ORTA ÇAĞ ARAP-FARS KAYNAKLARINA GÖRE HAZAR-RUS POLİTİK İLİŞKİLERİ

Year 2019, Volume: 1 Issue: 2, 277 - 286, 20.07.2019

Olga İgorevna Kulikova, Çev. Ahmet Karadeniz Translator: Ahmet Karadeniz

Abstract

Ortaçağ Arap-Pers kaynaklarından
anlaşıldığına göre Hazar- Rus politik ilişkilerinin karakteri genellikle
dostaneydi. Antik Ruslar, Hazarlarla askeri bağlarının gelişmesiyle birlikte
transit ticarette aktif bir şekilde kağanlığın topraklarını kullandı. Hazarlar,
Rusların ortaya çıkmasıyla birlikte Hazar sahasındaki hakimiyet mücadelerinde
yararlanabileceği bir müttefik elde etmiş oldu. Arap-Pers kaynaklarında bu
bölgedeki Müslüman devletlere yapılan beş Rus baskınından bahsedilir. Birçok
yazar, Hazarların izni olmadan Rusların Hazar denizine girmelerinin mümkün
olamayacağını, dolayısıyla da bu baskınlar esnasında iki taraf arasında bir
ittifakın söz konusu olabileceğini iddia eder. Mesudi de Rusların Hazar
denizine girebilmek için Türklere verilecek izne karşılık söz konususu sahadan
elde edilecek ganimetin yarısının vaat edildiğini yazar ve Hazar Bek’in
Rusların bu teklifini geri çevirecek kudretinin olmadığını ekler.  Sonuç olarak Ruslar bu baskınlardan oldukça
fazla ganimet elde ettiler ve daha önemlisi uluslararası ticarette üst düzey
bir yer edinmeyi başardılar. Rusların bu baskınlarını Bizans-Rus ilişkileriyle
bir arada değerlendiren tarihçiler de vardır. Onların iddiasına göre Ruslar,
Bizans’a yaptığı her saldırıdan sonra yaptıkları masrafları karşılamak için
Hazar bölgesine yönlendirilirdi. Bunların yanı sıra, Hazar kağanının
Müslümanlardan oluşan paralı askerleri dindaşlarıyla savaşmayı reddederdi.
Böyle durumlarda ortaya çıkacak sorunu önlemek için Rusların da paralı askerler
olarak kiralandığı iddia edilir.

Keywords

Hazar-Rus siyasi ilişkileri, Eski Rus, Hazar Kağanlığı, Arap-Fars Ortaçağ Kaynakları

References

• ALİEV, S.M., “О Datirovke Nabega Rusоv, Upomyanutıh İbn İsfandiyarom i Amoli” // Vostoçnıe İstoçniki po İstorii Yugo-Vostoçnoy i Sentralnoy Yevropı . Vıp. 2. М., 1969. ARTAMANOV, M.İ., İstoriya Hazar. L., 1962. ARTAMANOV, M.İ., “Voevoda Sveneld”// Kultura Drevney Rusi. М., 1966, s. 30–35. DORN, B. Kaspiy, О Pohodax Ruskix v Tabaristan, s Dopolnitelnımi Sivideniyami o Drugix Habegah ih na Pribrejya Kaspiyskogo Morya. SPB., Tip. İmper. Akad. Nauk, 1875. DUDİN, V.V., “Voennıe Pohodı Rusоv v Tabaristan vo Vtoroy Polovine IX –naçale X vv.” //Vestn. Sev.-Оsеt. gos. Un-ta im. К.L. Hetagurova, Obşestvennıe Nauki, 2012. No: 2. s. 34. GARKAVİ, А.Y., Skazaniya Musulmanskix Pisateley o Slovanyah i Russah, SPB.,1870. GARKAVİ, А.Y., Skazaniya Yevreyskih Pisateley o Hazarah i Hazarskom Çarstve// Тr. Vostoçnogo Otd. Rus. Arheol. O-va. Vıp. 17. SPB.,1874. HUDUD EL-ALEM /rukop,Tumanskogo; s vved. İ ukaz, V.Bartolda L.,1930; V.V. Bartold, İzvleçenie iz Soçineniya Gardizi./ Prilojenie k “Otçetu o poezdke v Srednyuyu Aziyu s Nauçnoy Selyu” // V.V. Bartold, Soçineniya, Т. 8. М., 1973. s. 14; yivo je. Arabskiye İzvestiya o Ruskax // V.V. Bartold, Soçineniya, Т. II, ç. I. М., 1963. HVOLSON, D.A., İzvestiya o Hazarah, Burtasah, Bolgarah, Madyarah, Slavyanah i Russah Abu-Ali Ahmeda Ben Omara İbn Dasta. SPB.,1869. İBN HURDAZBİH, Kniga Putey i Stran/ Per. S аrab., Komment., issled., Ukaz. İ Kartı N. Velihanov, Baku 1986. İBN İSFANDİYAROM İSTORİYA TABARİSTANА// Drevniyaya Rus v Svete Zarubejnıh İstoçnikov, Hrestomatiya/ Pod Red. Т.N.Cakson, İ.G. Konovalovay, A.V. Podosinova,Т. III. Vostoçnıe İstoçniki, М.: Ruskiy Fond Sodeystviya Obrazovaniyu i Nauke, 2009, s.164–166. KALİNİNA, Т.М., “Al-Hazari As-Sakaliba: Kontaktı, Konfliktı?”// Yerei i Slavyane Т. 16. Hazarı, İerusаlim: Geşarim; Moskva Mostı Kulturı, 2005, s.101–110. KALİNİNA, Т.М., “Arabskie İstoçniki VIII–IX vv. о Slavyanah” // Drevneyşie Gosudarstva Vostoçnoy Yevropı (dalee– DGVE). 1991 g. М.: İzd. Firma “Vostoçnaya Literatura”, 1994, s.211–224. KALİNİNA, Т.М., “İnterpretatsiya Nekotorih İzvestiy o Slavyanah v “Anonimnoy Zapiske”” // DGVE. 2001g., İstoriçeskaya Pamit i Yiyo Voploşeniya, М.: İzd. Firma “Vostoçnaya Literatura”, 2003, s.204–216. KALİNİNA, Т.М., “Svedeniya İbn Havkalya o Pohodax Сведения Ибн Хаукаля о Rusi Vremen Svyatoslava”// Drevneyşie Gosudarstva nа Territorii SSSR., Materialı i İssledovaniya, 1975, М., 1976, s.90–98; KALİNİNA, Т.М. “Torgovie Puti Vostoçnoy Yevropı IX Veka” (Po Dannım İbn Hurdazbiha i İbn al-Fakiha), // İstoriya SSSR., 1986. No: 4. s.68–82. KALİNİNA, Т.М., “Vostoçnoevro-Peyskie Praviteli po Dannım Arabo-Persidskih Geografov X v.”// Anfologion, Slavyane i İx Sosedi, Vlast, Obşestvo, Kultura v Slavyanskom Mire v Srednie veke. К 70-Letiyu B.N. Flori, Vıp. 12. М., 2008, s.76–89. KALİNİNA, Т.М., “Vostoçnıe İstoçniki o Drevne Ruskoy Gosudarstvennosti” (к statе К. Tsukermana “Dva Etapa Formirovaniya Drevne Russkogо Gosudarstva”) // Slavyanovedenie, 2001, No 4, s.15–19. KALİNİNA, Т.М., Zametki o Torgovle v Vostoçnoy Yevrope po Dannım Arabskih IX–X vv. // DGVE. 1998g., Pamiti A.P. Novoselsevа. М.: İzd. Firma “Vostoçnaya Literatura”, 2000, s.106–119. KANAVALAVA, İ.G, “Geografizatsiya Kontaktov”(Arabskiye İstoçniki IX – Pervoy Polovini X v. о Rusаh) // Vostoçnaya Yevropa v Drevnosti i Srednevekove, Transkontinentalıe Puti i Lokalnıe Puti kak Sotsiokulturnıy Fenomen, XX Çteniya Pamiti V.T. Paşuto Moskva, 16–18 Aprelya 2008g.: Materialı Konf. М., 2008, s.95–101. KANAVALAVA, İ.G, “О Vozmojnıh İstoçnikah Zaimstvovaniya Titula “kagan” v Drevney Rusi” //Slavyane i İx Sosedi, Vıp.10, Slavyane i Koçevoy Mir. М.: Nauka, 2001, s.108–135. KANAVALAVA, İ.G, “Padenie Hazarii v İstoriçeskoy Pamiti Raznıh Narodov” // DGVE, 2001g, İstoriçeskаya pamit i yiyo Voploşenie, М., 2003, s.171–190. KANAVALAVA, İ.G, Pohodı Rusоv nа Kaspiy i Russkо-Hazarskie Otnoşeniya// Vostoçnaya Yevropa v İstoriçeskoy Retrocpektive, К 80-Letiyu, V.T.Paşuto, М., 1999. KANAVALAVA, İ.G, “Put Kuptsov-Rusоv na Vostok”// Srednivekovaya Rus, Vıp, 6. М., 2006, s.9–28. KANAVALAVA, İ.G, “Puti Soobşeniya v Vostoçnoy Yevrope Po Dannım Srednevekovıh Arabo-Persidskih Avtorov”//DGVE 1998g. Pamiti A.P. Novoselsevа/ Otv. Red. Т.М.Kalinina, М.: İzd. Firma “Vostoçnaya Literatura”, Ran, 2000, s.126–133. KANAVALAVA, İ.G, “Slavyane i Turki v Etnogenealogyah Srednivekovıh Arabo-Persidskih Avtorov”// Turkologiçeskiy Sbornik, 2002, Rossiya i Turkskiy Mir, М., 2003, s.281–291. KANAVALAVA, İ.G, “Vxojdenie Rusi s sistemu Politiçeskih otnoşeniy Hazari, Halifata i Vizantii (IX v.)” // Srednivekovaya Rus, Vıp, 7 / otv. Red., М.М. Gorskiy, М.: İndrik, 2007. s.7–30. KULİKOVA, O.İ., “Otnoşeniya Drevney Rus sо Stranami Kavkaza v Pismennıh İstoçnikah IX–X vv.” // Vİ. 2014. No: 1., s.55. MESUDİ, Zolotıe Kopi i Possıpi Samotsbetov// Drevniyaya Rus v Svete Zarubejnıh İstoçnikov. MİNORSKİY, V.F., A History of Sharvan and Darband in the 10th–11th Centuries. Cambridge: W. Heffer & Sons Ltd., 1958. MİNORSKİY, V.F., İstoriya Şirvana i Derbenda X–XI vekov. М.: İzd-vо vост. lit., 1963. MİNORSKY V.F., Hudūd al-‛Ālam: The Regions of the World, a Persian Geography 372 AH – 982 AD. London, 1937. NOVOSELSEV, A.P., “Arabskiy Geograf IX v. İbn Hurdazbih O Vostoçnoy Yevrope” // İssledo-Vaniya po İstorii i İstoriografii Feodalizma k 100-Letiyu B.D. Grekova. М.: Nauka, 1982, s.120–127. NOVOSELSEV, A.P.,vd.,”Drevne Rusское Gоsudаrstvо i Yivo Mejdunarodnoe Znaçenie”// Pod red. V.T. Paşut i L.V.Çerepnina,. М.: Nauka, 1965. s. 355–419. NOVOSELSEV, A.P., “Genezis Feodalizma v Stranah Zakavkazya: (Opıt Sravniteln -İstoriçeskogo issledovaniya).” М., 1980. NOVOSELSEV, A.P., “Hazarskoe Gosudarstvo i Yivo Pol v İstorii Vostoçnoy Yevropı i Kavkaza” M.: Nauka, 1990. NOVOSELSEV, A.P., “Hazarskoe Gosudarstvo i Yivo Pol v İstorii Zapadnoy Yevrazii”// Slavyane i İx Sosedi, Vıp.10, Slavyane i Koçevoy Mir. М.: Nauka, 2001, s.59–72. NOVOSELSEV, A.P., “Hristiyanstvo, İslam i İudaizm v Stranah Vostoçnoy Yevropı i Kavkaza v Srednie Veka”// Drevnie Gosudarstva Vostoçnoy Yevropı . 1998 g. М.: İzd. Firma “Vo-stoçhaya Literatura”, 2002, s. 13 (sm. takje: Vİ. 1989. No 2, s.45) NOVOSELSEV, A.P., “К Voprosu ob Odnom iz Drevneyşih Titulov Russkogo Knyazya” // İstoriya SSSR. 1982. No: 4. s. 150–159. NOVOSELSEV, A.P., “Obrazovanie Drevne Russkogо Gosudarstva i Pervıy yivo Pravitel” // Voprosı İstorii (dalee – Vİ). 1991, No 2–3, s 3–20; NOVOSELSEV, A.P., “Vostoçhıe İstoçniki o Slavyanah Rusi VI–IX vv.” М., 1965. PAŞUTO, V.T.,Vneşnaya Politika Drevney Rusi. М., 1968. PLETNOVA, S.A., Hazarı. М., 1986. PLETNOVA, S.A., Saltovo-Mayatskaya Kultura// Stepi Yevrazii v Epohu Srednivekovya, М., 1981. PLETNOVA, S.A., “Zakomernosti Razvitiya Koçevniçeskih Obşestv v Epohu Srednivekovya” // Vİ. 1981, No 6., s.16. PLETNOVA, S.A., Sarkel i “Şelkovıy Put”, Voronej, 1996, s.56; PLETNOVA, S.A., Oçerki Hazarskoy Arheologii / Nauç. Red. i Poslesl, V.Y. Petruhina, Moskva; İеrusаlim: Geşarim,1997. PLETNOVA, S.A., “Koçevniki v Tamatarhe”// Rос. Arheologiya 2001, No: 2, s.97–107. POLOVOY, N.Y., “О Date Vtorogo Poxoda İgorya na Grekov i Poxode Russkih na Berdaa” // VV. 1958. Т. 14, s. 138–147. POLOVOY, N.Y., О Russko-Hazarskih Otnoşeniyah в 40-х gg. Х v. // Zap. Odes. Arheolоgivа. Т. 1 (34). 1960. POLOVOY, N.Y., “К Voprosu o Pervom Pohode İgorya Protiv Bizantii” (Sravni-Telnıy Analiz Russkih i Bizantiyskix İstoçnikov)// VV. 1961. Т. 18. s. 85–104. POLOVOY, N.Y., “О Marşrute Poxode Russkih na Berdaa” // Zap. Odes. Arheolоgivа. Т. 20. s. 90–105. SAHAROV, A. N., Diplomatiya Drevney Rusi: IX – Pervaya Polovina X v., М., 1980. SAHAROV, A. N., “Diplomatiya Svyatoslava,” İzd.2-е, Dop. М.: Mejdunar. Otnoşeniya, 1991, s.240. SAHAROV, A. N., “Osnovnıe Etapı Vneşney Politiki Rusi s Drevneyşih Vremen dо XV veka”// İstoriya Vneşney Politiki Rossii, Konets XV – XVII vek. М., 1999. SAHAROV, A. N., ““Vostoçnıy Faktor” i Zapojdenie Drevne Russkoy Diplomatii (IX – Pervaya Polovina X v.)” // İstoriya SSSR. 1980, No: 1, s.24–44. SAHAROV, A. N., “Vostoçnıy Pohod Svyatoslava i Zapiska Greçeskogo Toparha” // İstoriya SSSR. 1982, No: 3, s.86–102. SEMENOV, İ.G., ““Dilariani” Sagrisa Tmogveli(XII v.)- Kak Tvorçeskaya Pererabotka Hazarskogo Epiçeskogo Skazaniya”// Materialı Mejdunar. Konf. “Arheologiya, Etnologiya, Folkloristika Kavkaza,” Tbilisi 2004, s.115-116. SEMENOV, İ.G., “Hazarskoe Epiçeskoe Skazanie v Pererabotkax Gruzinskih Avtorov XII veka”//İstoriko-Kulturnıe i Ekonomiçeskie Sveyezi Harodov Kavkaza: Proşloe, Nastoyaşii, Buduşii: Tez.Dokl. Mejdunar. Nauç. Konf., Posvyaş. 80-letiyu İn-ta İstorii, Arheologii i Etnografii DNS RAN, g. Mahaçkala, 7-8 Oktabra 2004 g. Mahaçkala, 2004 g. s.70-73. SEMENOV, İ.G., “К İnterpretatsii Soobşeniya “Kembicskogo Anonima” о Poxodah Helgu, “Çarya Rusii”” // Yevrei i Slavyane. Т. 16. Hazarı. İеrusаlim: Geşarim; Moskva: Mostı Kulturı, 2005, s. 326–337. SEMENOV, İ.G., “K Voprosu ob Otnoşeniyah Rusi i Hazarskogo Kaganata v IX – Pervoy Polovine X Veka”// Slavyanovedenie, 2010, No: 2., s. 3–11. SEMENOV, İ.G., “Struktura Soobşeniya İbn Hurdazbiha о Mejdunarodnıx Targovıh Marşutah Evreyev- Pazaniya i Kuptsov – Rusоv” // Vestn. Dag. Nauç. Sentra. 2014, No: 52., s. 68–73. VESTBERG, F., “K Analizu Vostoçhıh İstoçnikov o Vostoçnoy Yevrope” // Jurnal Ministerctva Narodnogo Proveşeniya, 1908. Novaya Seriya. Ç. XIII (Fevral), s. 364–412; Ç. XIV (Mart). s. 1–52. YAKUBOVSKİY, A.Y.,”O Russko-Hazarskih i Russko-Hazarskih Otnoşeniyah v IX–X v.v.” // İzv.AN. SSSR. Ser. İstoriçeskaya, 1946. Т. III, No 5. s. 20 ZAHODER, B.N., “İz İstorii Bıtovaniya Teksta s Drevneyşim Upominaniem İmeni “Rus” v s Arabskoy Pismennosti”// Kratkiye Soobşeniya İnstituta Vostokovedeniya, 1956. Vıp. XXII. s. 7–12. ZAHODER, B.N., Kaspiyskiy Svod Svedeniy O Vostoçnoy Yevrope. Т. 1. Gorgan i Povolje v IX–X vv. М.: İzd-vо vост лит., 1962. ZAHODER, B.N., Kaspiyskiy Svod Svedeniy O Vostoçnoy Yevrope. Т. 2. Bulgarı, Madyarı, Harodı Severa, Peçenegi, Rusı, Slavyane/ AN SSSR, İn-т Narodov Azii. М.: Nauka, 1967.