TANZİMAT’TAN CUMHURİYETE AİLE HUKUKU GELENEĞİ VE CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA UYGULANIŞI (ISPARTA RESMİ VİLAYET GAZETESİ ÖZELİNDE)

Year 2025, Volume: 7 Issue: 14, 549 - 562, 31.05.2025

Ertan Dilekci , Dilek Ünveren

https://doi.org/10.53718/gttad.1644716

An Erratum to this article was published on May 31, 2025. https://dergipark.org.tr/en/pub/gttad/issue/92187/1733147

Abstract

Hukuk; toplumu oluşturan bireyler arası ilişkileri, çeşitli yaptırımlarla, düzenleyen kurallardır. Hukukun düzenlediği konular arasında aile kurumu da yer almaktadır. Aile kurumu ise tarih boyunca bütün toplumların üzerinde durduğu ve değer verdiği bir kavram olarak Aile Hukuku konusu içerisinde düzenlenmiştir. Osmanlı Devleti’nde de aile kurumu önem verilen konuların başında gelmekte olup İslam hukuku temelinde düzenlenmiştir. Tanzimat dönemine kadar da geleneksel hukuk anlayışı devam etmiştir. Tanzimatla başlayan yeni hukuk yapılanması neticesinde ortaya çıkan kanunlaştırma faaliyetleri hukukun birçok alanında kendini gösterirken, aile hukuku konusundaki ilk ciddi kanunlaştırma faaliyeti ise ancak 1917 Hukuk Aile Kararnamesi ile gerçekleşebilmiştir. Son derece önemli bir konu olan aile hukuku konusunda gerek İslam Hukuku özelinde gerek 1917 Hukuk Aile Kararnamesi özelinde farklı içtihatları temele alan özgün ve kapsamlı çalışmalar yapılmıştır.
Aile hukuku uygulamaları ile alakalı yapılan bu çalışmalar daha ziyade kararname öncesi dönemle sınırlı kalmaktadır. Ancak Osmanlı hukuk geleneğinin önemli unsurlarından 1917 Hukuk Aile Kararnamesi’nin uygulamadaki yeri ve Osmanlı Hukuk geleneğinin Cumhuriyet dönemine sirayeti üzerinde durulmamış bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma, Osmanlı basın tarihinin en önemli unsurlarından biri olan Resmi Vilayet Gazeteleri geleneğinin Cumhuriyet Dönemi’nde de devam ettirilmesinin kanıtlarından biri olan “Isparta Resmi Vilayet Gazetesi” özelinde gerçekleştirilmiştir. Böylelikle geleneğin Cumhuriyet dönemindeki yeri incelenirken, Isparta Resmi Vilayet Gazetesi’nin, hukuk devrimine kadar, Aile Hukuku konusundaki kaynak değeri de vurgulanmaya çalışılmıştır.

Keywords

Aile Hukuku , Evlilik Akdi , Boşanma , Nafaka , Gaiplik.

THE TRADITION OF FAMILY LAW FROM THE TANZIMAT TO THE REPUBLIC AND ITS IMPLEMENTATION IN THE EARLY YEARS OF THE REPUBLIC (IN THE CONTEXT OF THE OFFICIAL PROVINCIAL GAZETTE OF ISPARTA)

An Erratum to this article was published on May 31, 2025. https://dergipark.org.tr/en/pub/gttad/issue/92187/1733147

Abstract

Law comprises the rules that regulate relationships among individuals constituting society, through various sanctions. Among the topics regulated by law is the family institution. The family institution, which all societies have valued and given importance to throughout history, has been regulated within the scope of Family Law. In the Ottoman Empire, the concept of family was among the most important issues and was regulated based on Islamic Law. Until the Tanzimat period, the traditional understanding of law continued. While the codification activities that emerged as a result of the legal structuring that began with the Tanzimat showed themselves in many areas of law, the first serious codification activity in the field of family law could only be realized with the 1917 "Family Law Decree." Comprehensive and original studies based on different interpretations have been carried out on the important topic of family law, both in the context of "Islamic Law" and the "1917 Family Law Decree."
These studies on the applications of family law are mostly limited to the pre-decree period. However, the place of the 1917 Family Law Decree, one of the significant elements of the Ottoman legal tradition, in practice and its transition into the Republican period of Ottoman legal tradition have not been thoroughly examined. This study has been conducted with a focus on the "Official Provincial Gazette of Isparta," one of the proofs that the tradition of the Official Provincial Gazettes, which is among the most important elements of Ottoman press history, continued into the Republican period. Thus, while examining the place of the tradition in the Republican period, the study also aims to analyze the source value of the Official Provincial Gazette of Isparta concerning Family Law until the legal revolution.

Keywords

Family Law , Marriage Contract , Divorce , Alimony , Declaration of Absence

References

• ACAR, H. İbrahim, Ana Hatlarıyla İslam Aile Hukuku, Ensar Neşriyat Ticaret A.Ş., İstanbul 2018.
• ANSAY Sabri Şakir, “Aile Hukuku”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 2-3, Haziran 1952, ss. 20-32.
• AYDIN M. Akif, “Osmanlı Hukukunda Kazai Boşanma ‘Tefrik’”, Osmanlı Araştırmaları, C. 5, S. 5, 1986, ss. 1-12.
• AYDIN M. Akif, Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet, Klasik, İstanbul 2014.
• BAYGIN Cem, “Tanzimat’tan Günümüze Aile Hukuku’nun Gelişim Sürecine Genel Bir Bakış”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 22, S. 3, 2016, ss. 453-462.
• CEYLAN Mücahit, “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Hazırlanışı, Uygulanması ve Kapsamı”, Adalet Dergisi, S. 66, 2021, ss.701-726.
• CİN Halil, Eski Hukukumuzda Boşanma, Selçuk Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, Konya 1988.
• CİN Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Selçuk Üniversitesi Basımevi, 2. Baskı, Konya 1988.
• ÇAVUŞ Selahattin, “Aksaray Vilayet Gazetesi’nde Cumhuriyet’in İlk Yılları ve İnkılâplar (1929-1930)”, Erciyes İletişim Dergisi, C. 5, S. 4, 2018, ss. 37-57.
• DURMUŞ Ensar, YARGI Mehmet Ali, “1917 Tarihli Osmanlı Hukūk-ı Âile Kararnâmesi’ne Yöneltilen Eleştiriler”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 15, 2019, ss. 312-363.
• EKİNCİ Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2008.
• EPİK Meryem Tekin, ÇİÇEK Özal, ALTAY Selin, “Bir Sosyal Politika Aracı Olarak Tarihsel Süreçte Ailenin Değişen/Değişmeyen Rolleri”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, C. 17, S. 38, 2017, ss. 35-58.
• FERUH Ömer, İslam Aile Hukuku, çev. Yusuf Ziya Kavakçı, Sebil Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul 1994.
• GİRGİN Atilla, Türkiye’de Yerel Basın, Der Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2009.
• GÜERHAN Veysel, “Osmanlı Devleti’nde Kayyımlık Müessesesinin: 18. Yüzyıl Diyarbekir Şer’iyye Sicillerine Göre Kayyımlık Müessesesinin Hukuki, İdari ve Sosyal Olarak Uygulanışı”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, S. 4, 2017, ss. 1073-1082.
• GÜLER Deniz, ULUTAK Nazmi, “Aile Kavramının Tarihsel Gelişimi Ve Türk Toplum Yaşantısında Aile”, Kurgu, C. 11, S. 1, 1993, ss. 50-75.
• GÜRİZ, Adnan, Hukuk Başlangıcı, Siyasal Kitabevi, 9. Baskı, Ankara 2003.
• Isparta Gazetesi, S. 132, 10 Rebiulahir1344.
• Isparta Gazetesi, S. 147, 10 Şubat 1926-28 Receb-i Şerif 1344.
• Isparta Gazetesi, S. 150, 3 Mart 1926-20 Şaban 1344.
• Isparta Gazetesi, S. 168, 14 Temmuz 1926-6 Muharrem 1344.
• Isparta Gazetesi, S. 173, 18 Ağustos 1926-11 Sefer 1345.
• Isparta Gazetesi, S. 174, 25 Ağustos 1926-18 Sefer 1345.
• Isparta Gazetesi, S. 175, 1 Eylül 1926-25 Sefer 1345.
• Isparta Gazetesi, S. 67, 28 Zilhicce 1342, 30 Temmuz 1340.
• KAHYA Hatice Kübra, “Çareyi Başka Mezhepte Aramak: Osmanlı Aile Hukukunda Mefkûd/Gâib Kocanın Evliliği Problemi”, İslam Tetkikleri Dergisi, C. 12, S. 2, Eylül 2022, ss. 697-716.
• KARAHASANOĞLU Cihan Osmanağaoğlu, “Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 29, 2011, ss. 93-124.
• KARAİSMAİLOĞLU Ercan, “Ahkâm-I Şahsiye Komisyonunca Aile Hukukuna Dair Yapılan Çalışmalar”, Adalet Dergisi, S. 71, 2023, ss. 527-564.
• KARAMAN Mehmet Ali, “Osmanlı Modernleşmesinde Basın”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 32, 2015, ss. 131-142.
• KAYABAŞ Ebru, Hukuk-ı Aile Kararnamesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi), İstanbul 2002.
• KESKENLER Mustafa Furkan, KESKENLER Eyüp Fatih, “İlk Resmi Türk Gazetesi: Takvim-i Vekayi”, Takvim-i Vekayi, C. 3, S. 1, 2015, s. 3.
• KOÇAK Doğan, “17 Şubat 1926’da Kabul Edilen Türk Medeni Kanunu’na Göre Türk Kadınının Hak ve Özgürlükleri”, Atatürk Dergisi, C. 8, S. 1, 2019, ss. 79-98.
• KOLOĞLU Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, İstanbul 2015.
• KONAN Belkıs, “Cumhuriyet Öncesi Dönemde Türk Kadınının Aile Hukukundaki Durumu”, Yasama Dergisi, S. 33, 2016, ss. 7-28.
• KURTOĞLU Yasemin Toros, Eski- Orta Asya Türk Devletlerinde Aile Hukuku, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi), Bursa 2015.
• KÜÇÜKTİRYAKİ Ahmet Yasin, Osmanlı Aile Hukuku Gelenek ve Modern Arasında Hukuk-ı Aile Kararnamesi ve Sadreddin Efendi’nin Eleştirileri, İz Yayıncılık, İstanbul 2017.
• MUMCU Ahmet, BOZKURT Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Turhan Kitabevi, 22. Baskı, Ankara 2020.
• ORTAYLI İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yayıncılık, 4. Baskı, İstanbul Aralık 2001.
• ÖRSTEGİN Seda Esirgen, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Hukukunda Kanunlaştırma Hareketleri”, Adalet Dergisi, S. 62-63, 2019, ss. 429-480.
• ÖZDEMİR Hayrunissa, Hukuk-i Aile Kararnamesi’nde Nişanlanma Ve Evlenme, Kaide Dergisi (ASBÜ Uluslararası Aile Araştırmaları Dergisi), C. 1, S. 1, 2023, ss. 61-80.
• SEZER Yasin, “Cumhuriyet ve Hukuk Devrimi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 2, 1999, ss. 2-39.
• ŞENTOP Mustafa, “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, S. 5, 2005, ss. 642-672.
• TOPUZ Hıfzı, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2003.
• TURGUT, Faruk, “Tarihsel Süreçte Aile Kurumunun Dönüşümü ve Geleceğine Yönelik Çıkarımlar”, Medeniyet ve Toplum Dergisi, C. 1, S. 1, 2017, ss. 93-117.
• ULU Gülher, Tanzimat Dönemi Hukukta Modernleşme”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 26, S. 1, 2022, s. 235-264.
• ULUS Semra, “Yerel Basınımız”, Marmara İletişim Dergisi, C. 3, S. 3, 2014, ss. 77-88.
• VARLIK Bülent, “Milli Mücadele ve Cumhuriyet Dönemlerinde Vilayet Gazeteleri (1919-1970)”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Araştırmaları Dergisi, S. 39, 2015, ss.443-474.
• YAMAN, Ahmet, İslam Aile Hukuku, Marifet Yayınları, İstanbul 1999.
• YAZICI Abdurrahman, “Osmanlı Hukûk-I Âile Kararnâmesi (1917) ve Sadreddin Efendi’nin Eleştirileri”, Ekev Akademi Dergisi, S. 62, 2015, ss. 567-584.
• YILMAZ Taha, “1917 Hukûk-ı Âile Kararnâmesinin Teşekkülü, Klasik Fıkıhtan Ayrılan Yönleri ve Aile Hukuku Bağlamında Kararnâmenin İhtiyaç Olma Olgusu”, Diyanet İlmi Dergi, C. 60. S. 2, Haziran 2024, s. 627.
• YURTSEVEN Yılmaz, “1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi ve Osmanlı Aile Hukukuna Getirdiği Yenilikler”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 1-2, (S.Ü. Hukuk Fakültesi 20. Yıl Armağanı), 2003, ss. 199-250.