRA Jane E., Ubelaker Douglas H. Standards for data collections from human skeletal remains. – Arkansas. 1994. - proceeding of a seminar at the Field Museum of Natural History, organized by Jonathan Haas.
• BUJİLOVA A. P. Bioarxeologicheskiye podxodы k izucheniyu deformirovannıx cherepov iz Priaral’ya (po antropologicheskim materialam mogil’nika Kosasar-2) // Iskusstvennaya deformatsiya golovı cheloveka v proşlom Yevrazii. – OPUS: Mejdistsiplinarnıye issledovaniya v arxeologii. – Moskva: Institut arxeologii RAN. 2006. – S. 164-176.
• BURJAKOV Y.F. Genezis i etapı razvitiya gorodskoy kul’turı Taşkentskogo oazisa. – Taşkent. 1982.
• BURJAKOV Y.F., Kasımov M.R., Rostovtsev O.M. Arxeologicheskiye pamyatniki Taşkentskoy oblasti. – Taşkent. 1973.
• GİNZBURG V. V. Drevneye naseleniye Sentral’nogo Tyan-Şanya i Alaya po antropologicheskim dannım (I tysyacheletiye do n. e. - I tysyacheletiye n. e.) // Trudy instituta etnografii im. Mikluxo-Maklaya. – Moskva: Izdatel’stvo Akademii nauk SSSR. 1954. – Tom XXI. – S. 354-382.
• GİNZBURG V. V. i Trofimova T. A. Paleoantropologiya Sredney Azii. – Moskva: "Nauka". 1972.
• GORBUNOVA N.G., Gamburg B.Z. Ak-Tamskiy mogil’nik // KSIIMK. 1957. Vıp. 69. – S. 78-90: ill.
• GRİGOR’EV G. V. Kaunchi-Tepa (Raskopki 1935 g.). – Taşkent. 1940
• KOJOMBERDİYEVA E.I. Ob oriyentirovke pogrebal’nıx soorujeniy kenkolskoy kul’turı // Vestnik Moskovskogo universiteta, ser.8. Istoriya, №1, – M., 1995.
• LEVİNA L.M. Keramika nijney i sredney techenii Sırdar’i v I tıs. n.e. – Moskva. 1971.
• LİTVİNSKİY B.A. Orudiya truda i utvar iz mogil’nikov Zapadnoy Ferganı. – Moskva. 1978.
• MAKSUD F., Muradaliyev R. Göktürkler ve üzenginin yayilmasi üzerine // Genel Türk tarihi araştirmalari dergisi. Cilt/Volume 2, Sayı/Issue 4, Temmuz /July 2020, – SS. 287-302.
• METODİKA raboty s paleoantropologicheskimi materialami v polevyx usloviyax. – Moskva: IA RAN. 2020.
• MUSTAFAKULOV S. I., Xodjayov T. K. Kraniologicheskiye materialı epoxi antichnosti iz Baktrii - Toxaristana // IMKU, № 26. – Taşkent. 1992. – S. 186-193.
• MURODALİYEV R., Mirsoatova S. Süngak mozor-qörğoni topilmasi va uzangining tarixdagi ahamiyati // Ötmişga nazar. Tom 4, № 9, 2021, – B. 34-43.
• PEJEMSKİY D. V. i Reznikov B. D. Metodika arxeologicheskogo issledovaniya materialov nekropolya Voznesenskogo monastırya // Nekropol russkix velikix knyagin i sarits v Voznesenskom monastıre Moskovskogo Kremlya. Istoriya usıpal’nitsı i metodika issledovaniya zaxoroneniy. – Moskva. 2009. - T. I. – S. 55-71.
• SİBİRSKİYE drevnosti / Arxeologiya SSSR. – M., 1988. Tom 18. – S. 42, 128-129 (ris. 23.15)
• SMAGULOV Ye. Katakombniy mogil’nik Choon-Kapka I v doline r. Talas // IMKU, № 34. – Taşkent. 2004.
• SOROKİN S.S. Sredneaziatskiye podboyniye i katakombnıye zaxoroneniye kak pamyatniki mestnoy kul’turı // SA, 1956. XXVI. – S. 97. WHİTE Tim D. & Folkens Pieter A. The human bone manual. – Amsterdam, Boston, Heidelberg, London, New York, Oksford, Paris, San Diego, San Francisco, Singapore, Sydney, Tokyo: Elsevier Academic Press. 2005.
• XODJAYOV T. K. Etnicheskiye protsessy v Sredney Azii v epoxu srednevekovya (Antropologicheskiye issledovaniya). – Taşkent: "Fan". 1987.
• XODJAYOV T. K., Mustafakulov S. I. i Matbabayev B. X. Predvaritel’nıye rezultatı izucheniya naseleniya Ferganı v ranneye srednevekov’e (po materialam mogil’nika Munchaktepa) // IMKU, № 35. – Taşkent. 2006. – S. 205-215.
• Yerşov N.N. O kamennıx palochkax i ix analogiyax u tadjikov. – DAN TadjSSR, Vıp. II.1. – Stalinabad. 1952.
• ZUBOV A. A. Odontologiya: Metodika antropologicheskix issledovaniy. – Moskva: "Nauka". 1968.