MUHİBBÎ’NİN GAZELLERİNDE GÜZELLİK UNSURU OLARAK SAÇ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 12 - 27, 30.06.2023

Sait Avcı

Öz

Divan şairleri sevgilinin güzelliğini olduğu gibi değil de değişik benzetme unsurları aracılığıyla anlatmayı tercih etmişlerdir. Kusursuz bir sevgili portresi çizmeye çalışan şairler insanın hayal gücünü zorlayacak benzetmeler kullanmışlardır. Sevgilide güzelliği tamamlayan unsurlardan ilk akla gelen ve en dikkat çekici olanlardan biri onun saçıdır. Rengi, kokusu ve şekli bakımından birçok benzetmeye kaynaklık eden saç, şairlerin zengin hayal gücünü şiirlerinde ifade etmelerine imkân sağlamıştır. Her geçen yüzyılda yeni şairlerin katkısı ile daha da gelişen bu sanatlı ifade tarzı, divan şiirinde yüzlerce yıl devam etmiştir. Bu çalışmada Muhibbî (ö. 1566) divanında benzetme unsuru olarak saç ele alınmıştır. Kullandığı benzetme unsurları yönünden diğer divan şairlerinden ayrı değerlendirilemeyecek olan Muhibbî kendi ideal sevgilisini tarif ederken onun saçını sık sık şiirine konu etmiştir. Sevgilinin güzelliğinin en önemli ögelerinden olan saç onun gazellerinde bazen buluta, bazen kanata, bazen de sîneden çıkan âh’a benzetilmiştir. Diğer divan şairleri gibi Muhibbî de sevgilinin saçını; yılan, akrep, câdû, hırsız, fitne, bela, küfür, kâfir gibi olumsuz benzetmeleler ile sevgiliden şikâyetini onun aşkından çektiği elem ve skınıtıyı ifade etmede bir araç olarak kullanmıştır. Muhibbî aynı zamanda sevgilinin güzelliğini vurgulamak istediğinde de onun saçı ile ilgili bazı benzetme ifadelerine gazellerinde yer vermiştir. Misk, reyhan, sümbül ve yasemin gibi güzel çağrışımlar yapan kavramlar üzerinden saçı, sevgilinin güzelliğini tamamlayıcı unsurlarından biri olarak zikretmiştir. Bu makalede Muhibbî’nin hayatı hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra onun gazellerinde bir benzetme unsuru olarak saç; şekli, rengi ve kokusu bakımından üç başlık altında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muhibbi, Divan, Sevgili, Güzellik, Saç

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (2015). Divan Edebiyatı, (3. Basım), İstanbul: İsam Yayınları.
• Ayçiçeği, B. (2019). “Muhibbî”, Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Metin Şerhi (14-16. Yüzyıllar), Ed: Nihat
• Öztoprak, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, s. 437-458.
• Cebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, (3. Basım), İstanbul: Anka Yayınları.
• Çorak, R. (2002). Klasik Edebiyat’ta Sevgilide Göz, Kirpik ve Kaş Üzerine Benzetmeler, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, M. A. (2015). Divan Şiirinde Sevgilinin Saçının Kokusu, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirtaş, H. N. (2016). Şeyhülislam Yahya Efendi Divanı Şerhi, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Deniz, S. (2004), “Divan Şiiri Güzelinin Saç Şekli”, Saç Kitabı, Ed: Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 262-314.
• Deniz, S. (2021), Muhibbî, Ed: Nihat Öztoprak, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Devellioğlu, F. (2006), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, M. N. (2016). Fatih Divanı ve Şerhi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Düzcan, N. (2006). Muhibbî Divânı’nın Dinî Ve Tasavvufî Açıdan Tahlili, Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İpekten, H. (2010). Fuzuli Hayatı Sanatı Eserleri, (7. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• İpekten, H. (2010). Şeyh Galib Hayatı Sanatı Eserleri, (4. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karabey, T. (2010). Ahmet Paşa Hayatı Sanatı Eserleri, (3. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurnaz, C. (2012). Hayali Bey Divanının Tahlili, Anakra: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Mengi, M. (2015). Divan Şiirinin Arka Bahçesi, (2. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mermer, A. ve Koç Keskin, N. ( 2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Öztoprak, N. (2004). “Divan Şiiri Güzelinin Saç Kokusu”, Saç Kitabı, Ed: Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 315-334.
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: LM Yayınları.
• Sefercioğlu, M. N. (2001). Nev’i Divanı’nın Tahlili, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şentürk, A. A. ( 2016.) Osmanlı Şiiri Antolojisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Tanyıldız, A. (2009). Sevgilide Güzellik Unsuru Olarak Saç, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/2, s. 943-960.
• Tarlan, A. N. (2005). Fuzuli Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Uludağ, E. (2020). “Bir Güzellik Unsuru Olarak Fuzûlî’nin Gazellerinde Saç”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, sayı 1, s. 241-294.
• Yavuz, O. ((2014). Muhibbi Divanı (Kendi Hattıyla), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yıldırım, O. (2022) Sehî Bey Divanı’nda Bir Güzellik Unsuru Olarak Saç, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1), s. 133-144.
• Zülfe, Ö. (2011). Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde, İstanbul: Bilge Kültür Sanata Yayınları.