FROM THE HISTORY OF NATIONAL-POLITICAL VALUES OF TURKESTAN JADIDES

Year 2020, Volume: 2 Issue: 3, 129 - 136, 22.01.2020

Vera Muhammedjanova

Abstract

Makalede Ceditçlik hareketinin toplumun
aydınlanması hem de ilmi ve eğitimsel yönden modernleşmesine katkıda bulunan
birer tarihi fenomen olduğu incelenmektedir. Aydınların bu manevi ve ruhani
inisyatifi “zekasal ve kültürel herakat”, “zekasal uyanış” olarak Müslümanların
Avrupa külütüyle yakınlaşarak fikri yönden gelişme ve dönemin ihtiyaçlarından
yola çıkarak toplum hayatını yeniden kurmaya yönledendirilmişti. Bu dönemde
eğitimin geliştirilmesi Müslümanların eğitim alanında yenilikçi, yatırımcı ve
etkin bir toplum olmasını sağlamıştır. Bilindiği
gibi, 19. yüzyılın sonu – 20.
yüzyılların başlarında gelişen Türkistan Ceditçilik hareketinin amacı Çar
Rusyası’nın boyunduruğu altında bulunan ülkeyi eğitim yoluyla bağımsızlığa kavuşturmaktı.
Türkistan Ceditlerinin esas çoğunluğu milli ve dini değerleri korumakla
birlikte Batı’nın, özellikle Avrupa ve Rusya’nın gelişmiş eğitim, sanayi ve
teknoloji bilimlerinden yararlanarak Türkistan’da refahı sağlamaktı. Bu dönemde
Münevver Karı, Mahmud Hoca Behbudi, Abdurauf Fıtrat, Abdülhamid Çolpan, Abdulla
Avlani, Mustafa Çokay, Turar Riskulov, Kaygısız Atabayev gibi Türkistanlı
birçok Özbek, Kazak, Türkmen ve d. aydın ve ileri gelenler Avrupa kültürüyle
yakından tanışmayı ve milli değerleri koruyarak modern bir Türkistan kurmayı
hedefliyorlardı. Bu amaçla Ceditler Türkistan’ın Taşkent, Çimkent, Semerkant,
Buhara, Hive, Çarcüy, Aşgabat ve d. şehirlerine onlarca Cedit okulları
açmışlardır. Adı geçen okullarda Türkistanlı gençler sadece geleneksel Arap ve
Fars dillerinde eğitim almakla kalmayıp, kendi ana dillerinde ve Rusça eğitim
sağlanması öngörülmekteydi. Bu dönemde Türkistan’da geleneksel Müslüman
eğitimiyle Cedit okulları arasında çekişmeler de boy gösterdiği söz konusudur.
Ceditlerin bir bölümü her ikisinin arasını bulmayı hedeflemişlerdir.

Keywords

Ceditler, Türkistan aydınları, eğitim reförmleri, modernleşme, Cedit okulları

FROM THE HISTORY OF NATIONAL - POLITICAL VALUES OF TURKESTAN JADIDES

Abstract

The article examines that the Jadidizm movement is a
historical phenomenon that contributes to the enlightenment of society as well
as the modernization of science and education. This spiritual initiative of the
intellectuals was directed to re-establish the social life based on the
intellectual development and the objectives of those times by getting
closer to the European culture as “mental and cultural heredity” and “mental
awakening”. Reforms of education in
this period maintained novelty and strong impact on the overall
development of Central Asian society.

As it is known, the goal of the Turkestan Jadidism
movement, which developed in the late 19th and early 20th centuries, was to
bring independence to the country under the power of Tsar Russia through
education. The main majority of Turkestan Jadids were to protect the national
and religious values, but to ensure prosperity in Turkestan by benefiting from
the advanced education, industrial and technological sciences of the Western
world, especially Europe and Russia. During this period, Munawwar Kari, Mahmud
Hodja Behbudi, Abdurauf Fitrat, Abdulhamid Cholpan, Abdulla Avlani, Mustafa
Cokay, Turar Riskulov, Kaygisiz Atabayev such as many Uzbek, Kazakh, Turkmen
intellectuals and notables aimed to get acquainted with European culture and to
establish a modern Turkestan while preserving national values.

For this purpose, the Jadids of Turkestan have
opened dozens schools in cities such as Tashkent, Shymkent, Samarkand, Bukhara,
Khiva, Charjou, Ashgabat. In these schools, young people from Turkestan were
not only taught in the traditional Arabic and Persian languages, but also in
their native language and Russian. During this period, there were also
conflicts between the traditional Muslim education and the Jadid schools in
Turkestan. Some of the Jadids aimed to stay in between the two.

Keywords

the Jadids, entellectuals of Turkestan, education reforms, modernisation, Jadid schools

References

• ABDULLAEV, Ravshan Madjidovich. "Integratsionnie processi v musulmanskom mire i turkestanskie jadidi." Evraziiskoe obschestvo: ekonomika, politika, bezopasnost, 1997: 123,132.
• ABDULLAEV, Ravshan Madjidovich. "Iz istorii natsionalnogo dvizhenia v Turkestane posle fevralia 1917 goda." Social sciences of Uzbekistan (Об), 1993: 49-53.
• ABDULLAEV, Ravshan Madjidovich. "Turkestanskie progressisti i natsionalnoe dvijenie." Zvezda Vostoka, 1992: 106-113.
• ALIMOVA, Dilaram Agzamovna, and Dilbar Rashidova. Makhmudkhodja Bekhbudi i ego istoricheskie vozzrenia . Edited by B Kasimov. Tashkent: Manaviyat, 1998.
• ALIMOVA, Dilaram Agzamovna. Istoricheskoe mirovozzrenie jadidov i ih proektsia bedeschego Turkestana . Tashkent: Fan, 1996.
• ANDREEV, G. "Samarkandskii jurnal "Oina" i yego redaktor-izdatel Makhmud Khodja Bekhbudi." Turkestanskie vedomosti, September 17, 1915.
• BASIROV, A Kh. "Religioznaia moral Srednevekovia i printsipi gumanizma v jadidisme." Vestnik Bashkirskogo Universiteta, Ufa 2008, p. 372-376.
• BOBROVNIKOV, N A. "Russko-tuzemnie uchilischa, mektebi i medresi Srednei Azii." Jurnal Ministerstva narodnogo prosveschenia, Tashkent 1913.
• GAFAROV, Numandjon Usmandjonovich. Obschestvenno-politicheskaya deiatelnost Makhmudkhodja Bekhbudi, Dushanbe: Sino, 1997.
• GANKEVICH, Viktor. Na sluzhbe pravde i prosveschenia. Kratkiy biographichesky ocherk Ismaila Gasprinskogo. Simferopol: Dolia, 2000.
• KOTYUKOVA, T. V. Okraina na osobom polozhenii... Turkestan v preddverii dramy, М: Nauchno-politicheskaya книга, 2016.
• VAKHIDOV, H P. "Osobennosti prosvetitelstva v Srednei Azii i svobodomyslie", Iz istorii obschestvenno-philosophskoi mysli i volnodumia v Srednei Azii, by H P Vakhidov. Tashkent: Fan, 1991.