NÜKLEER SANTRAL KAZALARINDAN DOĞAN SORUMLULUK ve TAZMİNAT -FUKUSHİMA DAİİCİ NÜKLEER SANTRAL KAZASI IŞIĞINDA-

Year 2021, Volume: 11 Issue: 2, 1035 - 1077, 29.12.2021

Ayça Zorluoğlu Yılmaz

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1011816

Abstract

Türkiye’nin artan enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla nükleer enerjinin kullanılmasına karar verilmiştir. Bu amaçla Mersin Akkuyu’da ilk nükleer santralin inşasına başlanmıştır. Türkiye’nin nükleer enerji ile buluşması, pek çok tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Özellikle bir nükleer santral kazası durumunda, bunun insan sağlığı ve çevre üzerinde meydana getirebileceği zarar riski dikkate değerdir. Zaman bakımından en yakın tarihli nükleer santral kazası Fukushima Daiici Nükleer Santral kazası olduğundan, bu kaza ile bir örneklendirme yapmak suretiyle benzer bir kazanın Türkiye’de gerçekleşmesi durumunda nükleer santrallerden doğan sorumluluk ve tazminatın belirlenmesi konusu bu çalışma ile incelenmeye çalışmıştır. Bu çerçevede mücbir sebebin nükleer santral kazalarındaki rolü üzerinde de durulmuştur.

Keywords

Nükleer santral, tehlike sorumluluğu, Fukushima, mücbir sebep, tazminat

LIABILITY AND COMPENSATION ARISING FROM NUCLEAR POWER PLANT ACCIDENTS -IN THE LIGHT OF FUKUSHIMA DAIICHI NUCLEAR POWER PLANT ACCIDENT-

Abstract

It has been decided to use nuclear energy in order to meet the increasing energy needs of Turkey. For this purpose, the construction of the first nuclear power plant in Mersin Akkuyu was started. Turkey's acquaintance with nuclear energy has brought many discussions. Especially in the case of a nuclear power plant accident, the risk of harm to human health and the environment is considerable. Since the most recent nuclear power plant accident in terms of time is the Fukushima Daiici Nuclear Power Plant accident, the issue of determining the liability and compensation arising from nuclear power plants in the event of a similar accident in Turkey, by making an example with this accident, has been tried to be examined with this study. In this context, the role of force majeure in nuclear power plant accidents is also emphasized.

Keywords

Nuclear power plant, strict liability, Fukushima, force majeure, compensation

References

• ABİK, Yıldız “Normun Koruma Amacı Teorisi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2010, Cilt: 59 Sayı: 3, (s. 345- 448).
• ALEXANDROWICZ, Laurence, Fukuşima Nükleer Felaketinin 10. Yıl Dönümü: Bölgedeki Çalışmalarda Son Durum Nedir?, https://tr.euronews.com/2021/03/11/fukusima-nukleer-felaketinin-10-y-l-donumu-bolgedeki-cal-smalarda-son-durum-nedir, (E.T.: 30.05.2021).
• ARDA, Aslı, Nükleer Enerji Alanında Üçüncü Taraf Sorumluluğuna İlişkin Paris Sözleşmesi Kapsamında Nükleer Tesis İşletenin Hukuki Sorumluluğu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• AYDOĞDU, Murat, Sivil Amaçlı Nükleer Santral İşletenin ve Nükleer Taşıyanın Hukuki Sorumluluğu, Ankara, 2009.
• BAGHERI, Saeed, “Nükleer Enerjinin Barışçıl Kullanımının Hukuki Çerçevesi: Olanaklar ve Sınırlılıklar”, Enerji ve Diplomasi Dergisi, Yıl: 2015, Sayı: 4, (s. 116- 141).
• BENZ, Emily, “Lessons from Fukushima: Strengthening The International Regulation of Nuclear Energy”, William & Mary Environmental Law and Policy Review, Yıl: 2012, Cilt: 37, Sayı: 1, (s. 845- 884).
• BOLLER, Paul, Betrieb und Betriebsgefahr in den Verkehrshaftpflichtgesetzen, insbesondere in Eisenbahnhaftpflichtrecht, Zürich, 1946.
• BREHM, Roland, Berner Kommentar, Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht, Band VI, 1. Abteilung, Allgemeine Bestimmungen, 3. Teilband, 1. Unterteilbend, Die Entstehung durch unerlaubte Handlungen, Artikel 41- 61 OR, Bern, 2006.
• BURNS, Stephen G., “Global Nuclear Energy Law and Regulation Symposium, The Fukushima Daiichi Accident: The International Community Responds”, Washington University Global Studies Law Review, Yıl: 2012, Cilt: 11, Sayı: 4, (s. 739- 780).
• ÇEKİN, Mesut Serdar, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Madde 71 Çerçevesinde Tehlike Sorumluluğu, İstanbul, 2016.
• DAVIES, Lincoln/ JONES, Alexis, “Fukushima’s Shadow”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, Yıl: 2015, Cilt: 48, Sayı: 1, (s. 1083- 1124).
• DESCHENAUX, Henri/ TERCIER, Pierre, Sorumluluk Hukuku, (çev. Salim Özdemir), İstanbul, 1983.
• DOOLEY, Ben/ YAMAMITSU, Eimi/ INOUE, Makiko, Fukushima Nuclear Disaster Trial Ends With Acquittals of 3 Executives, https://www.nytimes.com/2019/09/19/business/japan-tepco-fukushima-nuclear-acquitted.html, (E.T.: 30.05.2021).
• ENNECCERUS, Ludwig / LEHMANN, Heinrich, Lehrbuch des Bürgerlichen Rechts, 2. Band, Recht der Schuldverhältnisse, 15.Auflage, Tübingen, 1958.
• ERBAŞI ÇUHADAR, Ayşe Aslıhan, “Uluslararası Nükleer Sorumluluk Rejimi Çerçevesinde Sivil Amaçlı Nükleer Santral İşletenin Hukuki Sorumluluğu”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2015, Cilt:1, Özel Sayı, (s. 341- 378).
• EREN, Fikret, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununa göre Hazırlanmış Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 23. Baskı, Ankara, 2018.
• EREN, Fikret, “Türk Borçlar Kanununda Tehlike Sorumluluğu”, Türkiye- İsviçre Karşılaştırmalı Hukuk Sempozyumu- I, (Editör. Ünver, Yener), Ankara, 2015, (s. 13- 20).
• EREN, Fikret, Sorumluluk Hukuku Açısından Uygun İlliyet Bağı Teorisi, Ankara, 1975.
• ERİŞGİN, Nuri, Çevre Kirletenin Hukuksal Sorumluluğunda İlliyet Bağı, Ankara, 2005.
• ERİŞGİN, Nuri, “Türk Borçlar Kanunu Madde 71: Genel Tehlike Sorumluluğu”, Yeni Türk Borçlar Kanunu Sempozyumu, (der. Çiğdem Kırca), İstanbul, 2013, (s. 59- 101).
• ERİŞGİN, Nuri, “Tehlike Bağı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2000, Cilt: 49, Sayı: 1, (s. 137– 154).
• ESSER, Josef, Grundlagen und Entwicklung der Gefaehrdungshaftung: Beitraege zur Reform des Haftpflichtrechts und zu seiner Wiedereinordnung in die Gedanke des allgemeinen Privatrechts, München, 1969.
• ESSER, Josef / SCHMIDT, Eike, Schuldrecht, Lehrbuch, Band I: Allgemeiner Teil, Teilband 1, 6. Auflage, Heidelberg, 1984.
• FEDTKE Jörg/ MAGNUS, Ulrich, “Germany”, Unification of Tort Law: Strict Liability, (Editör: Bernhard A Koch, Helmut Koziol, Francesco Donato Busnelli), Kluwer Law International, The Hague, New York, 2002, (s. 147- 176). FELDMAN, Eric A., “Fukushima: Catastrope, Compensation and Justice in Japan”, Depaul Law Review, Yıl: 2012, Cilt: 62, Sayı:1, (s. 335- 356).
• FUARE, Michael/ LIU, Jing, “The Tsunami of March 2011 and The Subsequent Nuclear Incident At Fukushima: Who Compansates The Victims?”, William & Mary Environmental Law and Policy Review, Yıl: 2012, Cilt: 37, Sayı: 1, (s. 129- 218).
• FUCHS, Maximilian, Deliktsrecht – Eine nach Anspruchsgrundlagen geordnete Darstellung des Rechts der unerlaubten Handlungen und der Gefaehrdungshaftung, 7. Auflage, Heidelberg, 2009.
• FURRER, Anderas/ MÜLLER- CHEN, Markus, Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Zürich, 2008.
• GASSMAN-BURDIN, Rochus, Energiehaftung- Ein Beitrag zur Theorie der Gefaehrdungshaftung, Zürich, 1988.
• GÜNEŞ, İsmail, “Nükleer Enerji Türkiye İçin Doğru Bir Tercih mi?”, Uluslararası Avrasya Ekonomileri Konferansı (9-11 Eylül 2015), Kazan, 2019, (s. 645- 653).
• GÜNEYSU, Gülin, “Nükleer Reaktörlerin Yol Açtığı Zararlardan Doğan Hukukî Sorumluluk”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 1990, Cilt: 41, Sayı: 1, (s. 207- 223).
• HATEMİ, Hüseyin/ GÖKYAYLA, Emre, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, İstanbul, 2011.
• HATEMİ, Hüseyin/ SEROZAN, Rona/ ARPACI, Abdülkadir/ KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip, Kocayusufpaşaoğlu/ Hatemi/ Serozan/ Arpacı Borçlar Hukuku Genel Bölüm, Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, C:2, İstanbul, 1998.
• HOLT, Mark/ CAMPBELL, Richard J. / NIKITIN, Mary Beth, “Fukushima Nuclear Disaster”, CRS Report for Congress (18 Ocak 2012), Congressional Research Service, 2012, https://fas.org/sgp/crs/nuke/R41694.pdf, (E.T.: 29.05.2021).
• HONSELL, Heinrich, Schweizerisches Haftpflichtrecht, 2. Auflage, Zürich, 1996.
• HORNYAK, Tim, Clearing The Radioactive Rubble Heap That Was Fukushima Daiichi, 7 Years On, The Water Is Tainted, The Wreckage Is Dangerous, And Disposing Of It Will Be A Prolonged, Complex And Costly Process, https://www.scientificamerican.com/article/clearing-the-radioactive-rubble-heap-that-was-fukushima-daiichi-7-years-on/, (E.T.: 30.05.2021).
• İMRE, Zahit, Doktrinde ve Türk Hukukunda Kusursuz Mesuliyet Halleri, İstanbul, 1949.
• JOBIN, Paul, “The Fukushima Nuclear Disaster and Civil Actions as a Social Movement”, The Asia- Pasific Journal, Japan Focus, Yıl: 2020, Cilt: 18, Sayı: 9, (s. 1-30).
• KELLER, Max / GABI, Sonia, Das Schweizerische Schuldrecht, Band II Haftpflichtrecht, 2. Auflage, Basel/ Frankfurt, 1988.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler (Yeni Borçlar Kanunu’na Göre), Genişletilmiş 20. Bası, Ankara, 2016.
• KIKUCHI, Daisuke, In First, Government And TEPCO Found Liable For Fukushima Disaster, https://www.japantimes.co.jp/news/2017/03/17/national/crime-legal/first-government-TEPCO-found-liable-fukushima-disaster/, (E.T.: 30.05.2021).
• KIM, Younghwan / KIM, Minki/ KIM, Wonjoon, “Effect of the Fukushima Nuclear Disaster On Global Public Acceptance Of Nuclear Energy”, Energy Policy, Yıl: 2013, Cilt: 61, (s. 822-828).
• KRAMER, Ernst A., Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Basel, 2009.
• KOCAOĞLU, Necip Kağan, “Nükleer Tesis İşletenin Hukuki Sorumluluğu: Karşılaştırmalı ve Uluslararası Özel Hukuk Analizi”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl: 2010, Cilt: 68, Sayı: 2, (s. 33- 112).
• KORKUSUZ, Mustafa Halit, Nükleer Santral İşletenin Hukuki Sorumluluğu, İstanbul, 2012.
• KORKUSUZ, Mustafa Halit, “Tehlike Sorumluluğunun Hukukumuzdaki Yeri”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2010- 2011, Cilt: 15-16, Sayı: 22-23-24-25, (s. 89- 99).
• KORKUSUZ, Refik, “Hukukumuzda Tehlike Sorumluluğunun Uygulanması ve Yeni Borçlar Kanunu Tasarısındaki Düzenlemesi”, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu (28-29 Mayıs 2009), Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara, 2009, (s. 149-207).
• KOZIOL, Helmut, Österreichisches Haftpflichtrecht, Band I:Allgemeiner Teil, Wien, 1973.
• KÖNDGEN, Johannes, Haftpflichtfunktionen und Immaterialschaden am Beispiel von Schmerzensgeld bei Gefaehrdungshaftung, Berlin, 1976.
• LARENZ, Karl, Lehrbuch des Schuldrechts, I. Band, Allgemeiner Teil, 14. Auflage, München, 1987.
• MAEDRICH, Matthias, Das allgemeine Lebensrisiko, Berlin, 1980.
• MIZOKAMI, Shinya/ KUMAGAI, Yuji, “Event Sequence of the Fukushima Daiichi Accident”, Reflections on the Fukushima Daiichi Nuclear Accident, Toward Social-Scientific Literacy and Engineering Resilience, (Editör. Joonhong Ahn/ Cathryn Carson/ Mikael Jensen/ Kohta Juraku/ Shinya Nagasaki/ Satoru Tanaka), Springer, 2015, (s. 21-30).
• MOSK, Matthew, Fukushima: Mark 1 Nuclear Reactor Design Caused GE Scientist To Quit In Protest, http://abcnews.go.com/Blotter/fukushima-mark-nuclear-reactor-design-caused-ge-scientist/story?id=13141287, (E.T.: 29.05.2021).
• MÜLLER, Jos., Probleme der Gefahrdungshaftung unter besonderer Berücksichtigung der Haftpflicht des Eisenbahnunternehmers, Kraftfahrzeughalters, Luftfahrzeughalters und Tierhalters, Inaugual- Dissertation zur Erlangung der Doktorwürde einer Hohen Juristischen Fakultaet der Universitaet Köln, Universitaetsverlag von Robert Noske in Borna Leipzig, 1928.
• NOMURA, Toyohiro/ HOKUGO, Taro/ TAKENAKA, Chihiro, Japan’s Nuclear Liability System, Japan’s Compensation System for Nuclear Damage As Related to The TEPCO Fukushima Daiichi Nuclear Accident, OECD, 2012.
• NORMILE, Dennis, Why Cleaning Up Fukushima’s Damaged Reactors Will Take Another 30 Years, https://www.sciencemag.org/news/2021/03/why-cleaning-fukushima-s-damaged-reactors-will-take-another-30-years#:~:text=The%20fuel%20debris%20and%20contaminated,bill%20could%20be%20much%20more., (E.T.: 30.05.2021).
• OFTINGER, Karl, Gefahr für fie Gefaehrdungshaftung, SJZ, Heft 1, 1956.
• OFTINGER, Karl, Schweizerisches Haftpflichtrecht, Bd. I, Allgemeiner Teil, 4. Auflage, Zürich, 1975.
• OFTINGER, Karl/ STARK, Emil W., Schweizerisches Haftpflichtrecht Allgemeiner Teil, Band I, 5. Auflage, Zürich, 1995.
• OĞUZMAN, M. Kemal/ ÖZ, M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C: II, 9. Bası, İstanbul, 2012.
• OR, İlhan/ SAYGIN, Hasan/ ÜLGEN, Sinan, “Türkiye’de Nükleer Enerjiye Geçişin Emniyet ve Güvenlik Yönlerine İlişkin Değerlendirme- I”, Nükleer Enerjiye Geçişte Türkiye Modeli, (Editör: Sinan Ülgen), Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi, İstanbul, 2011, https://acikarsiv.aydin.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11547/615/edamnukleerrapor.pdf?sequence=1, (E.T.: 29.05.2021).
• OSAKA, Eri, “Corporate Liability, Government Liability, and The Fukushima Nuclear Disaster”, Pacific Rim Law & Policy Journal, Yıl: 2012, Cilt: 21, Sayı: 3, (s. 433-459).
• PFLUGBEIL, Sebastian/ PAULITZ, Henrik/ CLAUSSEN, Angelika/ SCHMITZ-FEUERHAKE, Inge, Çernobil’in İnsan Sağlığına Etkileri Reaktör Felaketinden 25 Yıl Sonra, (çev. Hilal Adıgüzel), İstanbul, 2011.
• SANLI, Kerem Cem, Haksız Fiil Hukukunun Ekonomik Analizi, İstanbul, 2007.
• SCHWARZ, Andreas B., Borçlar Hukuku Dersleri, (çev. Bülent Davran), İstanbul, 1948.
• SCHLÜCHTER, Fabio, Haftung für Gefaehrliche Taetigkeit und Haftung ohne Verschulden- das italienische Recht als Vorbild für das schweizerische?, Bern und Stuttgart, 1990.
• SELİÇİ, Özer, “Özel Hukukta Mücbir Sebep Kavramı ve Uygulanış Tarzı”, Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler III. Sempozyumu, (Ankara 12- 13 Mayıs 1979), İstanbul, 1980, (s. 61- 69).
• TANDOĞAN, Haluk, Türk Mesuliyet Hukuku (Akit Dışı ve Akdi Mesuliyet), 1961 Yılı Birinci Basıdan Tıpkı bası, İstanbul, 2010. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem. 20, Cilt. 52, Yasama Yılı. 3, 85. Birleşim, Ankara, 1998.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Nükleer Santraller, Çevresel Etkiler, https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/N%C3%83%C5%93KLEER%20SANTRALLER.pdf, (E.T.: 10.09.2021).
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye’nin Nükleer Santral Projeleri: Soru-Cevap, Nükleer Enerji Proje Uygulama Dairesi Yayın Serisi, Ankara, 2016.
• TEKİNAY, Selahattin Sulhi/ AKMAN, Sermet/ BURCUOĞLU, Haluk/ ALTOP, Atilla, Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Bası, İstanbul, 1993.
• The Japan Times, Nine Years on, Fukushima Nuclear Plant Lawsuits Await High Court Rulings, https://www.japantimes.co.jp/news/2020/03/09/national/crime-legal/fukushima-nuclear-lawsuits-high-court/, (E.T.: 30.05.2021).
• TİFTİK, Mustafa, Akit Dışı Sorumlulukta Maddî Tazminatın Kapsamı, Ankara, 1994.
• TİFTİK, Mustafa, Türk Hukukunda Tehlike Sorumluluklarının Genel Kural ile Düzenlenmesi Sorunu, Ankara, 2005.
• TSUKIMORI, Osamu/ SHELDRICK, Aaron, Fukushima Court Rules TEPCO, Government Liable Over 2011 Disaster: Media, https://www.reuters.com/article/us-TEPCO-fukushima-liability/fukushima-court-rules-TEPCO-government-liable-over-2011-disaster-media-idUSKBN1CF0E4, (E.T.: 30.05.2021).
• TRAEGER, Ludwig, Der Kausalbegriff im Straf- und Zivilrecht, Marburg, 1904.
• ULUSAN, İlhan, Medeni Hukukta Fedakârlığın Denkleştirilmesi İlkesi ve Uygulama Alanı, 2. Bası, İstanbul, 2012.
• ULUSAN, İlhan, “Tehlike Sorumluluğu Üstüne”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, Yıl: 1970, Cilt: 4, Sayı: 6, (s. 23-57).
• ULUSAN, İlhan, “Türk Hukukunda Nükleer Zararlardan Doğan Hukuki Mesuliyet”; Prof. Dr. Halit Kemal Elbir’e Armağan, İstanbul, 1996, (s. 551- 563).
• UYGUR, Turgut, Açıklamalı- İçtihatlı Borçlar Kanunu, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku, Ankara, 2010.
• VAROL SARAÇOĞLU, Gamze/ TÜRKKAN, Alpaslan/ PALA, Kayıhan, Çernobil Nükleer Kazası Sonrası Türkiye’de Kanser, Ankara, 2006.
• VÁSQUEZ-MAIGNAN, Ximena, Fukushima: Liability and Compensation, Facts and opinions, NEA News 2011 – No. 29.2, https://www.oecd-nea.org/nea-news/2011/29-2/nea-news-29-2-fukushima-e.pdf, (E.T.: 29.05.2021).
• VENIS, Jennifer, Courts Order Japanese Government To Pay Damages For Historic Nuclear Disaster, https://www.ibanet.org/article/1462911d-400d-422c-abda-99d4d5bf78a8, (E.T.: 30.05.2021).
• Von TUHR, Andreas / PETER, Hans; Allgemeiner Teil des schweizerischen Obligationenrechts, Band I., 3. Auflage, Zürich, 1974/ 1979.
• WEITNAUER, Hermann, “Zur Lehre vom adäquaten Kausalzusammenhang, Versuch einer Ehrenrettung”, Festgabe für Karl Oftinger, Zürich, 1969.
• WIDMER, Pierre, “Switzerland”, Unification of Tort Law: Strict Liability, (Editör: Bernhard A Koch, Helmut Koziol, Francesco Donato Busnelli), Kluwer Law International, The Hague, New York, 2002, (s. 323-350).
• WIDMER, Pierre/ WESSNER, Pierre, Revision und Vereinheitlichung des Haftpflichtrechts, Vorentwurf eines Bundesgesetzes, https://www.bj.admin.ch/dam/data/bj/wirtschaft/gesetzgebung/archiv/haftpflicht/vn-ve-d.pdf, (E.T.: 03.06.2021).
• WIDMER, Pierre/ WESSNER, Pierre, Revision und Vereinheitlichung des Haftpflichtrechts, Erlaeuternder Bericht, https://www.bj.admin.ch/dam/data/bj/wirtschaft/gesetzgebung/archiv/ haftpflicht/vn-ber-d.pdf, (E.T.: 29.05.2021).
• WILL, Michael R, Quellen erhöhter Gefahr: Rechtsvergleichende Untersuchungen zur Weiterentwicklung der deutschen Gefaehrdungshaftung durch richterliche Analogie oder gesetzliche Generalklausel, München, 1980.
• YAMAGUCHI, Mari, Gov’t, TEPCO Held Accountable by Japan Court for Fukushima Nuclear Accident, https://www.insurancejournal.com/news/international/2017/10/12/467260.htm, (E.T.: 30.05.2021).
• YOON, Seok-Chan, Die Gefaehrdungshaftung für Moderne Techniken – zugleich eine Stellungnahme zum Neuen Schadenerersatzrecht, Frankfurt, 2002.
• YÜCEL, Özge, Türk Borçlar Kanununa Göre Genel Tehlike Sorumluluğu, Ankara, 2014.