Ecological Sustainability in Rural Settlements: A Meta-Analysis of Postgraduate Theses in Architecture from Türkiye

Year 2025, Volume: 13 Issue: 3, 467 - 483, 30.09.2025

Ahmet Sinan Kınıkoğlu , İdil Ayçam

Abstract

The intensifying pressures of urbanization, resource consumption, ecological degradation, and the adverse effects of climate change have significantly influenced rural areas. To prevent rural settlements from contributing to ecological problems, ensuring ecological sustainability has emerged as a fundamental priority. This study aims to establish a theoretical framework through a meta-analysis of postgraduate theses in the department of architecture in Türkiye that address ecological sustainability in rural areas. The theses, obtained from the National Thesis Center database, were examined through bibliometric analysis. Based on the criteria established by the review, 32 theses were selected for inclusion in the meta-analysis. The meta-analysis revealed that the main approaches of the examined theses varied depending on the scale they addressed, such as the building or settlement scale, as well as the type of village selected as a case study. At the same time, the theses revealed commonalities in approaches, problem definitions, and proposed solutions, which could be evaluated under shared categories. These findings also align with trends observed in the international literature. The holistic inter-scale and interdisciplinary perspective, which has been more frequently observed in recent theses, is regarded as significant for advancing future research. By systematically analyzing studies from different disciplines through similar methods, and by ensuring complementarity among future investigations, it could become possible to establish a shared and more comprehensive interdisciplinary outlook. The theoretical framework developed in this study is expected to serve as a valuable reference for future research on ecological sustainability in rural settlements.

Keywords

Rural settlement , Village , Ecological sustainability , Architecture , Meta-analysis

Kırsal Yerleşimlerde Ekolojik Sürdürülebilirlik: Türkiye’de Mimarlık Ana Bilim Dalında Yapılmış Lisansüstü Tezlerin Meta-Analizi

Abstract

Kentleşmenin yoğunlaşan baskıları, kaynak tüketimi, ekolojik bozulma ve iklim değişikliğinin olumsuz etkileri kırsal alanları önemli ölçüde etkilemiştir. Kırsal yerleşimlerin ekolojik sorunlara katkıda bulunmasını önlemek için ekolojik sürdürülebilirliğin sağlanması temel bir öncelik olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışma, Türkiye'deki mimarlık bölümünde kırsal alanlarda ekolojik sürdürülebilirliği ele alan lisansüstü tezlerin meta-analizi yoluyla teorik bir çerçeve oluşturmayı amaçlamaktadır. Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edilen tezler, bibliyometrik analiz yoluyla incelenmiştir. İncelemeyle belirlenen kriterlere dayanarak, meta-analize dahil edilmek üzere 32 tez seçilmiştir. Meta-analiz, incelenen tezlerin temel yaklaşımlarının, ele aldıkları ölçeklere (bina veya yerleşim ölçeği gibi) ve vaka çalışması olarak seçilen köy türüne bağlı olarak değiştiğini ortaya koymuştur. Aynı zamanda, tezler ortak yaklaşımlar, sorun tanımları ve önerilen çözümlerde ortak noktalar ortaya koymuş ve bunlar ortak kategoriler altında değerlendirilebilmiştir. Bu bulgular aynı zamanda uluslararası literatürde gözlemlenen eğilimlerle de örtüşmektedir. Son yıllardaki tezlerde giderek daha sık gözlemlenen bütüncül, ölçekler arası ve disiplinler arası bakış açısı, gelecekteki araştırmaların ilerlemesi açısından önemli görülmektedir. Farklı disiplinlerden gelen çalışmaların benzer yöntemlerle sistematik olarak analiz edilmesi ve gelecekteki araştırmalar arasında tamamlayıcılığın sağlanmasıyla, ortak ve daha kapsamlı bir disiplinler arası bakış açısının oluşturulması mümkün olabilir. Bu çalışmada geliştirilen teorik çerçevenin, kırsal yerleşimlerde ekolojik sürdürülebilirlik üzerine gelecekteki araştırmalar için değerli bir referans kaynağı olması beklenmektedir.

Keywords

Kırsal yerleşim , Köy , Ekolojik sürdürülebilirlik , Mimarlık , Meta-analiz

References

• [1] City and Regional Work. Retrieved from https://www.footprintnetwork.org/our-work/cities/ Last Accessed: 10.07.2025
• [2] Kışlalıoğlu, M., & Berkes, F. (1994). Ekoloji ve Çevre Bilimleri. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• [3] Dawson, J. (2012). Ekoköyler: Sürdürülebilirliğin Yeni Ufukları (D. Dinçer, Trans.): Sinek Sekiz Yayınevi.
• [4] World Commission on Environment and Development. (1987). Our Common Future: Oxford University Press.
• [5] Munasinghe, M. (1993). Environmental Economics and Sustainable Development. Washington, D.C: The World Bank.
• [6] Geray, C. (2011). Dünden Bugüne Kırsal Gelişme Politikaları. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• [7] T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. (2015). Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (2014-2020). Ankara.
• [8] Taş, B. (2019). Lisansüstü Tezlerde Türkiye’nin Kırsal Yerleşmeleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 17(34), 695-725.
• [9] Öztürk, D., & Halaç, H. H. (2024). Examination of National Theses on Rural Architecture in the Context of Sustainable, Ecological and Local Concepts Using the Bibliometric Analysis Method. Kesit Akademi, 10(38), 85-111. doi:10.29228/kesit.74529
• [10] Doğruer, F. S. (2022). Bibliometric Analysis of the Anatolian Vernacular Architecture Literature (1983-2021). The Journal of Kesit Academy, 8(30), 1-19.
• [11] Pardo, J. M. F. (2023). Challenges and Current Research Trends for Vernacular Architecture in a Global World: A Literature Review. Buildings, 13(1). Doi:10.3390/buildings13010162
• [12] Li, J., & Song, W. (2023). Review of rural settlement research based on bibliometric analysis. Frontiers in Environmental Science, 10. doi:10.3389/fenvs.2022.1089438
• [13] Zong, J., Wan Mohamed, W. S., Zaky Jaafar, M. F., & Ujang, N. (2024). Sustainable development of vernacular architecture: a systematic literature review. Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 24(5), 3558-3574. doi:10.1080/13467581.2024.2399685
• [14] Bigiotti, S., Santarsiero, M. L., Del Monaco, A. I., & Marucci, A. (2025). Eco-Efficient Retrofitting of Rural Heritage: A Systematic Review of Sustainable Strategies. Energies, 18(15). doi:10.3390/en18154065
• [15] Akgöz, S., Ercan, İ., & Kan, İ. (2004). Meta-analizi. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30(2), 107-112. URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/uutfd/issue/35311/391976 Last Accessed: 01.07.2025 [16] Rosenthal, R., & DiMatteo, M. R. (2001). META-ANALYSIS: Recent Developments in Quantitative Methods for Literature Reviews. Annual Review of Psychology, 52(1), 59. doi:10.1146/annurev.psych.52.1.59
• [17] Uz, Ş. (2024). Coğrafi Bir Dirençlilik Formasyonu Olarak, Yeryüzü-Beden-Yapay Doku İş Birliği: Bilecik Bedi Köyü Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Gebze Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kocaeli.
• [18] İme, S. (2024). İstanbul Kent Çeperinde Bir Tarihi Kırsal Peyzajın Korunmasının İklim Uyumu Ve Sürdürülebilirlik İlkeleri Açısından İrdelenmesi: Şile, Gökmaslı Geleneksel Yerleşimi. (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [19] Zeğerek Akalın, D. (2024). Sustainability-Driven Conservation of Historic Rural Landscapes Under The Threat Of Transformation: Principles For Nusratlı Village In Edremit Gulf. (Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ankara.
• [20] Acar Bilgin, E. (2023). Kırsal Mirasın Kültürel Peyzaj Yaklaşımı İle Korunması İçin Bir Model Önerisi: İznik Gölü Havzası Örneği. (Doktora Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• [21] Durak, Ş. (2021). Geleneksel kırsal konutların ekolojik açıdan değerlendirilmesine yönelik bir model önerisi: Yalova örneği. (Doktora Tezi). Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli.
• [22] Sağdıçoğlu, M. S. (2020). Geleneksel Mimarideki Ekolojik Ölçütlerin Değerlendirilmesi: İzmir-Şirince Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• [23] Sarı, M. (2019). Kırsal Yaşam Alanlarının Dönüştürülmesinde Enerji Etkin Yapı Kabuğu Sistemlerinin İrdelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [24] Paçin, E. (2019). İznik Ömerli Köyü Kırsal Mimarisinin Çevresel Sürdürülebilirlik Bağlamında İncelenmesi ve Koruma Önerisi Geliştirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [25] Altunkaya Uygun, G. (2019). Geleneksel Kırsal Mimaride Ekolojik Tasarım İlkeleri: Artvin-Ardanuç Köyleri (Yüksek Lisans Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• [26] Okkalıoğlu, D. (2019). Geleneksel Yapı Sistemlerinin Sürdürülebilirlik Açısından İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• [27] Alim, H. (2017). Antalya İli Akseki İlçesi İlvat Bölgesinde Geleneksel Konut Dokusunun Sürdürülebilir Barınma İçin Koruma Ve Tasarım İlkelerinin Belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• [28] Akın Güler, G. (2016). Yerel Mimarlıkta İklimle Dengeli Tasarımın Kırsal Konut Dokusunda İncelenmesi: Eskişehir Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• [29] Güler, K. (2016). Türkiye'de Nüfusunu Yitiren Kırsal Yerleşimlerin Korunması İçin Bir Yöntem Önerisi: Ödemiş-Lübbey Köyü Örneği. (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [30] Akgündüz, G. (2013). Yerel konut mimarisinin ekolojik sürdürülebilirlik bağlamında incelenmesi: Bodrum Sandıma Köyü. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• [31] Çal, İ. (2012). Yerel Verilerin Geleneksel Mimari Üzerindeki Etkilerinin Sürdürülebilirlik Bağlamında Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi: Akseki-İbradi Ve Piemonte-Val D’ossola Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [32] İnanç, T. (2010). Geleneksel Kırsal Mimari Kimliğin Ekoloji ve Sürdürülebilirlik Bağlamında Değerlendirilmesi: Rize Çağlayan Köyü Evleri Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [33] Yüksek, İ. (2008). Geleneksel Anadolu Mimarlığında Ekolojik Uygulamalar Üzerine Bir Araştırma (Kırklareli Kırsal Alan Örneği). (Doktora Tezi). Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• [34] Karaosman Kabuloğlu, S. (2004). Geleneksel Yerleşmelere Yönelik Bir Ekolojik Değerlendirme Model Önerisi: İznik Gölü Çevresi Köy Evleri. (Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [35] Şireci, M. F. (2025). 6 Şubat Depremi Sonrası Yeniden Yapılaşmada Alınabilecek Ekolojik Önlemler Kapsamında Sazgın (Gaziantep) Ekolojik Köy Projesinin Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Gaziantep.
• [36] Küçükköse, P. (2022). Türkiye'de Ekolojik Ayak İzi Değerlendirmesi Üzerine Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• [37] Gür Ayyıldız, A. (2022). Evsizler İçin Sürdürülebilir ve Alternatif Bir Barınma Yaklaşımı Olarak Eko-Köyler. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• [38] Bektaş, İ. (2022). Kayseri Yamula Barajı Çevresinde Boşaltılan Kırsal Yerleşim Alanlarının Mekânsal Sürdürülebilirliği: Hasancı Yerleşimi Örneği. (Doktora Tezi). Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• [39] Ekicioğlu, A. Ş. (2019). Kırşehir'de Bağ Evi Tasarımı Üzerinden Mimari Sürdürülebilirlik Ve Üretim İlişkileri Tartışmaları. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [40] Özkuvanci, Ö. (2019). Kırsal Yerleşimlerin Değişen Mekânsal Ve Sosyal Örüntüsünün Tarımköyler Bağlamında Değerlendirilmesi: Karyağmaz Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [41] Uzun, T. (1997). Mimari Tasarıma Ekolojik Yaklaşım; Adana'da Bir Tasarım Denemesi. (Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• [42] Ula, A. (2023). Mevcut Bir Yerleşmenin Ekoköy Bağlamında Geliştirilmesi ve Enerji Etkinliği Açısından Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• [43] Cengiz, K. Ç. (2021). Ekoköy modeli ve Türkiye'deki uygulama koşullarının geliştirilmesi üzerine bir inceleme. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• [44] Uzaldı, B. (2020). Mimarlıkta Ekotopya Kavramı Ve Ekolojik Ütopyalar. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• [45] Bartu, K. E. (2020). Kırsal yerleşmeler ve eko-köyler arasındaki etkileşimin sürdürülebilirlik bağlamında değerlendirilmesi: Çanakkale Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• [46] Kara, E. (2014). Ekolojik Kaygı Temelli Yerleşimlerde Sürdürülebilirliğin Tüm Boyutlarıyla İncelenmesi: Ekoköyler. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. [47] Güleryüz, M. (2013). Bir Ütopya Hareketi Olarak Eko-Köyler: Türkiye'deki Örnekler Üzerine Bir İnceleme. (Yüksek Lisans Tezi). Tc. İstanbul Kültür Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• [48] Tiryaki, S. (2012). Ecological Villages as Sustainable Settlement Models. (Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.