TWO ABAZA MEHMED PASHAS IN THE EIGHTEENTH CENTURY

Year 2025, , 51 - 68, 31.01.2025

Hamit Karasu

https://doi.org/10.53718/gttad.1598862

Abstract

It is known that several statesmen and commanders from Abkhazia, which was the first region to come under Ottoman rule in the Caucasus, worked in government service. The most famous and the most mentioned of those in the Ottoman historiography, who are commonly remarkable for their bravery, is without a doubt Abaza Mehmed Pasha who rebelled against the government in the 17th century. His two counterparts with the same name in the 18th century served the Ottoman Empire and perished in the Russo-Turkish War of 1768, one of them in peace and the other by being executed because he refused to fight any more. It seems that they are confused with one another since they worked in same period and they were assigned to the positions.
It is obvious that it was difficult to rule in the name of the government before the centuries the Industrial Revolution in which transportation and communication facilities were limited. This difficulty increased in the 18th century in which ayans had a say in local governance and even in general politics in upcoming years. The rivalry between ayans and pashas sometimes reached to the point that shaped a feud which followed to the last day of their lives. Assorted documents on these rivalries can give us information on how things go in the Ottoman periphery, how the government set its authority in the local and what attitude the government had against this rivalry in this century.
Their military career as commanders constitute last years of their lives. The situations, success/unsuccess these two pashas faced in warfare will be assessed to the extent the resources provide us information. Especially, the effort Silahshor Abaza Mehmed Pasha showed to keep his entourage around him or to build a new one when necessary and the support or nonsupport the government gave him is very important to understand the difficulties statemen of the period went through.
As a result, when these two pashas, one with the court origin and the other pasha entourage origin, were not as influential as statemen from ayan families and they were totally dependent on government support in crisis period to get back on foot. However, the base statemen and pashas with ayan origins to set in their home region enabled to continue their families.

Keywords

Abaza Mehmed Pasha, Abkhazia, Fash Castle, Gonio.

XVIII. YÜZYILDA İKİ ABAZA MEHMED PAŞA

Abstract

Kafkasya’da Osmanlı idaresine giren ilk bölge olan Abhazya’dan birçok devlet adamı ve komutanın Osmanlı Devleti’nin hizmetinde çalıştıkları bilinmektedir. Genel olarak gözü pekliğiyle tanınan bu kişilerin en ünlüsü ve Osmanlı tarihinde en fazla anılanı hiç şüphesiz XVII. yüzyılda adı isyanlarla anılan Abaza Mehmed Paşa’dır. Onun XVIII. yüzyıldaki iki adaşı da benzer şekilde Osmanlı Devleti’ne hizmet etmiş ve 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında birisi eceliyle ölerek ve diğeri daha fazla savaşmadaki isteksizliği yüzünden idam edilerek hayatlarını kaybetmişlerdir. Bu iki paşanın hem aynı dönemde görev yapmaları hem de benzer yerlere atanmaları birbirine karıştırılmalarına sebep olmuştur.
Ulaşım ve iletişimin kısıtlı olduğu Sanayi Devrimi öncesi yüzyıllarda devletin otoritesini eyaletlere taşımasının ve eyalet görevlilerinin devlet adına idare etmede yaşadıkları zorluklar ortadadır. Bununla beraber, ayanların artık yerel idarede ve hatta ilerleyen dönemlerde genel idarede resmi/gayrı resmi söz sahibi olmaya başladıkları XVIII. yüzyılda bahsi geçen zorluk bir kat daha artmıştır. Öyle ki, merkez tarafından atanan paşalar ile yerelde güç sahibi olan ayanlar arasında rekabetin ortaya çıktığı durumlar bile olmuştur. Aşağıda gösterilen örneklerden anlaşılacağı üzere bu rekabet bazen neredeyse kan davası durumuna gelerek yaşamlarının sonuna kadar devam etmiştir. Bu rekabetle ilgili kaleme alınmış olan çeşitli kayıtlar bahsi geçen yüzyılda Osmanlı taşrasında işlerin nasıl yürüdüğü, devlet otoritesinin nasıl sağlandığı/sağlanamadığı ve halkın bu rekabet karşısında aldığı tutum gibi konularda bize ilginç bilgiler verebilmektedir.
Bu iki paşanın birer komutan olarak cephedeki askerlik kariyerleri ise hayatlarının son yıllarını oluşturmaktadır. Savaş yıllarında bu iki paşanın karşılaştığı zorluklar ve başarıları/başarısızlıkları kaynakların izin verdiği ölçüde incelenmiştir. Özellikle Silahşor Abaza Mehmed Paşa’nın savaş yıllarında kapı halkını etrafında tutmak ve gerektiğinde yeni kapı halkı kurmak için gösterdiği çaba ve bu çabaya devletin verdiği/vermediği destek dönemin devlet adamlarının yaşadıkları zorlukları anlamak açısından önemlidir.
Sonuçta, biri saray ve diğeri kapı kökenli bu iki paşanın ayan ailelerine mensup devlet adamlarından daha yukarıda görevlere sahip oldukları durumlarda bile onlar kadar etkili olamadıkları ve kriz dönemlerinde tekrar yükselebilmelerinin sadece devlet yardımına bağlı olabildiği görülmüştür. Buna karşın, ayan kökenli devlet görevlileri ve paşaların bölgelerinde tesis ettikleri tabanın ailelerinin devamlılığını sağladığı anlaşılmaktadır.

Keywords

Abaza Mehmed Paşa, Abhazya, Faş Kalesi, Goniye.

References

• AKTEPE, M. Münir, Şemdanizade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Müri’t-tevarih, C. II B, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1976
• BAYCAR, Adnan, Ahmed Cavid Bey’in Müntehabatı (Tahlil ve Tenkitli Metin), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1999.
• DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Bürokrasisi-Merkez ve Taşra Yöneticileri 1756-1792-16 Numaralı Tahvil Defteri, İstanbul 2019.
• DOĞAN, Nejla, 18. Yüzyılda Merkez-Taşra İlişkileri Çerçevesinde Kayseri Ayanları, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Karabük 2020.
• İLGÜREL, Mücteba, “Abaza Mehmed Paşa”, DİA, C I, İstanbul 1988, s. 11.
• İLGÜREL, Mücteba, “Vasıf Ahmed Efendi”, DİA, C. XLIII, İstanbul 2012, s. 535-537.
• KARAGÖZ, Rıza, Canikli Ali Paşa, TTK, Ankara 2003.
• KARASU, Hamit, Osmanlı Devleti’nde Ayanlık: Kayseri Sancağı Örneği (1730-1774), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2014.
• KARASU, Hamit, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşında Ayanların Rolü, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2021.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin; Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590), TTK, Ankara 1993.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, Haz. Nuri Akbayar, C. IV, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996, s. 1039-1040.
• MERT, Özcan, XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Çapanoğulları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1980.
• ÖĞRETEN, Ahmet, Mustafa Kesbi İbretnüma-yı Devlet (Tahlil ve Tenkitli Metin), TTK, Ankara 2002.
• POLAT, Serkan, Yenilikçi Bir Ayan: Çapanoğlu Süleyman Bey, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2017.
• POLAT, Serkan, “Çapanoğlu Ahmed Paşa’nın Muhallefatı”, Tarih Okulu Dergisi, S. VIII/24, 2015, s. 85-120.
• SAĞLAM, Nevzat, Ahmed Vasıf Efendi ve Mehasinü’l-asar ve Hakaikü’l-ahbar’ı 1166-1188/1752-1774 (İnceleme ve Metin), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), İstanbul 2014.
• ULAŞ, Tayfun, The Imdadiyye Taxes in the Ottoman Finance, Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2018.
• ULAŞ, Tayfun, “XVIII. Yüzyıl Maliyesi’nde İmdadiyye Uygulamaları”, Ed. Kenan İnan-Miraç Tosun-Deniz Çolak, CIEPO 22, Trabzon Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon 2018, s. 641-656.
• USTA, Onur, Türkman Voyvodası, Tribesmen and the Ottoman State (1590-1690), Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2011.
• USTA, Onur, “Celaliliğin Türkmen Cephesi: 17. Yüzyıl Anadolu Kırsalında Türkmen Voyvodası ve Türkmenler”, Kebikeç, S. 33, 2012, s. 49-86.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Çapan Oğulları”, Belleten, S. XXXVIII/150, 1974, s. 215-261.
• YAĞCI, Zübeyde Güneş, Ferah Ali Paşa’nın Soğucak Muhafızlığı (1781-1785), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Samsun 1998.