Kitâbetle İlgili Rivâyetlerin Değerlendirmesinde Yazı Malzemeleri

Yıl 2021, Sayı: 7, 156 - 191, 31.12.2021

Sait İnan

Öz

Rivâyetler okuyucusuna vermek istediği asıl mesajın yanında, ortaya çıktığı toplumun dinamiklerini, birikimlerini, etkileşimlerini, kültürel unsurlarını yansıtan izler taşımaktadır. Hadis kitabetine müteallik rivâyetler yazı yazmak için kullanılan malzemelerle ilgili önemli ayrıntılar içermektedir. Konuyla ilgili rivâyetlerin anlamlandırılmasında büyük kolaylıklar sağlayan bu malzemeler, kendi içerisinde sistemli bir literatür oluşturabilecek mahiyettedir. Yazı yazmak için kullanılan unsurlar fiziki özellikleri, yaygın olarak kullanıldıkları zaman aralıkları ve hangi etkileşimler sonucunda kullanıldıkları yönüyle araştırılabilmektedir. Arapların kullandıkları yazı malzemelerini geniş bir şekilde tahlil etmek kitâbetle ilgili rivâyetlerde ifade edilmeyen hususları tespit etmek gibi önemli bir katkı sunmaktadır. Ayrıca bu literatür kitâbetle ilgili haberlerin tarihsel arka plana uygunluğunu ortaya koyarak ilgili rivâyetlerin değerlendirilmesine imkan vermektedir. Yazı malzemelerinin varlığı ve kullanımına dair tespitler, hadislerin erken dönemlerde yazıya geçirilmesi meselesine de ışık tutmaktadır. Arap yazı kültürünün kitâbeti mümkün kılan unsurlara ne zaman ve ne oranda sahip olduğu ve bu alandaki çalışmalarla ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Kitâbet, Yazı Malzemesi, Deri, Berdî

Kaynakça

• Abdülazîz el-Bağdâdî, Ebu'l-Kâsım Abdullah b. Abdülazîz. “el-Küttâb ve Sıfatu'd-Divid ve'l-Kalem ve Tasrîfiha”. el-Mevrid 2/2 (1973), 43-78.
• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habiburrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-İslamî, 2. Basım 1403/1996.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-İlel ve ma‘rifeti’r-ricâl. thk. Vasyullah b. Muhammed Abbâs. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Hânî, 2. Basım, 1422/2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şu‘ayb Arnavut - Adil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Fezâilü’s-sahâbe. thk. Vasyullah Muhammed Abbâs. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1403/1983.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi'l-Arab kable'l-İslâm. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 1422/2001.
• Âlûsî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd. Bulûgu’l-ereb fî ma‘rifeti ahvâli’l-Arab. thk. Muhammed Behçet el-Eserî. 3 Cilt. Kahire: Dâru'l-Kitâbi'l-Mısrî, 2. Basım, 1430/2009.
• A‘zamî, Muhammed Mustafa. Dirâsât fî’l-hadisi'n-Nebevî ve târîhi tedvînih. Beyrut: Mektebetü'l-İslâmî, 1400/1980.
• el-Batalyevsî, Abdullah b. Muhammed b. Seyyid. el-İktidâb fî şerhi edebi'l-küttâb. thk. Mustafa el-Sakâ, Hamid Abdülmecid. 3 Cilt. Kahire: Dâru'l-Kitâbi'l-Mısrî, 1417/1996.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes'ûd b. Muhammed. Şerhu’s-sünne. thk. Şu‘ayb Arnavut – Muhammed Züheyr. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’s-sagîr. thk. Abdülmuti Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Pakistan: Câmi‘atu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1410/1989.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir ‘Atâ. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3.Basım,1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tevki‘n-Necât, 1. Basım, 1422/2001.
• Câhiz, Ebû Osmân ‘Amr b. Bahr b. Mahbub. et-Tabsır bi't-ticaret. thk. Hasan Hüsnü Abdülvahhâb. Kahire: Dâru'l-Kütübi'l-Mısriyye, 2. Basım, 1353/1935.
• Celâlüddîn el-Mahallî, Ebû Abdillâh Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed - Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tesfîrü’l-Celâleyn. 1 Cilt. Kahire: Dâru'l-Hadis, 1. Basım, 1422/2001.
• Dahl, Svend. Târîhü’l-küttâb min akdemi’l-‘usûri ile’l-vakti’l-hâzır. (Hıstoıre Du Lıvre De L’antıquıte A Nos Jours) çev. Muhammed Salâhaddîn Hilmi. Kahire: el-Müessesetü’l-Kavmiyye, 1405/1985.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman b. el-Fazl. Sünen. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1. Basım, 1412/2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriye, 2014.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî. Müsned. thk. Hasan Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1. Basım, 1989.
• Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Alî b. Hüseyin b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Kitâbü'l-egânî. thk. İhsan Abbâs. İbrâhîm es-Seâfîn, Bekir Abbâs. 26 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 4. Basım, 1429/2008.
• el-Esed, Nâsıruddin. Masâdıru’ş-şi‘ri’l-câhilî. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 7. Basım, 1408/1988.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü'l-muhît. thk. Muhammed Naim el-Arkasûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım,1426/2005.
• Fuad Seyyid, Eymen. el-Kitâbü'l-Arabiyyi'l-mahtût ve ilmü'l-mahtûtât. 2 Cilt. Kahire: ed-Dâru'l-Mısriyye el-Lübnâniyye, 1. Basım, 1418/1997.
• Göçmen, Muammer. “Türklerin Kâğıt ve Kâğıtçılık Tekniklerine Katkıları”. Uluslararası Türk Dünyasının İslâmiyet’e Katkısı Sempozyumu. ed. İsmâil Hakkı Göksoy - Nejdet Durak. 161-170. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fak. Yayınları Bilimsel Toplantılar Serisi, 2007.
• Güç, Ahmet. “Put”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/364-365. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Grohmann, Adolf. Muhadarât fî evrâki'l-berdiyyi'l-Arabiyye. çev. Tevfik İskârûs. Kahire: Dâru'l-Kütüb ve Vesâiku’l-Kavmiyye, 1431/2010.
• Grohmann, Adolf. Evrâku'l-berdiyyi'l-Arabiyye. çev. Hasan İbrâhîm Hasan - Abdülhamîd Hasan. Kahire: Dâru'l-Kütübi'l-Mısriyye, 1352/1934.
• Gül, Mutlu - Kahraman, Hüseyin. “Hz. Ebû Bekir ve Ömer'in Hadis Tedvînine Bakışları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56/1 (2015),137-156.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1411/1990.
• Hâlid, Sa‘îd Muhammed. Edebü'l-kitâbet ve funûniha. Ürdün: el-Mektebetü'l-Vataniyye, 1437/2015.
• Hammûde, Mahmûd Abbâs. Tatavvuru’l-kitâbeti’l-hattiyeti’l-Arabiye. Kahire: Dâru'n-Nehdeti'ş-Şark, Dâru'l-Vefâ, 1. Basım, 1421/2000.
• Hassân b. Sabit. Dîvân. thk. Abde Mühennâ. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiye, 2. Basım, 1415/1994.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Takyîdü’l-ilm. thk. Sa‘d Abdülgaffâr Ali. Kahire: Dâru’l-i-İstikâmet, 1429/2008, 60.
• Helvacî Abdülsettâr. el-Mahtûtu'l-Arabî. Cidde: Mektebetü Misbah, 1. Basım 1409/01989.
• Humeyd b. Sevr, Ebü’l-Müsennâ Humeyd b. Sevr b. Hazn el-Hilâlî el-Âmirî. Dîvânu Humeyd. thk. Abdülazîz el-Meymenî. Kahire: Dâru'l Kütübi'l-Mısriyye, 1370/1951.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr b. Îsâ el-Kureşî. Müsnedü Humeydî. thk. Hasan Selîm Esed ed-Dârânî. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’s-Sakâ, 1. Basım, 1416/1996.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed el-Kurtubî. Câmi‘u beyâni’l-ilm ve fazlihî ve mâ yenbağî fî rivâyetihî ve hamlihî. thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Zührî 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1.Basım, 1414/1994.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed el-Kurtubî. el-İstîâb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl. 1. Basım, 1412/1992.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Ömer b. Gurâme el-Umrevî. 70 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1417/1997.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekir Abdullah b. Süleymân b. el-Aş’es es-Sicistanî. Kitâbü'l-mesâhif. thk. Muhammed b. Abde. 1 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tıbâ‘ ve’n-Neşr, 1. Basım 1423/200.
• İbn Ebî Hâtim er-Razî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs. Âdâbü'ş-Şafiî ve menâkıbuh. thk. Abdülganî Abdülhâlık. Beyrût: Dâru'l-Kütübü'l-İlmiyye, 1. Basım, 1424/2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1409/1989.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü't-tehzîb. thk. İbrâhîm Zeybek - Adil Mürşid. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Risâletü'l-hat ve'l-kalem. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Bağdad: Mecelletü’l-Mecme‘i’l-İlmî,1408/1988.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü'l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. thk. Muhammed Abdülkâdir ‘Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-İlmî, 1. Basım 1410/1990.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü'l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1433/2012.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi'l-hadis ve'l-eser. thk. Mahmud Muhammed et-Tenâhî - Tâhir Ahmed ez-Zâvî, 5 Cilt. Beyrut: Mektebetü'l-İlmiyye,1399/1979.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kub İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrâhîm Ramazan. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rifet, 2. Basım, 1417/1997. İmruü’l-Kays, Ebû Vehb Hunduc b. Hucr b. el-Hâris. Dîvânu İmruü’l-Kays. thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1405/1984.
• İmtiyaz, Ahmed. Delâilü’t-tevsîku’l-mubakkir. çev. Abdülmuʻtî Emîn Kalʻacî. Kahire: Daru’l-Vefa, 1990.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ali. Subhu'l-a‘şâ. 14 Cilt. Kahire: Matbaatü'l-Emîriyye, 1332/1914.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrâhîm Atfiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Kürdî, Muhammed Tâhir b. Abdilkadir b. Mahmûd. Târîhu'l-hatti'l-Arabî ve adâbüh. Beyrut: Mektebetü'l-Hilal,1358/1939.
• Maklad, Eşref Ömer Vehbe. “el-Verak Târîhuhu ve Tatavvuruh”. Cybrarians journal 44 (Aralık 2016), 1-21.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve. el-Câmi‘. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbu'l-Kemâl fî esmâi'r-ricâl. thk. Beşşar Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1.Basım, 1400 1980.
• Mufaddal, Ebü’l-Abbâs Mufaddal b. Muhammed b. Ya'la ed-Dabbî. el-Mufaddaliyyât. thk. Ahmed Muhammed Şakir, Abdusselam Muhammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 6.Basım.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, 1. Basım, 1412/1991. Nâbiga ez-Zübyânî, Ebû Ümâme Ziyâd b. Mu‘âviye b. Dabâb b. Câbir. Dîvânu Nabiga. thk. Abdurrahman Selam. Beyrut: el-Mektebetü'l-Ehliyye,1348/1929.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî. es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbu‘âti’l-İslamî, 2. Basım,1406/1986.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu‘ayb b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 10 Cilt. 1421/2001.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî - Muhyiddin Dib Misto. 3 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kelimi't-Tayyib, 1. Basım, 1419/1998.
• Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ‘î. thk. Muhammed Accâc Hatîb. Beyrut: Dâru'l Fikir, 3. Basım, 1391/1971.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb (et-Tefsîru’l-kebîr). 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420/2000.
• Selmân, Abdüllatîf Muhammed. “el-Verak”. Mecelletu Câmi‘ati Dımaşk li'l-Ulûmi'l-Hendese 22/2 (2006), 150-190.
• es-Sâmerrâî, Kâsım. İlmü'l-iktinâhi'l-Arabiyyi'l-İslâmî. Riyad: Merkezü'l-Melik Faysal li'l-Buhûsi ve'd-Dirâsâti'l-İslâmiye, 1. Basım, 1422/2001.
• Sûlî, Ebû Bekir Muhammed b. Yahyâ. Edebü'l-küttâb. thk. Muhammed Behçet el-Eserî. Bağdad: el-Mektebetü'l-Arabiyye - Kahire: el-Matbaatü's-Selefiyye, 1341/1922.
• Şerîkî, Zekeriyyâ. el-Fennü'l-Arabiyyi'l-İslâmî el-cüzûr ve'l-müesserât. Dımaşk: Vizaretü's-Sikafe. 1433/2012.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmi‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım,1420/2000.
• Tarafe, Ebû ‘Amr Tarafe b. el-Abd b. Süfyân b. Sa‘d el-Bekrî el-Vâilî. Dîvânu Tarafe. thk. Mehdi Muhammed Nâsuruddîn. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiye, 3. Basım, 1423/2002.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1. Basım,1419/1999.
• Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ali b. Muhammed el-Hatib. Şerhü'l-kasâidi'l-aşr. Kahire: İdâretu’t-Tıbbâati’l-Müniriyye, 1352/1933.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). es-Sünen. thk. Beşşar Avvâd Ma‘rûf. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslami, 1. Basım, 1403/1996.
• Vahidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. et-Tefsîrü'l-basît. 25 Cilt. Riyad: Câmi‘atu’l-İmam Muhammed b. Suûd, 1. Basım, 2009/1430.
• Yıldız, Nuray “Papirüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/162-163. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk. Tâcü'l-‘arûs. thk. Abdülfettâh el-Helv. 40 Cilt. Kuveyt: Tab’atü’l-Kuveyt, 1. Basım, 1418/1997.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi'n-nübelâ. thk. Şu‘ayb Arnavut. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 3. Basım,1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiretü'l-huffâz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1. Basım, 1419/1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Fâik fî garîbi’l-hadîs. thk. Ali Muhammed el-Becevî - Muhammed Ebû Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Marife, 2. Basım, 1391/1971.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 3. Basım, 1407/1987.
• Züheyr b. Ebî Selmâ, Dîvânu Züheyr. thk. Ali Hasan Fâur. Beyrut: Dâru'l-Kütübü'l-İlmiye, 1408/1988.