FROZEN CONFLICT: FROM STRATEGIC PATIENCE TO TRIUMPH IN NAGORNO-KARABAKH

Year 2025, , 195 - 230, 31.01.2025

Gamze İme

https://doi.org/10.53718/gttad.1598131

Abstract

The Nagorno-Karabakh conflict has remained an unresolved, complex issue with significant regional and international implications for nearly thirty years. This conflict has not only affected Azerbaijan and Armenia but has also drawn the attention of regional actors and the international community, making it a strategic topic on the global agenda. At its core, the conflict stems from historical and demographic changes in the region, policies implemented during the Tsarist Russian and Soviet periods, and the violation of Azerbaijan’s sovereignty rights, which have turned Nagorno-Karabakh into a contentious zone. During the 19th century, Tsarist Russia’s migration policies disrupted the demographic structure of Nagorno-Karabakh, paving the way for an increase in the Armenian population. Throughout the 20th century, the Soviet Union’s border policies further deepened the conflict. Following the dissolution of the Soviet Union, the Nagorno-Karabakh issue escalated into active conflict during the 1990s, as Armenia occupied approximately 20% of Azerbaijani territory, violating international law. This situation posed both a humanitarian crisis for Azerbaijan and an urgent issue requiring resolution in international diplomacy. Azerbaijan has taken comprehensive steps, leveraging its economic and diplomatic strength, to address the Nagorno-Karabakh conflict and reclaim its territories. The 2020 Second Karabakh War marked a critical turning point for Azerbaijan. Following 44 days of intense combat, Azerbaijan succeeded in regaining most of its occupied territories. This victory showcased Azerbaijan’s military capacity and strategic planning while also reinforcing its legitimacy regarding territorial integrity in the eyes of the international community. However, Armenia’s non-compliance with the post-war agreements has hindered the establishment of lasting peace in the region. By 2023, Azerbaijan launched a counterterrorism operation against illegal Armenian structures and provocations in Nagorno-Karabakh. This operation aimed to protect Azerbaijan’s sovereignty, uphold the requirements of international law, and restore stability in the region. Azerbaijan’s approach to the conflict is not limited to military victories but extends to economic and diplomatic initiatives. Diplomatic and military agreements have provided crucial support for Azerbaijan’s efforts to defend its territorial integrity. Concurrently, Azerbaijan has accelerated its economic development by effectively utilizing its energy resources, channeling the revenue into significant investments in infrastructure, education, and defense sectors. Achieving a lasting resolution to the Nagorno-Karabakh conflict requires Armenia to act in accordance with international law, recognize Azerbaijan’s sovereignty, and dismantle illegal structures in the region. Azerbaijan remains committed to pursuing peaceful solutions, collaborating with the international community, and ensuring stability in the region. Resolving the conflicts in Nagorno-Karabakh would not only benefit Azerbaijan and Armenia but also serve as a critical step toward peace and development in the Caucasus. In this process, Azerbaijan continues to balance diplomacy with military strength, reinforcing its rightful position in the international arena. This study examines the Nagorno-Karabakh issue as a "frozen conflict" impacting both Azerbaijan and international politics. It explores the historical background of the conflict and the subsequent counterterrorism operation initiated by Azerbaijan in September 2023, targeting the illegitimate Armenian administration in Nagorno-Karabakh and related illegal, terroristic activities.

Keywords

Azerbaijan, Armenia, Nagorno-Karabakh, Anti-terrorism operation.

AZERBAYCAN’IN YUKARI KARABAĞ’DA GERÇEKLEŞTİRDİĞİ ANTİ-TERÖR OPERASYONU ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER (19-20 EYLÜL 2023)

Abstract

Dağlık Karabağ sorunu, Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaklaşık otuz yıldır çözülemeyen, bölgesel ve uluslararası boyutta önemli etkiler yaratan karmaşık bir mesele olarak dikkat çekmektedir. Bu sorun, yalnızca iki ülkenin değil, aynı zamanda bölgesel aktörlerin ve uluslararası toplumun da ilgisini çeken stratejik bir gündem maddesi olmuştur. Temelde, bölgenin tarihsel ve demografik yapısında yaşanan değişimler, Çarlık Rusyası ve Sovyetler Birliği döneminde uygulanan politikalar, Ermenistan’ın işgalci tutumu ve Azerbaycan’ın egemenlik haklarının ihlal edilmesi, Dağlık Karabağ’ı bir çatışma alanına dönüştürmüştür. Çarlık Rusyası'nın 19. yüzyılda bölgeye yönelik göç politikaları, Dağlık Karabağ’ın demografik yapısını bozmuş ve Ermeni nüfusunun artmasına zemin hazırlamıştır. 20. yüzyıl boyunca Sovyetler Birliği'nin sınır politikaları, bu sorunu daha da derinleştirmiştir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından, 1990’larda sıcak çatışmalara dönüşen Dağlık Karabağ sorunu, Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarının yaklaşık %20’sini işgal etmesiyle uluslararası hukuku ihlal eden bir mesele haline gelmiştir. Ermenistan’ın bu süreçteki saldırgan politikaları, bölgedeki tansiyonu artırmış ve yüz binlerce Azerbaycan Türkü yerinden edilmiştir. Bu durum, Azerbaycan için hem bir insani kriz hem de uluslararası diplomaside çözüme ulaşılması gereken öncelikli bir mesele haline gelmiştir. Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorununu çözmek ve topraklarını geri almak için ekonomik ve diplomatik gücünü kullanarak kapsamlı adımlar atmıştır. 2020 yılında yaşanan İkinci Karabağ Savaşı, Azerbaycan için kritik bir dönüm noktası olmuş, 44 gün süren savaş sonunda Azerbaycan işgal altındaki topraklarının büyük bir kısmını geri almayı başarmıştır. Bu zafer, Azerbaycan’ın askeri kapasitesini ve stratejik planlama gücünü gösterirken, uluslararası toplum nezdinde de Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü konusundaki haklılığını pekiştirmiştir. Ancak, Ermenistan’ın savaş sonrası imzalanan antlaşmalara uymaması, bölgede kalıcı barışın sağlanmasını engellemiştir. 2023 yılına gelindiğinde Azerbaycan, Dağlık Karabağ’daki yasa dışı Ermeni yapılarına ve provokasyonlarına karşı bir antiterör operasyonu başlatmıştır. Bu operasyon, Azerbaycan’ın egemenlik haklarını koruma, uluslararası hukukun gerekliliklerini yerine getirme ve bölgedeki istikrarı sağlama amacı taşımaktadır. Operasyonun gerekçeleri arasında Ermenistan’ın bölgedeki yasa dışı askeri varlığı, provokatif faaliyetleri ve antlaşma hükümlerine aykırı hareket etmesi yer almaktadır. Azerbaycan, bu süreçte uluslararası kamuoyuna operasyonun insani ve hukuki çerçevede yürütüldüğünü açıklamış, aynı zamanda bölgedeki barışı yeniden tesis etme konusundaki kararlılığını vurgulamıştır. Azerbaycan’ın çözüm odaklı yaklaşımı, yalnızca askeri zaferlerle sınırlı kalmamış, aynı zamanda ekonomik ve diplomatik alanlarda da güçlü adımlar atılmıştır. Özellikle Türkiye ile geliştirdiği stratejik iş birliği, Azerbaycan’ın hem bölgesel hem de uluslararası düzeydeki pozisyonunu güçlendirmiştir. Türkiye ile yapılan diplomatik ve askeri iş birliği anlaşmaları, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünü savunma çabalarına önemli destek sağlamıştır. Bu süreçte Azerbaycan, enerji kaynaklarını verimli kullanarak ekonomik kalkınmasını hızlandırmış ve elde ettiği gelirle altyapı, eğitim ve savunma alanlarında ciddi yatırımlar yapmıştır. Dağlık Karabağ sorununda kalıcı bir çözümün sağlanması, Ermenistan’ın uluslararası hukuka uygun davranması, Azerbaycan’ın egemenlik haklarının tanınması ve bölgedeki yasa dışı yapıların ortadan kaldırılmasıyla mümkün olacaktır. Azerbaycan, bu kapsamda barışçıl çözüm çabalarını sürdürmekte, uluslararası toplumla iş birliği yaparak bölgedeki istikrarı sağlamayı hedeflemektedir. Dağlık Karabağ’daki çatışmaların sona ermesi, yalnızca Azerbaycan ve Ermenistan için değil, Kafkasya’da barış ve kalkınma için kritik bir adım olacaktır. Bu süreçte Azerbaycan, diplomasi ve askeri güç arasındaki dengeyi koruyarak uluslararası arenada haklılığını ortaya koymaya devam etmektedir. Bu çalışma, dondurulmuş bir sorun olarak hem Azerbaycan’ın hem de uluslararası siyasetin bir konusu olan Dağlık Karabağ meselesinin tarihsel süreci ve bu süreç sonucunda Eylül 2023 tarihinde Dağlık Karabağ’daki gayrimeşru Ermeni idaresi ile bunlarla bağlantılı yasadışı oluşumların yaptıkları illegal ve terörize faaliyetler sebebiyle Azerbaycan’ın başlatmış olduğu antiterör operasyonunu ele alan bir çalışmadır.

Keywords

Azerbaycan, Ermenistan, Dağlık Karabağ, Antiterör Operasyonu

References

• ABBASLI, Nazile, Yüzyılın Soykırımı Hocalı, Bilge Karınca, İstanbul 2011.
• AĞAOĞLU, S. Azad, “Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan’ın Uluslararası İlişkilerinde Politik Bir Faktör Olarak Yukarı Karabağ Sorunu”, Karabağ Dünü Bugünü Yarını içinde, (Ed. Okan Yeşilot-Bihter Gürışık Köksal), Selenge Yayınları, İstanbul 2021, ss. 38-531.
• AKTAŞ, Hayati, Yukarı Karabağ Sorunu, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
• ALEXANDROVA-Arbatova, N., “Troubled Strategic Partnership: The Black Sea Dimension of Russia’s Relations with the West”, Daniel Hamilton ve Gerhard Mangott (Ed.), The Wider Black Sea Region in the 21st Century: Strategic, Economic and Energy Perspectives, Center for Transatlantic Relations, Washington, D.C., 2008, ss. 293-319.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul 2005.
• ASLAN, Yasin, Can Azerbaycan (Karabağ’da Talan Var), (Ed. Buğra Atsız), Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar, Ankara 1990.
• ASLANLI, Araz, “Kafkasya’da Güvenlik ve İstikrara En Büyük Tehdit”, Güney Kafkasya: Toprak Bütünlüğü, Jeopolitik Mücadeleler ve Enerji, Berikan Yayınevi, Ankara 2011, ss. 153-193.
• ATAMAN, Muhittin, Ferhat Pirinççi, Çıkmazdan Çözüme Karabağ Sorunu, Seta Kitapları, İstanbul 2021.
• ATTAR, Aygün, Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siyaseti, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2005.
• AYDIN, Mustafa, “Yukarı (Yukarı) Karabağ Sorunu”, Türk Dış Politikası, (Ed. Baskın Oran), C. II İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• Azerbaycan ve Yukarı Karabağ Üzerine Analizler, (Ed. Cavid Kasımlı, İsa Arslan), Gündoğan Yayınları, İstanbul 2015.
• AZNEVİ, Ferhat, Hukuksal Boyutuyla Türkiye ve Azerbaycan’ın Ortak “Ermeni Sorunu”-Yukarı Karabağ ve 10 Kasım 2020 Ateşkes Antlaşması, Türkiye Barolar Birliği, Ankara 2021.
• BAYKARA, Hüseyin, Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi, Gençlik Basımevi İstanbul 1975.
• ÇAPRAZ, Hayri, “Rusya İmparatorluğunun Güney Kafkasya İdari Düzenlemelerinde Karabağ (XIX. Yüzyıl)”, Karabağ (Dünü, Bugünü, Yarını) içinde, (Ed. Okan Yeşilot, Bihter Gürışık Köksal), Selenge Yayınları, İstanbul 2021.
• ÇİLOĞLU, Fahrettin, Rusya Federasyonu’nda ve Transkafkasya’da Etnik Çatışmalar, Sinatle Yayınları, İstanbul 1998.
• DEDEYEV, Bilal, Yukarı Karabağ Sorunu’nun Tarihi Arka Planına Bakış”, Yukarı Karabağ Savaşı: Siyasi, Hukuki, Ekonomik Analiz, ( Ed. O. Nuri Aras), Qafqaz Üniveritesi Yayınları, Bakü 2008.
• DEMİRTEPE, M. Turgut (ed.), Yukarı Karabağ Sorunu: Dar Alanda Büyük Oyun, Avrasya Araştırmaları Merkezi, USAK Yayınları, Ankara 2011.
• DELANTY, Gerard, Avrupa’nın icadı: Fikir, Kimlik, Gerçeklik, çev. H. İnaç, Adres Yayınları, Ankara 2013.
• HESENLİ, Cemil, Azerbaycan Tarihi, 1918-1920, Türkiye’nin Yardımından Rusya’nın İşgaline Kadar, Türkçeye çeviren Aslan Erturun, Azerbaycan Kültür Derneği, Ankara 1998.
• İMANOV, Rəftar Cəlil Oğlu, Azərbaycan’ın Arazi Bütövlüyünə Qəsd- Qondarma Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti, Adiloğlu Yay., Bakü 2005.
• İŞYAR, Ömer Göksel, Bölgesel ve Global Güvenlik Çıkarları Bağlamında Sovyet-Rus Dış Politikaları ve Karabağ Sorunu, Alfa Yayınları, İstanbul 2004.
• KARABAĞLI, Mirza, Cevanşir Karabağ Tarihi, KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Yayınları, Ankara 2018.
• KAVAK, H. Zehra, 22. Yıl Dönümünde Hocalı Katliamı, İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, İstanbul 2014.
• KAZIMLI, Elnur, “Azerbaycan’ın Jeopolitik Konumu ve Karabağ Sorunu”. (Editör O. Orhan), TASAM: Black Sea-Causaus Region: Risksand Opportunities İçinde, TASAM Yayınları İstanbul 2018, ss. 101-112.
• KILIÇ, Alev, “Olaylar ve Yorumlar.” Ermeni Araştırmaları, S. 74, 2023, ss.9-64.
• KILIÇ, Selami, Türk-Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, Dergâh Yayınları, İstanbul 1998.
• KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014. NECİYEV, Elçin, Kafkaslarda Türk Katliamı, Emre Yayınları, İstanbul 2006.
• NEEF, Christian, Kafkasya: Rusya’nın Kanayan Yarası, (Çev. Özalp Göneralp), Yeni Hayat Kütüphanesi, İstanbul 2004.
• NESİBLİ, Nesip L., “Rusya’nın Karabağ Siyaseti”, Dünden Bugüne Karabağ Sorunu, ed. Haydar Çakmak, Yenisey Yayınları, Ankara, 2021, ss. 136-141.
• SARAY, Mehmet, Azerbaycan Türkleri Tarihi, Nesil Matbaacılık, İstanbul 2018.
• SARIAHMETOĞLU, Nesrin, Azeri-Ermeni Münasebetleri ve Karabağ Olayları, Marmara üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1989.
• SARIAHMETOĞLU, Nesrin, Karabağ, IQ Yayıncılık, İstanbul 2011.
• SÜLEYMANLI, Ebulfez, Milletleşme Sürecinde Azerbaycan Türkleri, Ötüken Yayınları, İstanbul 2006.
• SWİETOCHOWSKİ, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı:1905-1920, çev. Nuray Mert, Bağlam yayınları, İstanbul 1998.
• ŞIHALİYEV, Emin Arifoğlu, Türkiye ve Azerbaycan Açısından Ermeni Sorunu, Türk Kültür ve Eǧitim Norm Geliştirme Vakfı Başkanlığı, Ankara 2002.
• ŞÜKÜROV, Kerim, Türkmənçay – 1828: tarxi xronika, Çağıoğlu, Bakı 2006.
• TAŞKIRAN, Cemalettin, Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi, Genelkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara 1995.
• YALDIZ, Fırat, ‘‘Soğuk Savaş Sonrası Sosyal, Ekonomik ve Siyasal Gelişmeler Bağlamında Güney Kafkasya’’, (Ed. Vefa Kurban, Seçil Öraz Beşikçi, Recep Efe Çoban), Uluslararası Hukuk Açısından Yukarı Karabağ’ın Durumu, İksad Publishing House, İzmir 2021, ss.151-162.
• YALÇINKAYA, Alaeddin, Kafkasya’da Siyasi Gelişmeler, Lalezar Kitabevi, Ankara 2006.
• YILDIRIM, Dursun, Cihat Özender, Karabağ Dosyası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1991.
• WAAL,, Thomas de, Black Garden, Armenia and Azerbaijan Through Peace and War, 10th Year Anniversary Edition, Revised and Updated, New York University Press, New York 2013.
• “Afrika’da Bölgesel Çatışmalar ve Çatışma Çözümü”, Bölgesel Çatışmalar ve Çatışma Sonrası Düzen Arayışı, haz. Şule Toktaş Orhan Çifçi Emre Öztürk Oğuzhan Akgün Doğukan Tuncal Batuhan Çağrı Özmen Sevgi Emik, Polis Akademisi Yayınları, Ankara 2024, ss. 75-95.
• “Orta Doğu’da ve Kafkasya’da Bölgesel Çatışmalar ve Çatışma Çözümü”, Bölgesel Çatışmalar ve Çatışma Sonrası Düzen Arayışı, haz. Şule Toktaş Orhan Çifçi Emre Öztürk Oğuzhan Akgün Doğukan Tuncal Batuhan Çağrı Özmen Sevgi Emik, Polis Akademisi Yayınları, Ankara 2024, ss. 53-73.
• ACER, Yücel, “Karabağ’da Mevcut Durum ve Ermeni Mayınları Sorunu”, Perspektiv, S. 314, Temmuz 2021, ss.1-4. AKÇAY, Deniz, “Yukarı Karabağ Uyuşmazlığında Self-Determinasyon Tezlerinin Göreceliği”, Ermeni Araştırmaları, S. 65, 2020, ss. 101-130.
• ALTMANN, L., F. ve diğerleri, “Democracy and Good Governance in the Black Sea region”, Southeast European and Black Sea Studies, C. 10, S. 3, 2010, ss. 303-321.
• ASKER, Ali, “Azerbaycan’da Ulus İnşasının Onay Aşaması (1918-1920) ve Önemi Üzerine Bazı Tespitler”, Yeni Türkiye, S. 75, 2015, ss. 536-546.
• ASLANLI, Araz, “Tarihten Günümüze Karabağ Sorunu”, Avrasya Dosyası, ASAM Yayınları, C. I, S. 7, İlkbahar 2001, ss. 393-430.
• BALA, Mirza, “Karabağ”, İslam Ansiklopedisi, C. 6, MEB, Ankara 1977, ss. 212-217.
• BAYKARA, Hüseyin, “Kafkasya’da Ermenilerin Durumu ve Ermenistan’a Sessizce İlhak Edilen Azerbaycan Toprakları”, Türk Kültürü, S. 84, Ankara 1969.
• CAFEROV, Nazim -Araz Aslanlı, “Karabağ Sorununda Ateşkes ve Rusya”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 53, 2016, ss. 239-260.
• ÇAPRAZ, Hayri, “19. Yüzyılda Rusya’nın Karabağ Politikası”, Belgi, C. 1, S. 3, 2012, ss. 231-240.
• ÇELİKSOY, Emine, “İkinci Karabağ Savaşı'nda Şuşa'nın Rolü Ve Türkiye-Azerbaycan İşbirlikleri”, Al-Farabi International Journal of Social Sciences, C. 6, S. 4, 2021, ss. 126-133.
• EKİCİ, Yunus, “Yukarı Karabağ’da Ermeni İşgali”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 11, S. 6, Ocak, 2022, ss. 134-144.
• EMBEL, Ersin, “Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT)”, Güvenlik Yazıları Serisi, S. 4, Eylül 2019, ss. 1-8. GÜRSES, Emin, “Kafkasya’da Uluslararası Rekabet”, Avrasya Dosyası, ASAM Yayınları, C. I, S. 7, İlkbahar, 2001, ss. 250-273.
• HASANOĞLU, Murteza, Asim Memmedov, Bahtiyar Maharramov, “İkinci Karabağ Savaşı Sonrası Azerbaycan - Türkiye ilişkileri”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, C. 3, S. 3, 2020, ss. 522-529.
• HASANOV, B., “Şimali Azərbaycanın Qarabağ Regionunun Tarixi Coğrafiyası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 34, S. 2, 2018, ss. 445-468.
• İSAYEV, Tuğçe, “İkinci Yukarı Karabağ Savaşı Sonrasında İmzalanan Ateşkes Andlaşması’na Göre Azerbaycanlı Göçmenlerin Yerlerine Dönüşü”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 1, 2023, ss.153-165.
• KAZİMİROV, Vladimir, “Looking for a Way Out of the Karabakh Impasse”, Russia in Global Affairs, Vol. 2, No. 4, October – December, 2004, ss. 145-154.
• KENGERLİ, Mehmet, “Karabağ Azerbaycan Toprağıdır”, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Kasım-Aralık, S. 330, 1990, ss. 7-15.
• KILAVUZ, Tunçer, “Yukarı Karabağ Müzakerelerinin Geleceği İdil”, Avrasya Etüdleri, C. 52, S. 2, 2017, ss. 51-78. KODAMAN, Timuçin, “Türkiye ve Yukarı Karabağ Olayları”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, ss. 115-130, 2000.
• MERDANOV, Samir, “Azerbaycan-ABD İlişkilerinde Belirsizlik Dönemi (1991-1994)”, Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, C. 2, S. 1, s. 1, ss. 47-70.
• MUSTAFAYEV, Beşir, “Azerbaycan Milli Kütüphanesinde Bulunan Yukarı Karabağ ile İlgili Eserlerin Bibliyografyası”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 4, Ekim, 2013, ss. 195-217.
• MUSTAFAYEV, Beşir, “Nahçıvan Olayları Ve General Andranik Ozanyan’ın Nahçıvan’daki Katliamı (Arşiv Belgelerinin İzinden)”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], S. 47, Erzurum, ss. 277-302.
• ÖZSOY, Bahar, “Birinci Dağlık Karabağ Savaşı ve Azerbaycan-Türkiye Siyasi İlişkileri”, Abant Sosyal Bilimler Dergisi, C. 24, S. 2, Temmuz 2024, ss. 762-779.
• ÖZDAŞLI, Esma, “İkinci Karabağ Savaşı’nda Ermenilerin Sivillere Yönelik Saldırılarının Uluslararası İnsancıl Hukuk Açısından Değerlendirilmesi”, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(1), 2021, ss. 51-83.
• PAŞA, Elnur, “Karabağ Sorunu: Tarihi Gerçekler, Jeopolitik Çıkarlar Ve Çözüm Süreci”, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. 7, S. 1, 2021, ss. 192-215.
• PAŞAYEVA, Gülşen (vd), “SSCB`de Yarı-Özerkliğin Hukuki Durumu: Yukarı Karabağ Özerk Bölgesi Örneği”, Uluslararası Suçlar ve Tarih, 2013, Sayı: 14, 2013.
• SARAY, Mehmet, “Azeri Türkleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 29. 1984.
• TAŞCIOĞLU, Ömer Lütfi, “İkinci Karabağ Savaşı ve Sonuçları”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 25, sy. 2, 2023, ss. 543–566, 2023.
• TAŞKIRAN, Cemalettin, “Karabağ’da Son Durum”, Yeni Türkiye, C. 3, S. 16, 1997, ss. 1192-1198.
• TÜRKDOĞAN, Orhan, “Millet Olma Sürecinde Milli Kimliğin Önemi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 55, Ağustos 1988.
• TÜRKMEN, Zekeriya, “Azerbaycan Tarihinden Hazin Bir Yaprak: Karabağ Hanlığı’nın Rus İdaresine “Bağlanması Meselesi”, Avrasya Etüdleri, 03, (1), Ankara, İlkbahar,1996, ss. 114-120.
• VAHABZADE, B. -S. Eliyarov, “Redaksiyamızın Poçtundan”, Azerbaycan Edebi Bedii Jurnal, no 2, 1988.
• YEŞİLOT, Okan, “Türkmençay Antlaşması ve Sonuçları”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0 (36), 2008, ss. 187-199.
• YILMAZ, Reha, “Azerbaycan Dış Siyasetinde Bağımsızlık Sonrası Yıllar ve Karabağ Problemi”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, S. 2, 2010, ss. 69-93.
• “20 Eylül Azerbaycan’da Devlet Egemenlik Günü Olarak Kabul Edildi”, https://www.qha.com.tr/turk-dunyasi/20-eylul-azerbaycan-da-devlet-egemenlik-gunu-olarak-kabul-edildi-494920. 25.01.2025, sa.13:40.
• “Azerbaijan Ends Attack on Armenians as Putin Weighs in”, https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-09-20/azerbaijan-defies-us-eu-pressure-to-end-attack-on-armenians, 20 Eylül 2023 sa. 12:30.
• “Azerbaijan Launches Offensive In Breakaway Nagorno-Karabakh After Blasts Kill Several People”, https://web.archive.org/web/20230919124810/https://www.rferl.org/a/azerbaijan-armenia-karabakh-mine-explosions/32599318.html, 20 Ekim 2023 sa. 12:20.
• “Azerbaijan Launches Operation Against Nagorno-Karabakh”, https://www.bbc.com/news/world-europe-66851975. 21.01.2025, 19:15.
• “Azerbaijan Launches Offensive In Breakaway Nagorno-Karabakh After Blasts Kill Several People”,https://web.archive.org/web/20230919124810/https://www.rferl.org/a/azerbaijan-armenia-karabakh-mine-explosions/32599318.html. 19.01.2025, 11:45.
• “Azerbaijan Says Six its Citizens Were Killed by Land Mines Karabakh”, https://web.archive.org/web/20230919114910/https://www.reuters.com/world/azerbaijan-says-six-its-citizens-were-killed-by-land-mines-karabakh-2023-09-19/, 19 Eylül 2023 sa. 18:12.
• “Azerbaijan-Armenia Tensions Updates: Azeri Attack in Nagorno-Karabakh: World Reacts Amid Azerbaijan-Armenia Tensions Over Nagorno-Karabakh Attack”, https://www.aljazeera.com/news/2023/9/19/world-reacts-as-azerbaijan-launches-attack-in-nagorno-karabakh, 20 Aralık 2023 sa. 14:20.
• “Azerbaijani Foreign Ministry Addresses Armenian Civilians”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799355.html, 23 Eylül 2023 sa. 12:23.
• “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Hankendi ve Hocalı'da Azerbaycan Bayrağını Göndere Çekti”, https://www.haberturk.com/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-hankendi-ve-hocali-da-azerbaycan-bayragini-gondere-cekti-3629654. 20.01.2025, 13:50.
• “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev'den Karabağ Ermenileri ve Ermenistan'a İşbirliği ve Barış Mesajı”, https://web.archive.org/web/20231016122758/https://www.voaturkce.com/a/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-den-karabag-ermenileri-ve-ermenistan-a-isbirligi-ve-baris-mesaji/7276553.html, 30 Eylül 2023 sa. 14:40.
• “Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı’ndan Yevlah’taki Görüşmesi Sonrası Açıklama”, https://haberglobal.com.tr/dunya/azerbaycan-cumhurbaskanligindan-yevlahtaki-gorusmesi-sonrasi-aciklama-282298, 30 Eylül 2023 sa. 12:30.
• “Azerbaycan Tarafından Karabağ’da Başlatılan Askeri Operasyon Hk.”, https://ww.mfa.gov.tr/no_-229_-azerbaycan-tarafindan-karabagda-baslatilan-askeri-operasyon-hk.tr.mfa, 20 Eylül 2023 sa. 18:30.
• “Azerbaycan Yukarı Karabağ'da Operasyon Başlattı”, https://web.archive.org/web/20231016122848/https://www.voaturkce.com/a/azerbaycan-daglik-karabag-terorle-mucadele-operasyonu-baslatti/7274520.html, 20 Mart 2024 sa. 12:40.
• “Azerbaycan’dan Karabağ'da Antiterör Operasyonu! Hacıyev: Ermeni Silahlı Güçleri Silahsızlandırılmalıdır”,https://www.star.com.tr/dunya/son-dakika-kardes-ulke-azerbaycan-antiteror-operasyonu-baslatildi-haber-1813360/, 19 Eylül 2023 sa. 12:33.
• “Hungary Blocks EU Statement Condemning Azerbaijan Military Aggression Against Karabakh”, https://news.am/eng/news/782523.html “Karabag’da Ermeni Güçlerin Döşediği Mayın Patladı 4 Azerbaycanlı Polis Şehit Oldu”, https://www.gzt.com/jurnalist/karabagda-ermeni-guclerin-dosedigi-mayin-patladi-4-azerbaycanli-polis-sehit-oldu-3770319, Erişim tarihi: 25 Mart 2023, sa. 14:50.
• “Karabağ Ermenilerinin Azerbaycan’a Entegrasyon Engelleri Bölgede Gerilimi Tırmandırıyor”, Grafik: Elmurod Usubaliev, https://www.aa.com.tr/tr/info/infografik/35863, 15 Eylül 2023 sa. 10:40.
• “Karabağ’da Ermeni Güçlerin Döşediği Mayın Patladı 4 Azerbaycanlı Polis Şehit Oldu”, https://www.gzt.com/jurnalist/karabagda-ermeni-guclerin-dosedigi-mayin-patladi-4-azerbaycanli-polis-sehit-oldu-3770319, 20 Mart 2024 sa. 14:50.
• “Karabağ’da Yasa Dışı Sözde Ermeni Rejimin Simgesel Yapıları Kaldırılıyor”, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/karabagda-yasa-disi-sozde-ermeni-rejimin-simgesel-yapilari kaldiriliyor/650d6863504258f6c55e9b58. 24.01.2025, 12:50.
• “La République Séparatiste du Haut-Karabakh Cessera D'exister Le 1er Janvier 2024”, https://web.archive.org/web/20230928071641/https://www.leprogres.fr/defense-guerre-conflit/2023/09/28/plus-de-65-000-refugies-du-haut-karabakh-arrives-en-armenie, 10 Ekim 2023 sa. 11:50.
• “Police, Protesters Clash Outside Govt Buildings In Yerevan: TV”, https://www.barrons.com/news/police-protesters-clash-outside-govt-buildings-in-yerevan-tv-1d453be6?refsec=topics_afp-news. 19.01.2025, 09:35.
• “Russia Calls For Halt To Fighting Between Azerbaijan, Nagorno-Karabakh”, https://www.aljazeera.com/news/2023/9/20/russia-calls-for-halt-to-fighting-between-azerbaijan-nagorno-karabakh. 19.01.2025, 14:55.
• “Statement of the Secretary General of the Organization of Turkic States on Anti-Terror Measures by Azerbaijan”, https://web.archive.org/web/20230920183314/https://www.turkicstates.org/en/haberler/statement-of-the-secretary-general-of-the-organization-of-turkic-states-on-anti-terror-measures-by-azerbaijan_3043. 20.01.2025, 12:40.
• “World Reacts Amid Azerbaijan-Armenia Tensions Over Nagorno-Karabakh Attack”, https://www.aljazeera.com/news/2023/9/19/world-reacts-as-azerbaijan-launches-attack-in-nagorno-karabakh. 20 Aralık 2023 sa.14:20.
• “Yevlah’taki Görüşme 1,5 Saat Sürdü”, https://www.milliyet.com.tr/dunya/azerbaycanda-gorusme-basladi-7008696, 20 Ocak 20244 sa. 13:20.
• “sözde Yukarı Karabağ Cumhuriyeti Resmen Sona Eriyor”, https://www.diken.com.tr/daglik-karabag-cumhuriyeti-kendini-feshetti/, 28 Eylül 2023 sa. 15:20.
• “Yukarı Karabağ Neden Önemli, Azerbaycan ve Ermenistan Arasındaki Sorun Ne Zaman ve Nasıl Başladı?”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54330024, 28 Eylül 2020 sa. 13:45.
• “Yukarı Karabağ’da Dengeler Alt Üst: On Yılların Sorunu Bir Haftada Nasıl ‘Çözüldü’?”, https://web.archive.org/web/20231207154850/https://www.diken.com.tr/daglik-karabagda-dengeler-alt-ust-on-yillarin-sorunu-bir-haftada-nasil-cozuldu/, 20 Ocak 20244 sa. 12:30.
• “Yukarı Karabağ’da Etnik Ermeniler Ateşkesi ve Silahsızlanmayı Kabul Etti”, https://web.archive.org/web/20231016122759/https://www.voaturkce.com/a/daglik-karabagda-etnik-ermeniler-ateskesi-vesilahsizlanmayi-kabul-etti/7275930.html, 19 Eylül 2024 sa. 12:20.
• Agence France-Presse, “Armenia Accuses Azerbaijan Of Attempting 'Ethnic Cleansing' In Karabakh”,https://web.archive.org/web/20230919124859/https://www.barrons.com/news/armenia-accuses-azerbaijan-of-attempting-ethnic-cleansing-in-karabakh-937b8d49. 21.01.2025, 10:20.
• AGHAJANOVA, Humay, “Armenian Armed Forces' 4th Rifle Brigade Suffers Devastating Blow”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799355.html, 23 Eylül 2023 sa. 09:12.
• AGHAJANOVA, Humay, “Azerbaijan Destroys Air Defense System of Armenian Armed Forces Near Khankendi-Khojaly Road”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799355.html, 23 Eylül 2023 sa. 09:34. AGHAJANOVA, Humay, “Following Anti-Terrorist Activities Start in Karabakh”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799355.html, 19 Eylül 2023 sa. 14:31.
• ASLAN, Murat “Karabağ Krizi | Bundan Sonra Ne Olacak?”,https://www.setav.org/5-soru/5-soru-karabag-krizi-bundan-sonra-ne-olacak. 24.01.2025, sa. 12:40.
• DEVECİ, Mustafa -Yavuz Aydın, “Ermenistan’ın Politikaları 30 Yıldır Karabağ’da Tansiyonu Yükseltiyor”, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ermenistanin-politikalari-30-yildir-karabagda-tansiyonu-yukseltiyor/2996285, 20 Mart 2024, sa. 12:30.
• EFESOY, Can, “Dışişleri Bakanlığı: Azerbaycan, Kendi Egemen Toprakları Üzerinde Gerekli Gördüğü Tedbirleri Aldı”, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/disisleri-bakanligi-azerbaycan-kendi-egemen-topraklari-uzerinde-gerekli-gordugu-tedbirleri-aldi/2995890, 20 Eylül 2023 sa. 15:35.
• ILYUSHİNA, Mary, “Fighting flares between Azerbaijan and Armenia in Nagorno-Karabakh”, https://web.archive.org/web/20230919200531/https://www.washingtonpost.com/world/2023/09/19/nagorno-karabakh-azerbaijan-armenia/, 19 Eylül 2023 sa. 12:53.
• LANDABURU, Juan, “Ramzi Teymurov: Nagorno Karabaj ‘es Un Asunto İnterno de Azerbaiyán, No Tiene Nada Que Ver Con Armenia’”, https://www.lanacion.com.ar/el-mundo/ramzi-teymurov-nagorno-karabaj-es-un-asunto-interno-de-azerbaiyan-no-tiene-nada-que-ver-con-armenia-nid19092023/, 20 Eylül 2023 sa. 02:03.
• LİSTER, Tim, “Azerbaijan Launches Operation Against Armenian Forces in Nagorno-Karabakh”, https://edition.cnn.com/2023/09/19/asia/armenia-azerbaijan-nagorno-karabakh-bombardment-intl/index.html. 21.01.2025, 10.10.
• MAMMADLİ, Aslan, “Shelling-İnjured Digger Driver İn Azerbaijan's Aghdam By Separatists, Details İncident”, https://en.trend.az/azerbaijan/society/3800192.html, 20 Eylül 2023 sa. 15:30.
• MAMMADOV, Ingilab “Azerbaijan destroys 'Mortira' Electronic Warfare Station of Armenian Separatists”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799355.html, 25 Eylül 2023 sa. 14:50.
• MAMMADOV, Ingilab, “Passage of ICRC Vehicles Through Azerbaijan's Lachin Border Checkpoint Stopped” “ICRC vehicles cross Azerbaijan's Lachin border checkpoint Stopped”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799199.html, 11 Temmuz 2023 sa. 09:13.
• Martin Fornusek, “Media: Protesters Clash With Police at Russian Embassy in Armenia Over Azerbaijan's Offensive”, https://kyivindependent.com/street-clashes-break-out-at-russias-embassy-in-yerevan/, 20.01.2025, 13:45.
• MEHMAN, Asif, “Azerbaijan Takes Measures to Disarm and Secure the Withdrawal of Formations of Armenia’s Armed Forces”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799239.html, 30 Eylül 2023 sa. 13:35. MEHMAN, Asif, “Population in Azerbaijan's Khankendi warned by loudspeakers - Azerbaijani Defense Ministry”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799355.html, 19 Eylül 2023 sa. 14:46.
• MEHMAN, Asif, “Women, Juniors, Adults in Karabakh to be Provided With Vital Medical Care”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799355.html, 30 Kasım 2023 sa. 13:30.
• MEHMODOV, Reşad “GÖRÜŞ - Azerbaycan'ın Zafer Günü”, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-azerbaycanin-zafer-gunu/3047205, 20 Eylül 2023 sa. 13:35.
• OSBORN, Andrew, “Azerbaijan Launches Military Action in Karabakh To Disarm Armenians”, https://web.archive.org/web/20230919114910/https://www.reuters.com/world/azerbaijan-says-six-its-citizens-were-killed-by-land-mines-karabakh-2023-09-19/, 20 Mart 2024 sa. 13:10.
• Paul Kirby, “Azerbaijan halts Karabakh offensive after ceasefire deal with Armenian separatists 21 September 202 ,https://www.bbc.com/news/world-europe-66863702. 20.01.2025, 13:50.
• PİETROMARCHİ, Virginia - Federica Marsi, “Azerbaijan-Armenia Tensions Updates: Azeri Attack in Nagorno-Karabakh”, https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/9/19/nagorno-karabakh-live-azerbaijan-launches-new-anti-terror-operation, 5 Nisan 2024 sa. 14:20.
• PİETROMARCHİ, Virginia, “Nagorno-Karabakh live: Azerbaijan Launches Attack on Armenian Positions”,https://web.archive.org/web/20230919124810/https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2023/9/19/nagorno-karabakh-live-azerbaijan-launches-new-anti-terror-operation. 21.01.2025, 09:15.
• PİRİNÇÇİ, Ferhat, “Karabağ’da Ne Oluyor Ne Olacak”, https://kriterdergi.com/dis-politika/karabagda-ne-oluyor-ne-olacak 01 Ekim 2023, 20 Ekim 2023 sa. 20:10.
• REHİMOV, Ruslan, “Ermenistan'ın Azerbaycan’a Yönelik Provokasyonları Son İki Ayda Arttı”, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ermenistanin-azerbaycana-yonelik-provokasyonlari-son-iki-ayda-artti/2994098, 18 Eylül 2023 sa. 18:25.
• REHİMOV, Ruslan, “İha Görüntüleri, Ermenistan'ın Ağır Silahlarını Karabağ’dan Çekmediğini Kanıtladı”,https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iha-goruntuleri-ermenistanin-agir-silahlarini-karabagdancekmedigini-kanitladi/2996690, 21 Mart 2024 sa. 13:40.
• TENİSHEVA, Anastasia, “Yukarı Karabağ'da Çatışmalar Alevlenirken, Moskova'nın Güvenlik Garantörü RolüSorgulanıyor”,https://web.archive.org/web/20230920072143/https://www.themoscowtimes.com/2023/09/19/as-nagorno-karabakh-fighting-flares-moscows-role-as-security-guarantor-questioned-a82512. 20.01.2025, 13:14.
• TOUİTOU, Delphine and Leon Bruneau, “UN Meeting Set As US, France Seek To Halt Karabakh Fighting”,https://www.barrons.com/articles/france-seeks-urgent-un-security-council-meeting-on-karabakh-fighting-7ec54484. 19.01.2025.10:30.
• YALÇINKAYA, Hikmet, “Karabağ’da 3. Savaş Başlayacak mı?”, https://www.gzt.com/jurnalist/karabagda-3uncu-savas-baslayacak-mi-3770292. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023, sa. 16:02.
• ZEYNALOVA, Laman, “Leaders of Karabakh Separatists Holed up in Hospital in Khankendi”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799355.html, 20 Eylül 2024 sa. 13:20.
• ZEYNALOVA, Laman, “Russian Peacekeepers in Close Touch With ARMENİANS in Karabakh”, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3799355.html, 19 Eylül 2023 sa. 15:11.