OSMANLI DÖNEMİNDE İLMÎ TEFSİR GELENEĞİNİN OLUŞMAMASININ SEBEPLERİ ÜZERİNE

Year 2017, Issue: 37, 133 - 152, 15.06.2017

Ali Bakkal

Abstract

Tefsir
tarihinde ilmî tefsir, her ilmin Kur’an’da bir esası olduğu görüşünde olan
Gazâlî ile başlamış, Fahreddin er-Râzî tarafından geliştirilerek tefsire
taşınmıştır.

Osmanlı bilim
zihniyeti, sosyal hayat anlayışı açısından daha esnek bir sisteme sahip olan
Hanefî fıkhı, müsbet ilimlere daha açık olan vahdet-i vücutçu tasavvuf
düşüncesi, felsefeyi içselleştirmiş olan kelâm anlayışı ve Merâga - Semerkent
matematik-astronomi okullarına dayanır. Bu tarihsel kökler ilmî tefsirin
gelişmesi için son derece müsait bir ortam sağlamış olmakla birlikte şu sebeplerden
dolayı ilmî tefsîre ciddi bir yöneliş olmamıştır: Dinî ve aklî ilimlerde
zirvede bulunan ve Osmanlı âlimlerini pek çok konuda etkilemiş olan Kutbüddîn-i
Şîrâzî’nin (ö.710/1311) Fethu’l-Mennân
adlı kırk ciltlik tefsirinde ilmî tefsire önem vermemesi; medreselerde el-Keşşâf ve Envârü’t-Tenzîl’in okunması sebebiyle tefsirde Zemahşerî ve Beydâvî
geleneğinin yerleşmesi; tabiat ve fen bilimleri alanında yüksek bilgi sahibi
müderrislerin müstakil tefsir yazmamaları; müstakil tefsir yazan âlimlerin
genellikle tabiî bilimler alanında eser vermeyen müelliflerden olması; şerh-hâşiye
geleneğinin yerleşmesi sebebiyle tabiî bilimler alanında yetişmiş olan
bilginlerin de yaptıkları hâşiyelerde metne bağlı kalmaları; tasavvuf
geleneğinin müfessirleri daha çok işârî tefsîre yönlendirmesi; Osmanlı’da
müsbet ilimlerin erken zamanda gerilemeye başlaması... Osmanlı’da ilmî tefsir,
ancak on dokuzuncu yüzyılın sonlarında canlanmaya ve gelişmeye başlamıştır.

Keywords

Osmanlı, ilmî tefsir, Osmanlı’da tefsir, Kur’an’da fen bilimleri

References

• Akgündüz, Ahmet, “Ebüssuûd Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, X, ss.369-371. Aydın, İbrahim Hakkı “Molla Fenârî”, DİA, İstanbul 2005, XXX, ss.245-247. Aydüz, Salim, “Rasathâne”, DİA, İstanbul 2007, XXXIV, ss.456-458. Bayraktar, Mehmet, “Dâvûd-i Kayserî”, DİA, İstanbul 1994, IX, ss.32-35. Bayram, Mikâil, Danişmend Oğulları Devleti’nin Bilimsel ve Kültürel Mirası, Konya 2009. Cerrahoğlu, İsmail Tefsir Usûlü, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1976. Çağrıcı, Mustafa, “Sirâceddîn el-Urmevî”, DİA, XXXVII, ss.262-63. Çavuşoğlu, Semiramis, “Kadızâdeliler”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, ss.100-102. Çelebi, İlyas “Kemalpaşazâde”, DİA, Ankara 2002, XXV, ss.245-247. Fazlıoğlu, İhsan, “Osmanlılar – İlim ve Kültür”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, ss.548. Fazlıoğlu, İ., “Kadızâde-i Rûmî”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, ss.98-99. Gazâlî, İhyu ‘Ulûmi’d-Dîn, (Çev. Ahmed Serdaroğlu), IV, Bedir Yayınevi, İstanbul 1974. Görgün, Tahsin, “Îcî, Adudüddin”, DİA, İstanbul 2000, XXI, ss.411-12. ______, “Molla Fenârî –Düşüncesi”, DİA, İstanbul 2005, XXX, ss.247-248. Gümüş, Sadreddin, “Cürcânî, Seyyid Şerif”, DİA, İstanbul 1993, VIII, ss.134-36. İhsanoğlu, Ekmeleddin v.dğr., Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, IRCICA, İstanbul 1997. ______, Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi, IRCICA, İstanbul 200. ______, Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, IRCICA, İstanbul 1999. ______, Osmanlı Tabiî ve Tatbikî Bilimler Literatürü Tarihi, IRCICA, İstanbul 2006. ______, Osmanlı Tıbbî Bilimler Literatürü Tarihi, IRCICA, İstanbul 2008. İşpirli, Mehmet, “Medrese”, DİA, Ankara 2003, XXVIII, 323-333. Karlığa, H. Bekir, “Muhammed b. Mübârekşah”, DİA, İstanbul 2005, XXX, 559-60. Kırca, Celal, Kur’ân-ı Kerîm ve Modern İlimler, Marifet Yayınları, İstanbul 1982. Koca, Ferhat, “Molla Hüsrev”, DİA, İstanbul 2005, XXX, 252-254. Mehmed Niyazi, Medeniyetimizin Analizi ve Geleceği, Ötüken Yayınları, İstanbul 2007. Mollaibrahimoğlu, Süleyman, Süleymaniye Kütüphanesi’nde Bulunan Yazma Tefsirler, Süleymaniye Vakfı, İstanbul 2002. Öngören, Reşat, “Osmanlılar – Tasavvuf ve Tarikatlar”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 541-548. Sarıoğlu, Hüseyin, “Kutbüddin er-Razî”, DİA, İstanbul 2007, XXXIV, 485-86. Şerbetçi, Azmi, “Kutbüddîn-i Şîrâzî”, DİA, Ankara 2002, XXVI, 487-88. Topuzoğlu, Tevfik Rüştü “Hâşiye”, DİA, İstanbul 1997, XVI, 419-422. Unan, Fahri, “Sahn-ı Semân”, DİA, İstanbul 2008, XXXV, 532-533. Yavuz, Yusuf Şevki, “Kelâm”, DİA, Ankara 2002, XXV, 196-203.