AN AYYUBID WOMAN WHO LEFT HER MARK ON THE HISTORY OF SYRIA: DAYFE KHATUN, THE REGENT OF ALEPPO

Year 2025, Volume: 7 Issue: 15, 729 - 744, 29.09.2025

Nuran Ünal

https://doi.org/10.53718/gttad.1718724

Abstract

Dayfe Khatun, one of the unprecedented queens of the Ayyubids, one of the dynasties with an important place in Islamic history, came to the forefront with her political acumen in her period and was among the names that shaped the history of the region. After the death of her husband al-Malik al-Zāhir, the ruler of Aleppo, her son al-Malik al-Azīz, who came to power at a young age, and then her grandson al-Malik al-Nāṣir, who also ruled Aleppo at a young age like his father, assumed the administration of the state with the title of nāiba until they came of age. Syria and the regions around it, especially after the death of Salāh al-Dīn Ayyūbī, was one of the places where great and frequent political changes took place during the Ayyubid rule. In this respect, Dayfe Khatun appears as an exception to this situation, especially in a period when strong male rulers came to the fore. During her regency, the melee, who prioritised the interests of Aleppo above all else, followed a moderate policy and preferred not to intervene in regional or family conflicts unless Aleppo was in danger. On the other hand, in situations that threatened the power of her son and grandson, she took the necessary measures and did not hesitate to fight when necessary. As a matter of fact, Dayfah Khatun pursued a strategic policy to protect her city, and from time to time she sought strong patrons among her family members. She managed to protect the throne of her young son and grandson with the military assistance of her brothers al-Malik al-Ashraf and al-Malik al-Mansūr, the cooperation she established with important states in the region when necessary, and the conciliatory policies she pursued. Dayfe Khatun ensured the survival of Aleppo in the complex period after the death of her husband and ensured the strong presence of her son and grandson in the regional politics.

Keywords

Dayfe Khatun , Ayyubids , Aleppo , al-Malik al-Kamil , al-Malik al-Aziz , al-Malik al-Nasır

SURİYE TARİHİNE DAMGA VURAN BİR EYYÛBÎ HATUNU: HALEP NÂİBESİ DAYFE HATUN

Abstract

İslâm tarihinde önemli bir yere sahip hanedanlardan Eyyûbilerin eşine zor rastlanır melikelerinden Dayfe Hatun, döneminde siyasi zekası ile ön plana çıkmış ve bölge tarihine yön veren isimlerin arasında yer almıştır. Eşi Halep Hâkimi el-Melikü’z-Zâhir’in ölümünden sonra genç yaşta başa geçen oğlu el-Melikü’l-Azîz, akabinde yine babası gibi küçük yaşta Halep’in idaresini ele alan torunu el-Melikü’n-Nâsır dönemlerinde onlar reşit olana kadar nâibe sıfatı ile devletin yönetimini üstlenmiştir. Suriye ve etrafındaki bölgeler özellikle Selâhaddîn Eyyûbî’nin ölümünden sonra Eyyûbî hâkimiyeti süresince siyasi anlmada çok büyük ve sık değişimlerin yaşandığı yerlerin başında gelmiştir. Bu minvalde de bilhassa güçlü erkek hâkimlerin ön plana çıktığı bir dönemde Dayfe Hatun bu durumun bir istisnası olarak karşımıza çıkmaktadır. Nâibeliği sırasında Halep’in çıkarlarını her şeyin üstünde tutan melike ılımlı bir siyaset izleyip Halep tehlikeye girmedikçe bölgedeki veya aile içindeki çatışmalara müdahil olmamayı tercih etmiştir. Diğer taraftan oğlu ve torununun iktidarını tehdit edecek durumlarda ise gerekli tedbirleri alarak icap ettiğinde mücadele etmekten çekinmemiştir. Nitekim Dayfe Hatun şehrini korumak için stratejik bir siyaset izleyerek zaman zaman aile üyeleri arasında kendisine güçlü hamiler edinmek yoluna gitmiştir. Özellikle kardeşlerinden el-Melikü’l-Mansûr ve el-Melikü’l-Eşref’in askerî yardımlarına başvurmuştur. Gerektiğinde bölgedeki önemli devletlerle kurduğu iş birlikleri ve izlediği uzlaştırıcı politikalar ile küçük yaştaki oğlu ve torununun tahtını korumayı başarmıştır. Dayfe Hatun, eşinin ölümünden sonraki karmaşık dönemde Halep’in güçlü bir şekilde ayakta kalmasını sağlarken, oğlu ve torunun bölge siyasetinde güçlü bir şekilde var olmalarını sağlamıştır.

Keywords

Dayfe Hatun , Eyyubiler , Halep , el-Melikü’l-Kâmil , el-Melikü’l-Azîz , el-Melikü’n-Nâsır

References

• AYDIN, Yunus Emre, “Eyyûbiler ile Hârezmliler Arasındaki İttifaklar ve İşbirlikleri”, Harezmşahlar ve Etrafındaki Dünya, ed. Oktay Bozan-Mutlu Saylık-Arafat Ayaz-Abdüsselam Ertekin, Ekin Yayınevi, Bursa 2024, s. 195-214.
• AYNÎ, Ikdü’l-cümân fî târîhi ehli’z-zamân: el-‘Asru’l-Eyyûbî, thk. Mahmud Rızk Mahmud, Darü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, Kahire 2010.
• BABİNGER-KÖPRÜLÜ, Franz-Fuad, Anadolu’da İslâmiyet, çev. Ragıp Hulusi, İnsan Yayınları, İstanbul 1996.
• BASUĞUY, Bedrettin, Haçlılar Karşısında İslam’ın Sağlam Bir Kalesi Eyyûbîler: el-Melikü’s-Sâlih Dönemi, Siyer Yayınları, İstanbul 2017.
• BÂHAEDDÎN İBN ŞEDDÂD, en-Nevâdırü’s-sultâniyye ve’l-mehâsinü’l-Yûsufiyye, çev. Aydın Usta, İstanbul 2021. BALOG, Paul, The Coinage of the Ayyubids, London 1980.
• DEVÂDÂRÎ, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek, Kenzü’d-dürer ve câmi‘ü’l-gurer (ed-Dürerü’l-matlûb fî ahbâr-ı devleti Benî Eyyûb), C. VII, thk. Saîd Abdulfettâh Âşûr, Kahire 1972.
• EBÛ ŞÂME, Şihâbüddîn Abdurrâham b. İsmâil b. İbrahîm el-Makdisî ed-Dımaşkî, Kitâbu’r-Ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn (en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye), C. III, thk. İbrahim Zeybek, Beyrut 1997.
• EBÜ’L-FEREC (BAR HEBRAEUS), Ebü’l-Ferec Tarihi, C. II, çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara 1987.
• EDDÉ, Anne-Marie, La Principauté Ayyoubide d’Alep (579/1183-658-1260), Freiburger Islamstudien, Stuttgart 1999.
• GİBB, H. A. R, “Nâi’ib”, El2, VII, 915.
• GOTTSCHALK, Hans. L., al-Malik al-Kâmil von Egypten und Seine Zeit, Wiesbaden 1958.
• İBN BİBÎ, el-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-umûri’l-Alâ’iyye, C. II, çev. Mürsel Öztürk, TTK, Ankara 2014.
• İBN DOKMAK, Nüzhetü’l-enâm fî Târîhi’l-İslâm, thk. Samîr Tabbare, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1999.
• İBN HALLİKÂN, Şemseddîn Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâ’u ebnâ’i’z-zamân, C. VII, thk. İhsan Abbas, Beyrut t.y.
• İBN KESÎR, el-Bidâye ve’n-nihâye (Büyük İslâm Tarihi), C. XIII, çev. Mehmet Keskin, İstanbul 1995.
• İBN NAZÎF, Ebü’l-Fezâil Muhammed b. Ali b. el-Hamevî, et-Târîhu’l-Mansûrî, thk. Ebü’l-Iyd Dudu, Matbûâtu Mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye, Dımaşk 1981.
• İBN ŞEDDÂD, Ebû Abdullah İzzeddîn Muhammed b. Ali b. İbrahim, el-A‘lâku’l-hatîre fî zikri ümerai’ş-Şam ve’l-Cezîre, C. I-III, thk. Yahyâ Zekeriyyâ Abbare, Vizaretü’s-Sakâfe, Dımaşk 1991.
• İBN TAĞRÎBERDÎ, Ebü’l-Mehâsin Cemâleddîn, en-Nücûmu’z-zâhire fî mulûki Mısır ve’l-Kâhire, C. VI, Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire 1936.
• İBN VÂSIL, Cemâleddîn Muhammed b. Sâlim et-Temîmî el-Hamevî eş-Şâfiî, Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb, C. IV-V, nşr. Hasaneyn M. Rabî, Kahire 1972-1977.
• İBN VÂSIL, Cemâleddîn Muhammed b. Sâlim et-Temîmî el-Hamevî eş-Şâfiî, Kitabü’t-Târihî’s-Sâlihî, C. II, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2010.
• İBNÜ’L-ADÎM, Ebü’l-Kâsım Kemâleddîn Ömer b. Ahmed, Buğyetü’t-taleb fî Târîhi Haleb, thk. Süheyl Zakkâr, Dârü’l-Fikr, Beyrut ty.
• İBNÜ’L-ADÎM, Ebü’l-Kâsım Kemâleddîn Ömer b. Ahmed, Zübdetü’l-Haleb min Târîhi Haleb, C. III, thk. Sâmi ed-Dehhân, el-Ma‘hedü’l-Frensî bi-Dımaşk, Dımaşk 1951-1968.
• İBNÜ’L-ESÎR, İzzeddîn Ali b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Kâmil fi’t-târîh (İslâm Tarihi), C. VI, çev. Ahmet Ağırakça, Beşir Eryarsoy, Zülfikar Tüccar, Abdülkerim Özaydın, Yunus Apaydın, Abdullah Köşe, İstanbul 2016.
• İBNÜ’L-FURÂT, Nâsıreddîn Muhammed b. Abdirrahîm, Târîhü’d-düvel ve’l-mülûk, C.V, thk. Hasan Muhammed eş-Şemmâ‘, Basra 1970.
• KÂMİL el-GAZZÎ, el-Bâlî el-Halebî, Nehrü’z-zeheb fî Târîhi Haleb, C.III, tsh. Mahmûd Fâhûrî-Şevki Şa’s, Dımaşk 1991.
• HAZNEDÂRÎ, Karatay el-İzzî, Târîhu mecmûi’n-nevâdir mimmâ cerâ li’l-evâil ve’l-evâhir, thk. Hurst Hayn-Muhammed el-Hüceyrî, Beyrut 2005.
• KAŞGARLI MAHMUD, Divanü Lügati’t-Türk, I-II, trc. Besim Atalay, TDK, Ankara 1992.
• KILIÇ, Mustafa, Halep Eyyûbîleri: el-Melikü’n-Nâsır II. Salahaddin Yûsuf Devrinde Eyyûbîler Devleti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• KÜTÜBÎ, Muhammed b. Şâkir, Fevâtü’l-Vefeyat ve‘z-zeyl ‘aleyhâ, C. IV, thk. İhsan Abbas, Dârü Sadr, Beyrut 1974.
• MAKRÎZÎ, Takıyûddîn Ahmed b. Ali, Kitâbü’s-Sülûk li ma‘rifeti düveli’l-mülûk, C. I, thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• el-MEKÎN, Ebü’l-Mekârim Circîs b. el-Amîd, Ahbâru’l-Eyyûbîyyîn, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kahire 1991.
• NUAYMÎ, Abdülkâdir b. Muhammed ed-Dımaşkî, ed-Dâris fî târîhi’l-medâris, C. I, thk. Cafer el-Hasanî, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kâhire 2006.
• NÜVEYRÎ, Ahmed b. Abdülvehhâb, Nihâyetü’l-ereb fi fünûni’l-edeb, C. XXIX, thk. Necib Mustafa Fevvâz-Hikmet Fevvâz, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004.
• el-ÖMERÎ, İbn Fazlullah, Mesâliku’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr (Türkler Hakında Gördüklerim ve Duyduklarım), çev. D. Ahsen Batur, İstanbul 2014.
• SAFEDÎ, Ebü’s-Safâ Salâhüddîn Halîl b. İzedddîn Aybeg, Kitâbü’l-Vâfi bi’l-vefeyât, C.XVI, nşr. Ahmed el-Arnaût-Türki Mustafa, Dârü İhyâü’t-Türâs, Beyrut 2000.
• SELİM, Sabri, el-Etrâku’l-Hârezmiyyun fî Şarki’l-Edna‘i’l-İslâmî: 628-644 (el-Anadolu-el-Cezîre-eş-Şâm), Mektebetü’s-Sakâfedi’d-Diniyye, Kahire 2000.
• SIBT İBNÜL-ACEMÎ, Ebû Zer Muvaffaküddîn Muhammed el-Halebî, Künzü’z-zeheb fî târîhi Haleb, nşr. Şevki Şa’s-Falih Bekkur, I-II, Dârü’l-Kalemi’l-Arabî, Halep 1996.
• SIBT İBNÜL-CEVZÎ, Şemsüddîn Ebü’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî, Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân, C. XXII, thk. İbrahim ez-Zeybek, Dârül-Risâleti’l-Âlemiyye, Dımaşk 2009.
• SÜRYANÎ MİKHAEL, Süryanî Patrik Mikhael Vekayinamesi, C. II, çev. Hrant D. Andresyan, TTK Kütüphanesi.
• ŞEŞEN, Ramazan, Selâhaddin’den Baybars’a: Eyyûbîler-Memluklar (1193-1260), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2023.
• USTA, Aydın, Ana Hatlarıyla İslam Tarihi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2022.
• ÜNAL, Nuran, “Ortaçağ İslâm Kaynaklarında Hârezmşâhlar Algısı”, Harezm’den Meyyafarikin’e Celaleddin Menguberdi, ed. Oktay Bozan-Mutlu Saylık-Arafat Ayaz-Abdüsselam Ertekin, Ekin Yayınevi, Bursa 2024.
• ÜNAL, Nuran, Halep Eyyûbîleri (1183-1260), Basılmamış Doktora Tezi, MSGSÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ocak 2025.
• YAKIT, İsmail, “Selahattin Eyyubî’nin Nesebi”, Belleten, 83 (297), s. 469-484.
• YÂKUT el-HAMEVÎ, Ebû Abdillâh Şehâhabeddîn b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî, Mu‘cemü’l-büldân, C. II, Dârü Sâdır, Beyrut 1977.
• YÛNÎNÎ, Ebü’l-Feth Kutbeddîn, Zeylü Mir’âtü’z-zamân, C. II, Dâiretü’l-Ma‘arifi’l-Osmanîyye, Haydarabad 1954.
• YÜREKLİ, Tülay, “Eyyubi Ailesi Kadınları”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (2011), s. 329-342.
• YÜREKLİ, Tülay, “El-Melikü’s-Sâlih Necmeddîn Eyyûb Hâkimiyetinde Harizmliler”, Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2017, C. XII, S: 26, s. 255-265.
• ZEBÎDÎ, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ, Tervîhu’l-kulûb fî zikri’l-mulûk Benî Eyyûb, thk. Salâhaddin el-Müneccid, Dârü’l-Kitabi’l-Cedid, Beyrut 1983.
• ZEHEBÎ, Şemseddîn Muhammed, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, C. XXIII, thk. B. Avvaâd Maruf-M. Hilal es-Serhân, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1985.