الألفاظ التي أشكلت على الإمام النسائي في المجتبى جمعاً ودراسة

Yıl 2023, Sayı: 10, 89 - 127, 31.07.2023

Musab Hamod

Öz

يُعتبر كتاب "المجتبى" للإمام النسائي من أهم كتب السنة، وهو من الكتب الستة الأصول المشهورة، ويمتاز باعتنائه بالعِلَل كما يظهر جلياً في عناوين أبوابه وطُرق سياقته للأسانيد والروايات، ولكن يعتري بعض مواضعه غموض ولا سيما المواضع التي ذكر فيها أنها أشكلت عليه معبِّراً عن ذلك بقوله: لم أفهم كما أردتُ، وقوله: لم أُتقِن هذا، وقوله: لا أدري، وقضيَّة البحث أنه رغم قلة شروح النسائي بالنسبة إلى الكتب الستة فإنَّ شُرَّاحه والباحثين المعاصرين في منهجه لم يفسروا تلك المواضع التي قال فيها النسائي لم أفهم ولم أُتقن ولا أدري تفسيراً واضحاً، ومن تعرّض لها منهم تعرَّضَ لها مروراً عابراً باحتمال أنَّ النسائي لم يفهم هذه المواضع لخفاءٍ في لفظ شيخِه، وإذا أشاروا إلى وجود مشكلاتٍ لم يبيّنوها، وهكذا بقي أكثر تلك المواضع بلا تفسيرٍ رغم تراكم الأعصار والبحوث على هذا الكتاب القيّم، هذا مع أن المتوقَّع أن يكون وراء استغراب النسائي لهذه المواضع أسبابٌ خفيّة حقيقة بأن تُكتشَف، وهدف هذا البحث جمع هذه المواضع التي ذكر النسائي أنها أشكلت عليه، ودراستها من خلال سَبر الأسانيد ومقارنة الروايات، ومحاولة تلمُّس المشكلات وراء أقواله تلك، وقد انتهى البحث إلى إحصائها بسبعة مواضع، ثلاثة منها تتعلق بخفاءٍ عارض في لفظ الشيخ، وأربعة تتعلق بمشكلة في أصل الإسناد أو المتن، مع بيانٍ من الباحث لهذه المشكلات وتحديد واضحٍ لها.

Anahtar Kelimeler

الحديث, رواية, مشكلة, الإمام النسائي, المجتبى

A Compilation and Analysis about the Lafẓ (Statements) Considered to be Problematic by Imam al-Nasāʾī in his Book Al-Mujtabā

Öz

The book "Al-Mujtabā" is an important work written by Imam al-Nasāʾī, compiling ḥadīths. The book is considered as one of the six major ḥadīth collections. The chapter headings, the chains of narration (isnād), and the routes of transmission especially stand out in terms of paying attention to the problems in the ḥadīths. However, there are uncertainties in some parts where Nasāʾī expresses difficulties in understanding statements such as "I did not fully understand it”, "I do not know this exactly", and "I do not know”. The problem of the research is the insufficient commentary on his work and the failure of commentaries to explain the difficulties in understanding addressed by Nasāʾī. Despite these studies, the mentioned parts have remained unexplained. This study aims to uncover the reasons of the difficulty Nasāʾī had in understanding and to bring together these parts for which he mentions experiencing such difficulty. The study also involves the analysis of the narration chains and comparing the transmitted narrations to examine and determine the reasons behind his statements. As a result of the study, seven parts in the book were identified where difficulties in understanding are mentioned. It is understood that three of them are due to the obscurity in Nasāʾī’s commentaries, and the remaining four are caused by problems in the narration chains or the texts themselves. Finally, the research clearly presents the definitions and explanations of the mentioned reasons.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Narration, Problem, Imam al-Nasāʾī, Al-Mujtabā

İmam Nesâî’nin el-Müctebâ İsimli Eserinde Problemli Gördüğü Lafızlar Üzerine Bir Derleme ve İnceleme

Öz

İmam Nesâî’nin el-Mücteba adlı eseri, meşhur altı temel hadis kitabından birisidir. Ancak bu eser son derece önemli olmasına rağmen şerh konusunda hak ettiği ilgiyi yakalayamamış ve altı hadis kitabı arasında en az şerhi yapılan eser olmuştur. El-Hafiz Ebu’l-Fadl bin Tahir el-Makdisî’nin de belirttiği gibi el-Mücteba’daki hadisler üç kısımdır. Birincisi, kitabın büyük kısmını oluşturan Sahihayn’da rivayeti yapılmış sahih hadisler, ikincisi Sahihayn’ın şartlarına göre sahih olan ancak onlar tarafından rivayet edilmemiş hadisler, üçüncüsü ise marifet ehlinin anladığı şekilde illeti açıklanan hadislerdir. Ancak Makdisî, az sayıdaki dördüncü bir kısmı atlamıştır. Bu hadisleri Nesâî, “Tam olarak anlayamadım”, “Bunu iyi bilmiyorum” ve “Bilmiyorum” gibi sözler ile ifade etmiştir. Bu hadislerin içerdikleri kapalılık çözülmesi gereken bir problem oluşturmaktadır.
Araştırmamızın sorunu, Nesâî’yi şerh edenlerin ve yöntemi hakkında araştırma yapanların Nesâî’nin tam olarak kavrayamadığını belirttiği yerleri açık şekilde izah etmemeleri, Nesâî’nin bu yerleri şeyhinin lafzındaki bir kapalılık yüzünden anlamamış olabileceği ihtimalidir. Dolayısıyla bu değerli kitap üzerine yapılan çalışma ve araştırmalarda söz konusu yerler göz ardı edilmiş, Nesâî'nin anlamakta güçlük çekmesinin ardındaki sebepler ortaya henüz çıkartılmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İllet, İsnad, Rivayet, Ta’dil, Rivâyet

Kaynakça

• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sunenu’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir ‘Aṭâ. Beyrût: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ el-‘Atḳî. Musnedu’l-Bezzâr (el-Baḥrü’z-zeḫḫâr). thk. Maḥfûẓu’r-Rahmân Zeynullah vd. Medine: Mektebetu’l-‘Ulûm ve’l-Ḥikem, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Ṣaḥîḥ-i Buḫârî. thk. Muhammed Zuheyr en-Nâṣır. Beyrût: Dâru Ṭavḳı’n-Necah, 1422/2001.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed el-Baġdâdî. ʿİlelü’l-vâride fi’l-eḥâdîs̱i’n-nebeviyye. thk. Maḥfûẓurrahmân Zeynullah. Riyâd: Dâru Ṭayyibe, 1405/1985.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed el-Baġdâdî. Sunenu’d-Dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnaut vd. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1424/2004.
• Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Kitâbu’l-ʿilel ve maʿrifeti’r-ricâl. thk. Vasiyyullah Abbâs. 2 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Ḫânî, 1422/2001.
• Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Muṣannef. thk. Ḥabîbu’r-Rahmân el-E‘ẓamî. el-Hind: el-Meclisu’l-‘İlmî, 2. Basım, 1403/1982.
• Erkaya, Musa. "Sünen-İ Nesâî [Nüshalarının] Rivayeti". Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2014). 189 – 215. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1705746
• Esyûbî, Muhammed b. Ali b. Âdem b. Musa el-Vellevî. Zeḫîratu’l-‘uḳbâ fî şerhi’l-muctebâ. es-Su‘udiyye: Dâru’l-Mi‘râc – Dâru Âli Berrûm li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1424/2003.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Kitâb el-muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr (el-muṣannif İbn Ebî Şeybe). thk. Kemâl el-Ḥût, Riyâd: Mektebetu’l-Ruşd, 1049/1988.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Taḳrîbu’t-teẕhîb. thk. Muhammed ‘Avvâme. Ḥaleb: Daru’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Teẕhîbu’t-Tehẕîb. thk. İbrahim ez-Zeybaḳ - ‘Âdil Murşid. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, d.t.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrût: Dâru'l-Ma’rife, 1379/1959.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Musned. thk. Şuayb el-Arnaut vd. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1422/2001.
• İbn Kesrevî, Seyyid. İs‘âdu’r-râ‘î bi efrâdi ve zevâidi’n-Nisâî ‘ale’l-ḥamse. Beyrût: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sunenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Mısır: Dâru İḥyâi’l-Kutubi’l-‘Arabî, d.t.
• İbn Receb, Ebu’l-Ferec Zeynuddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Hanbelî. Şerḥu ʿileli’t-Tirmiẕî. thk. Hemmâm Sa‘îd. Ez-Zerḳâ’: Mektebetu’l-Menâr, 1407/1987.
• İbn Receb, Ebu’l-Ferec Zeynuddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Hanbelî. Şerḥu ʿileli’t-Tirmiẕî. thk. Hemmâm Sa‘îd. Ez-Zerḳâ’: Mektebetu’l-Menâr, 1407/1987.
• Makdisî, Muhammed b. Ebû Faḍl b. el-Ḳayşerânî. Şurûṭu’l-eimmeti’s-sitte. el-Kâhire: Mektebetu’l-Ḳudsî, d.t.
• Mâlik b. Enes, İbn Mâlik b. Âmir el-Asbahî el-Yemenî. thk. Muhammed Fuâd el-Bâḳî. Beyrût: Dâru İḥyâi Turâs, 1406/1985.
• Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. Ṣaḥîḥ-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd el-Bâḳî. Beyrût: Dâru İḥyâi Turâsi’l-‘Arabî, d.t.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb b. Alî el-Ḥorâsânî. el-Muctebâ mine’s-Sunen. thk. Abdulfettah Ebû Ġudde. Haleb: Mektebu’l-Maṭbû‘âti’l-İslâmî, 2. Basım, 1406/1986.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb b. Alî el-Ḥorâsânî. el-Muctebâ mine’s-Sunen. thk. Abdulfettah Ebû Ġudde. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 2008.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb b. Alî el-Ḥorâsânî. el-Muctebâ mine’s-Sunen. thk. Râid Ṣabrî b. Ebî ‘Ulfe. Riyâd: Dâru’l-Ḥaḍâra, 1436/2015.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb b. Alî el-Ḥorâsânî. el-Muctebâ mine’s-Sunen. thk. Meşhûr Hasan Âli Selmân ve fîhâ ta‘lîḳât el-elbânî. Riyâd: Mektebetu’l-Me‘ârif, d.t.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb b. Alî el-Ḥorâsânî. el-Muctebâ mine’s-Sunen. thk. Merkezu’l-Buḥûs ve Teḳaniyetu’l-Ma‘lûmât. el-Kahire: Dâru’t-te’ṣîl, 2012.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb b. Alî el-Ḥorâsânî. es-Sunenu’l-Kubrâ. thk. Hasan Abdullah el-Mun‘im Şelebî. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Buġyetu’r-râġıbi’l-mütemennî fî ḫatmi’n-Nesâʾî. thk. Abdulazîz Abdullaṭîf. Riyâd: el-‘Ubeyḳân, 1414/1993.
• Sindî, Ebû’l-Hasen Muhammed b. ‘Abdulhâdî et-Tetevî. Ḥâşiyetu’s-Sindî ‘alâ suneni’n-Nesâî. Haleb: Mektebu’l-Maṭbû‘âti’l-İslâmî, 2. Basım, 1406/1986.
• Sindî, Ebû’l-Hasen Muhammed b. ‘Abdulhâdî et-Tetevî. Ḥâşiyetu’s-Sindî ‘alâ suneni’n-Nesâî. thk. ‘Abdulvâris Ali. Beyrût: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 2019.
• Sindî, Ebû’l-Hasen Muhammed b. ‘Abdulhâdî et-Tetevî. Ḥâşiyetu’s-Sindî ‘alâ suneni’n-Nesâî. thk. Mektebu taḥḳîḳi’t-Turâs. Beyrût: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 1420/1999.
• Taberânî, Ebu’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb Maṭîr el-Laḫmî eş-Şâmî. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. ḥamdî b. Abdulmecîd. el-Ḳâhire: Mektebetu İbn Teymiyye, 2. Basım, d.t.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd el-Bıṣrî. el-Musned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî. Mısır: Dâru Hicr, 1419/1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. ʿİlelu’t-Tirmiẕî el-kebîr. thk. Ṣubḥî es-Sâmurrâî vd. Beyrût: ‘Âlemu’l-Kutub, 1409/1988.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Suneni’t-Tirmiẕî. thk. Ahmed Şakir vd. Mısır: Matba‘atu Mustafa el-Bâbî el-Ḥalebî, 2. Basım, 1395/1975.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân Ḳâymaz. Siyeru e‘lâmi’n-nubelâ. thk. Şuayb el-Arnaut vd. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1405/1985.