TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDE ÇALIŞANDAN ROBOTLARA ADAM ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞUNUN DİNAMİK YAPISI

Year 2022, , 643 - 676, 30.06.2022

Dila Okyar

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1055040

Abstract

Adam çalıştıranın sorumluluğu, bir kimsenin, kendi menfaatine olan bir işin görülmesi amacıyla, bağımlılık arz eden bir çalıştırma ilişkisi içerisinde çalıştırdığı kişinin işi gördüğü sırada hukuka aykırı fiili ile başkasına verdiği zarardan sorumluluğunu ifade eder. Bu sorumluluk anlayışının tarihsel kökeni, Roma hukukunda gemi işletenin sorumluluğuna, Anglo-Sakson hukukunda ise 17. yüzyıla tarihlenen bir denizcilik davasına kadar uzanmaktadır. Zaman içerisinde genel bir norm niteliği kazanan adam çalıştıranın sorumluluğu, tarihsel süreç içerisinde sorumluluk hukukuna ilişkin önemli meselelerin çözümüne hukuki zemin sağlamıştır.

Karşılaştırmalı hukuk verileri, adam çalıştıranın sorumluluğunun, doğrudan sorumluluk ve dolaylı sorumluluk şeklinde iki farklı model üzerine kurulduğunu göstermektedir. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun “adam çalıştıranın sorumluluğu” kenar başlıklı 66. maddesinde, hâkim modelden farklı olarak, doğrudan sorumluluk esası benimsenmiştir. Bu sorumluluk modeli, adam çalıştıranın objektif özen yükümlülüğünü ihlâl ettiği varsayımı üzerine kuruludur ve çalışanın şahsi sorumluluğundan bağımsızlaştırılmıştır. Ayrıca, adam çalıştıranın çalışan üzerindeki hâkimiyetine kaynaklık eden bağımlı çalıştırma ilişkisi, nitelik ve içerik bakımından oldukça geniş bir yelpazede değerlendirilmektedir. Tüm bu özellikler, TBK m. 66 hükmüne dinamik ve geniş bir uygulama alanı sağlamaktadır. Öte yandan, günümüzün teknolojik gelişmeleri, modern işletmeleri de baş döndürücü bir hızla dönüştürmektedir. Yüksek düzeyde yapay zekâya sahip robotik teknolojiler, mal ve hizmet piyasalarında hızla yer almaktadır. Modern işletmelerin bu farklı örgütlenme yapısı, işletme faaliyetinde bu tür teknik teçhizat kullanımından kaynaklanan zararlardan sorumluluğa ilişkin hukuki bir dayanak arayışını beraberinde getirmiştir.

Bu çalışmada; köklü bir tarihsel geçmişe sahip olan adam çalıştıranın sorumluluğunun, TBK m. 66/f.3 hükmünün hukuki niteliğine ilişkin tartışmalar ışığında, teknolojik gelişmelerle dönüşen modern işletme faaliyetine ve çalışma hayatına uyum sağlayan dinamik özellikleri değerlendirilmektedir.

Keywords

Adam çalıştıran, Haksız fiil, İşletme, Robot, Yapay Zeka

References

• AKÇAPINAR SEZER, Ebru, “Yapay Zekâ Nedir? Ne Değildir”, VIII. Sağlık Hukuku Kurultayı, Ankara Barosu, 29-30 Kasım 2019, Ankara, 2019, (s. 133-138).
• AKÇURA KARAMAN, Tuba, Üreticinin Ayıplı Ürünün Sebep Olduğu Zararlar Nedeniyle Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluğu, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2008.
• AKİPEK, Jale/AKINTÜRK, Turgut/ATEŞ, Derya, Türk Medenî Hukuku, Başlangıç Hükümleri, Kişiler Hukuku-Birinci Cilt, 14. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• AKKURT, Sinan Sami, “Yapay Zekânın Otonom Davranışlarından Kaynaklanan Hukuki Sorumluluk”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 13, 2019, (s. 39-59).
• ALTAY, Sabah, “6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Uyarınca Adam Çalıştıranın İşletme Faaliyeti (Organizasyonu) Dolayısıyla Sorumluluğu (TBK m.66/III)”, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Hükümlerinin Değerlendirilmesi Sempozyumu (3-4 Haziran 2011), Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, MÜHF-HAD Özel Hukuk Sempozyumu Özel Sayısı, 2. Bası, İstanbul, 2012, (s. 171-185).
• ANTALYA, Gökhan, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na Göre Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 2. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• ATAMER, Yeşim M./KURTULAN GÜNER, Gökçe, “Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu ile İmalatçının Sorumluluğu Konusu Türk Hukuku Açısından Çözülmüş Müdür?”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2021, Cilt. 70, Sayı: 2, (s. 543-588).
• BAYSAL, Başak, Haksız Fiil Hukuku (BK m. 49-76), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• BOZKURT YÜKSEL, Armağan Ebru, “Robot Hukuku”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 29, 2017, (s. 85-112).
• BREHM, Roland, Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Bd. VI: Das Obligationenrecht, 1. Abteilung: Allgemeine Bestimmungen, 3. Teilband, 1.Unterteilband: Die Entstehung durch unerlaubte Handlungen Art. 41-61 OR, 4. Auflage, Bern, 2013.
• BURCUOĞLU, Haluk, “Seminer: Borçlar Kanunu’na Getirilen Yenilikler”, İzmir Barosu Dergisi Borçlar Kanunu Özel Sayısı, Yıl: 77, Sayı: 2, 2012, (s. 35-44).
• CALO, Ryan, “Robotics and the Lessons of Cyberlaw”, California Law Review, Year: 2015, Volume: 103, (s. 513-563).
• DYRKOLBOTN, Sjur, “A Typology of Liability Rules for Robot Harms”, A World with Robots, Intelligent Systems, Control and Automation, (eds.) M.I. Aldinhas Ferreira et al., Springer, 2017, (s. 119-133).
• ERCAN, Cannur, “Robotların Fiillerinden Doğan Hukuki Sorumluluk Sözleşme Dışı Sorumluluk Hallerinde Çözüm Önerileri”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl:11, Sayı: 40, 2019, (s. 19-51).
• EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 22. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• EREN, Fikret, “Adam Çalıştıranın Sorumluluğunda İşletmenin Çalışma Düzeni ile Zarar Arasındaki İlişki”, Akit Dışı Kusursuz Sorumlulukta Bedensel Zararlar, Uluslararası Kongre, Türkiye Barolar Birliği, (eds.) Sema Uçakhan Güleç/Necdet, Basa, Ankara, 2018, (s. 25-37).
• FELLMANN/KOTTMAN, Schweizerisches Haftpflichtrecht, Band I: Allgemeiner Teil sowie Haftung aus verschulden und Persönlichkeitsverletzung, gewöhnlichen Kausalhaftungen des OR, ZGB und PrHG, Stämpfli Verlag, Bern, 2012.
• FISCHER, Willi/ITEN, Marc’Antonio, Haftpflichtkommentar, Kommentar zu den schweizerischen Haftpflichtbestimmungen, (eds.) Willi Fischer/Thierry Luterbacher, Zürich, 2016.
• HATEMİ, Hüseyin/GÖKYAYLA, Emre, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, 3. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2015.
• HAVUTÇU, Ayşe, Türk Hukukunda Örtülü Bir Boşluk: Üreticinin Sorumluluğu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2005.
• HONSELL, Heinrich/ISENRING, Bernhard/KESSLER, Martin A., Schweizerisches Haftpflichtrecht, 5. Auflage, Schulthess, Zürich, 2013.
• JUSTINIAN, Caesar Flavius, The Institutes of Justinian, (çev. J. B. Moyle), 5th edition, 1913, https://www.gutenberg.org/files/5983/5983-h/5983-h.htm#link2H_4_0089
• KARA KILIÇARSLAN, Seda, Adam Çalıştıranın Sorumluluğu (Adam Çalıştıranın Davranışlarından ve İşletmenin Organizasyonundan Dolayı Sorumluluğu), Turhan Kitabevi, Ankara, 2017.
• KARNOW, Curtis E.A, “The application of traditional tort theory to embodied machine intelligence”, Robot Law, (eds.) Ryan Calo/A. Michael Froomkin/Ian Kerr, Edward Elgar Publishing, 2016, (s. 51-77).
• KILIÇOĞLU, Ahmet, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 19. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2015.
• KILINÇ, Ayşe Nur, Adam Çalıştıranın Organizasyon Sorumluluğu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• MOHAMAD, Abdul Basir bin, “Vicarious Liability: A Study of the Liability of Employer and Employee in the Islamic Law of Tort”, Arab Law Quarterly, Year: 2000, Volume: 15, No: 2, (s. 197-205).
• MÜLLER-CHEN, Markus, Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Obligationenrecht Allgemeine Bestimmungen, (eds.) Andreas Furrer/ Anton K. Schnyder, 2. Auflage, Zürich, 2012.
• NOMER, Haluk, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Beta Yayıncılık, 18. Bası, İstanbul, 2021.
• OĞUZMAN, Kemal/ÖZ, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt. 2, 10. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2013.
• OĞUZMAN, Kemal/BARLAS, Nami, Medeni Hukuk: Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar, 17. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2011.
• PAGALLO, Ugo, The Law of Robots- Crimes, Contracts and Torts, Springer, Heidelberg, 2013.
• RICHARDS, Neil M./SMART, William D, “How should the law think about robots?”, Robot Law, (eds.) Ryan Calo/A. Michael Froomkin/Ian Kerr, Edward Elgar Publishing, 2016.
• SCHÖNENBERGER, Beat, Kurzkommentar OR, (ed.) Heinrich Honsell, Helbing Lichtenhahn Verlag, Basel, 2014.
• SCHWENZER, Ingeborg, Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, 6. Auflage, Stämpfli Verlag, Bern, 2012.
• ŞENOCAK, Zarife, “Adam Çalıştıranın Sorumluluğunda (TBK mad. 66) Özel Sorunlar”, Akit Dışı Kusursuz Sorumlulukta Bedensel Zararlar, Uluslararası Kongre, (eds.) Sema Uçakhan Güleç/Necdet Basa, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara, 2018, (s. 51-72).
• TANDOĞAN, Haluk, Kusura Dayanmayan Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 1981.
• TURNER, Jacob, Robot Rules: Regulating Artificial Intelligence, Palgrave Macmillan, 2019.
• TÜRKMEN, Ahmet, “6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na Göre Organizasyon Sorumluluğu (TBK m.66/III)”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Yıl: 2012, Cilt: 70, Sayı: 2, İstanbul, 2012, (s. 257-284).
• ÜNLÜTEPE, Mustafa, Organizasyon Sorumluluğu (TBK m. 66/III), Legal Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• WAGNER, Gerhard, Münchener Kommentar zum BGB, 8. Auflage, C. H. Beck, München 2020.
• WERRO, Franz, Commentaire Romand, Code des obligations I, Art.1-529 CO, (eds.) Luc Thévenoz/Franz Werro, 2e édition, Bâle, 2012.
• WERRO, Franz/PALMER, Vernon Valentine/HAHN, Anne-Catherine, “Strict Liability in European Tort Law: an Introduction”, The Boundaries of Strict Liability in European Tort Law, (eds.) Franz Werro/ Vernon Valentine Palmer, Durham 2004.
• WIDMER, Pierre, “Privatrechtliche Haftung”, Handbücher für die Anwaltspraxis, Band.5: Schaden-Haftung-Versicherung, (eds.) Peter Münch/ Thomas Geiser, Helbing& Lichtenhahn, Basel, 1999, (s. 7-93).
• WIDMER, Pierre, “Switzerland”, Principles of European Tort Law, Volume 6: Unification of Tort Law: Strict Liability, (eds.) Bernhard A. Koch/Helmut Koziol, New York, 2002, (s. 323-350).
• WIDMER, Pierre, “Produktehaftung: Urteilsanmerkung Zivilrecht”, Recht, 1986 (s. 50-57).