Kavalalılar Hakimiyeti Döneminde İbrahim Paşa’nın Ayıntab’daki Faaliyetleri

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 119 - 132, 30.06.2025

İsmail Hakkı Üzüm , Zeynel Özlü

Öz

Mehmet Ali Paşa, Mısır valiliğini elde ettikten sonra Mısır’da kalıcı bir veraset kurmak, Mısır’ı dış tehditler korumak ve Mısır’da yapmış olduğu reformlara kaynak bulmak amacıyla yayılmacı bir politika yürütmüştür. 1821 yılında Mora’daki isyanın bastırılması hususunda Sultan II. Mahmut ile birlikte hareket eden Mehmet Ali Paşa, Navarin faciasıyla büyük bir kayıp yaşamış ve Suriye-Filistin ile ödüllendirilmemesi sonucunda ilişkileri bozulmuştur. Böylece Mehmet Ali Paşa, Osmanlı topraklarını elde etmeye çalışmıştır. 2 Kasım 1831 tarihinde İbrahim Paşa komutasındaki Mısır ordusu Suriye bölgesine doğru harekât etmiştir. İbrahim Paşa, Humus Muharebesi’nde başarı sağlayarak Suriye-Filistin bölgesinin tamamını ele geçirmiş ardından Belen, Gülek ve Konya’da Osmanlı kuvvetlerini mağlup ederek Kütahya’ya kadar ilerlemiştir. 5 Mayıs 1833 tarihinde Sultan ile vali arasında resmi yazışmalar olmadan bir uzlaşma gerçekleşmiştir. Kütahya Uzlaşmasına göre Suriye-Filistin bölgesi ile Anadolu’nun güneyinde belirli kısımlar İbrahim Paşa idaresinde Kavalalılar Hanedanı’na bırakılmıştır. Bu kapsamda Ayıntab yaklaşık 10 yıl boyunca İbrahim Paşa’nın yönetiminde kalmıştır. İbrahim Paşa, kendi yönetiminde bulunan bölgelerde önemli reformlar gerçekleştirirken babasının özellikle asker talebini karşılamaya çalışmıştır. Söz konusu asker toplama işlemleri Ayıntab’da da sert bir şekilde gerçekleşmiş ve Ayıntab halkı ile İbrahim Paşa arasındaki mücadeleler Nizip Savaşı’na kadar devam etmiştir. Yapılan bu çalışmada İbrahim Paşa’nın Ayıntab yönetimi ve Mısır ordusunun Ayıntab’daki varlığı arşiv belgeleri üzerinden ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kavalalılar Hanedanı , Ayıntab , zorunlu askerlik , İbrahim Paşa , Nizip Savaşı

Kaynakça

• Abu İzzeddin, Süleyman. İbrahim Paşa fi Suriyye. Beyrut: 1929.
• Addison, Charles G. Damascus And Palmyra: A Journey To The East. Wıth A Sketch Of The State And Peospects Of Syria, Under Ibrahım Pasha. London: Richard Bentley, New Burlington, 1838.
• Altundağ, Şinasi. Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Mısır Meselesi 1831-1841. Ankara: TTK 1945.
• Armaoğlu, Fahir. 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914). Ankara: TTK, 1997.
• Bartlett, W.H. La Syrie, La Terre-Sainte, L’Asie Mineure. London: Chez Fisher, Fils, 1836.
• Bayraktar, Hilmi. “XIX Yüzyılın İlk Yarısında Antep’in İdari Yapısı ve İktisadi Durumu”, Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu. Gaziantep: 2000.
• Berekat, Davut. al-Battal al-Fatih İbrahim ve Feth’ül Şam 1832. Kahire: Hindavi Vakfı, 2014.
• Bowring, John. Report on The Commercial Statistics of Syria. London: William Clowes and Sons. 1840.
• Clot-Bey, Antoine B. Aperçu General Sur L’Egypt. Brüksel: Meline Cans Et Compagnie, 1840.
• Çakır, İbrahim Ethem. 16. Yüzyılda Ayıntab Şehri. İstanbul: Yeditepe Yay., 2015.
• Ergeç, Rıfat- Yelken, Hasan. Bir Başka Gaziantep. Gaziantep: GBB Gazikültür A.Ş. Yay., 2016.
• Ganem, Riad. Prens Beşir El-Şihabi II’nin Yönetimindeki Lübnan Vilayetleri ve İki Valinin Rejimi (1788-1860). Beyrut: Bisan Yay., 1998.
• Gencer, Fatih. “İbrahim Paşa’nın Anadolu’yu İstilası (1832-1833)”. Uluslararası Sosyal Araştırmaları Dergisi 9/42 (Şubat 2016), 641-657.
• Gencer, Fatih. “İsyana Giden Yol, Anadolu’ya Açılan Kapı: Mehmet Ali Paşa’nın Akka’yı Ele Geçirmesi”. History Studies 7/1 (Mart 2015), 65-80.
• Güllü, Ramazan Erhan. Antep Ermenileri (Sosyal-Siyasi ve Kültürel Hayatı.) İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay., 2010.
• Güzelbey, Cemil Cahit. Gaziantep Şer’i Mahkeme Sicilleri (Cilt 142 ilâ 143) (Milâdi 1826 ilâ 1838). Gaziantep: Sanat Matbaası, 1966.
• Güzelhan, Mustafa. Ayıntap Tarihinden Notlar. Gaziantep: Gaziyurt Matbaası, 1959.
• John, J. Augustus. Egypt and Mohammed Ali; or Travels In The Valley Of The Nile. London: Logman, Rees, Orme, Brown, Green and Longman, 1834.
• Kış, Salih. Kavalalı Mehmet Ali Paşa Hadisesinde Konya Muharebesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Kutluoğlu, Muhammed H. The Egyptian Question (1831-1841). İstanbul: Eren Yay., 1998.
• Kutluoğlu, Muhammed Hanefi. “1833 Kütahya Antlaşması’nın Yeni Bir Değerlendirmesi”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi 17/17 (1997), 265-287.
• Marmont, Marshal. The Present State of The Turkish Empire. London: 1839.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayic ül-Vukuat. haz. Neşet Çağatay. C.III-IV. Ankara: TTK, 1980.
• Özdeğer, Hüseyin. On Altıncı Asırda Ayıntap Livası. C.1. İstanbul: Bayrak Matbaa, 1988.
• Özlü, Zeynel. 19. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nde Bir Dram Nizip Savaşı. Gaziantep: Şehitkamil Belediyesi Kültür Yay., 2021.
• Özlü, Zeynel. Hz. Ömer’in Fatihlerinden 2. Abdülhamid’e Bir Ulu Şehir Ayıntâb Zafer-Kültür-Medeniyet-Göç-İskan-Direniş ve İşgaller. Gaziantep: Şehitkamil Belediyesi Kültür Yay., 2023.
• Özlü, Zeynel. Yavuz Sultan Selim’in Kutlu Seferi Mercidâbık Savaşı. Gaziantep: Şehitkamil Belediyesi Kültür Yay., 2021.
• Pamuk, Bilgehan. Bir Şehrin Direnişi Antep Savunması. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay., 2009.
• Poujoulat, M. Baptistin. Voyage Dans L’Asie Mineure En Mesopotamie, A Palmyre, En Syrie, En Palestine Et En Egypte. Paris: Ducollet Tome I, 1840.
• Rustum, Asad. The Royal Archives of Egypt and The Disturbances in Palastine 1834. Beyrut, Printed at the American Press, 1938.
• Sinoue, Gilbert. Kavalalı Mehmed Ali Paşa Son Firavun. çev. Ali Cevat Akkoyunlu. İstanbul: Doğan Ofset, 1999.
• Soy, Bayram. “Lord Palmerston’un Osmanlı Toprak Bütünlüğünü Koruma Siyaseti”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 7 (2007), 141-168.
• Tansü, Yunus Emre- Yücel, Özgür. “Eyyubiler Döneminde Ayıntab”, Tarihten Günümüze Ayıntab-Gaziantep. Gaziantep: 2018.
• Uzun, Efkan. “Mehmed Ali Paşa’nın Anadolu’ya Saldırısının Niğde ve Nevşehir Yöresindeki Tesirleri”. Zeitschrift für die Welt der Türken 4/2 (2012), 149-166.
• Yetkin, Hulusi. Gaziantep İçin Söylenenler. Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Yay., 1969.
• Yıldırım, Yıldıray. Tanzimat Döneminde Ayıntab’ın (Gaziantep) Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1839-1876). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Yinanç, Refet. Dulkadir Beyliği. Ankara: TTK Basımevi, 1989.
• Yöre Dergisi. “İbrahim Paşa’nın Antep İşgali Sırasında Yazılmış Bir Şiir” (Şubat 1990), 28.