Birinci Dünya Savaşı Sonunda Alman Subaylar Tarafından Almanya’ya Götürülen Türk Erkân-ı Harbiye Arşivi Belgelerinin İadesi Meselesi

Year 2025, Volume: 7 Issue: 8, 421 - 441, 27.12.2025

Furkan Karacakaya

https://doi.org/10.59054/hed.1746823

Abstract

Osmanlı Devleti ile Almanya'nın Birinci Dünya Savaşı (1914‑1918) başında yapmış oldukları ittifak nedeniyle savaş sırasında birçok Alman askeri ve subayı Osmanlı ordusunda görev yapmıştır. Bunlardan bazıları savaşta yaşanan gelişmelerin, yapılan hazırlıkların ve birliklere gönderilen emirlerin tutulduğu arşivden sorumlu olmuşlardır. Mondros Mütarekesi (1918) gereği Osmanlı Devleti topraklarını terk eden Alman subayların en önemlilerinden birisi olan Hans von Seeckt, 1917 yılı sonlarından savaşın sonuna kadar Osmanlı Erkân‑ı Harbiyesinin reisi olarak görev yapmıştır. Mütarekeden sonra savaş sırasında tutulmuş arşivi Osmanlı askerî yönetimiyle anlaşarak, İtilaf Devletlerinin eline geçmesini engellemek adına Almanya'ya götüren Seeckt, yapılan bu anlaşmada belgelerin Osmanlı Devleti'ne ait olduğunu ve İtilaf Devletlerinin eline geçme tehlikesi ortadan kalktığı zaman bunları iade edeceğini kabul etmiştir. Lozan görüşmeleri sırasında artık Osmanlı Erkân‑ı Harbiyesine ait arşivin İtilaf Devletlerinin eline geçme tehlikesi bulunmadığını düşünen Türk yetkililer, Almanlardan bu belgelerin iadesini talep etmiştir. Seeckt,
talepten haberi olduğu ilk anda belgelerin geri gönderilmesini istememiştir. Türk tarafının ısrarları sonucunda, belgelerde Türk tarafının hoşuna gitmeyecek ve savaş sırasında Türkler hakkında olumsuz denebilecek kenar notları ve bilgiler olduğunu ifade etmek zorunda kalan Seeckt, belgelerin ancak Alman arşivleri tarafından ayıklanması ve zararlı olanların çıkarılması şartıyla Türkiye'ye gönderilebileceğini kabul etmiştir. Seeckt'in talepleri doğrultusunda Alman arşiv yetkilileri tarafından incelenen belgeler, ayıklandıktan sonra Türk tarafına teslim edilmiştir. Geri kalan belgeler Alman Genelkurmay belgeleri ile karıştırılmış olduğundan bugüne kadar fark edilmemiştir.

Keywords

Birinci Dünya Savaşı , Millî Mücadele , Osmanlı Erkan-ı Harbiyesi Arşivi , Hans von Seeckt

The Return of the Turkish Military Archive Documents Taken to Germany by German Officers at the End of the First World War

Abstract

Due to the alliance formed between the Ottoman Empire and Germany at the beginning of World War I, many German soldiers and officers served in the Ottoman army during the war. Some of these soldiers were responsible for the archives containing the developments that took place during the war, the preparations made, and the orders sent to the troops. One of the most important German officers who left the Ottoman Empire following the Armistice of Mudros, Hans von Seeckt, served as the Chief of the Ottoman General Staff from the end of 1917 until the end of the war. After the armistice, Seeckt took the archives kept during the war to Germany in order to prevent them from falling into the hands of the Allied Powers, in agreement with the Ottoman military administration. In this agreement, he accepted that the documents belonged to the Ottoman Empire and would be returned once the danger of them falling into the hands of the Allied Powers had been eliminated. During the Lausanne peace talks, Turkish officials, believing that there was no longer any danger of the archives falling into the hands of the Allied Powers, requested that the Germans return the documents. Seeckt did not want the documents to be returned when he first heard about the request. As a result of the Turkish side’s insistence, Seeckt was forced to state that the documents contained marginal notes and information that would not be to the liking of the Turkish side and could be considered negative about the Turks during the war. He agreed that the documents could only be sent to Turkey on condition that they be sorted by the German archives and that any harmful information be removed. The documents, which were examined by German archive officials in accordance with Seeckt’s requests, were delivered to the Turkish side after being reviewed. The remaining documents, which were mixed with German General
Staff documents, have not been noticed until today.

Keywords

First World War , National Struggle , Archiv of Ottoman General Staff , Hans von Seeckt

References

• Arşiv Belgeleri Alman Dışişleri Bakanlığı Arşivi (Politisches Archiv des Auswärtigen Amts‑PA AA) PA AA, RZ 207‑23265 (Allgemeines Juli 1921 ‑ Febr. 1924 Weltkrieg) Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti, İstanbul Murahhaslığı (HR.İM), 84/75‑1.
• Aksakal, Mustafa: The Ottoman Road to War in 1914: The Ottoman Empire and the First World War, New York: Cambridge University Press, 2008.
• Alkan, Necmettin, “II. Abdülhamit Devrinde İstihdam Edilen İlk Alman Askerî Heyetinin Komutanı Otto von Kaehler ve Her İki Tarafın Beklentileri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı: 43, (2006), s. 135‑166.
• Alkan, Necmettin: “General von Seeckt ve General von Sanders'e göre Türkiye'nin Birinci Dünya Savaşındaki Mağlubiyetinin Nedenleri”, Zamanın İzleri: 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı, Ed. Mevhibe Çoşar, Trabzon: KTÜ Matbaası, 2015.
• Alkan, Necmettin: “Alman Kaynaklarına Göre Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'na Gir mesi”, 1914'ten 2014'e 100.cü Yılında Birinci Dünya Savaşı'nı Anlamak Uluslararası Sempozyum Bildiri Kitabı, 20‑21 Kasım 2014, ed. Zekeriya Türkmen, İstanbul: Harp Akademileri Basımevi, 2014.
• Altıntaş, Yusuf Ziya: “1918 Yılında İstanbul'a Gelen Alman Ordu Mensuplarının El Rehberi: Alman Askerî misyonunun İstanbul Garnizon Talimatnamesi”, Türk‑Alman İlişkilerine Farklı Disiplinlerden Bakış, ed. Mehmet Altunkaya, Kemal Demir, Diren Çakılcı, Konya: Palet Yayınları, 2019.
• Altıntaş, Yusuf Ziya: “Osmanlı Ordusunun Alman Gazileri: Bund der Asienkämpfer ve Türkiye'de Cumhuriyetin İlanı Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı'dan Cumhuriyete: Siyaset, Toplum ve İTÜ, ed. Ebubekir Ceylan, İstanbul: İTÜ Yayınevi, 2023.
• Biographische Handbuch des deutschen Auswärtigen Dienstes 1871‑1945, Band III, Paderborn: Ferdinand Schöningh, 2000.
• Corum, James S.: The Roots of Blitzkrieg: Hans von Seeckt and German Military Reform, Kansas: Kansas University Press, 1992.
• Çaykıran, Güzin: “Alman Islah Heyeti'nin Askerî Eğitim Faaliyetleri (1913‑1918)”, Türk Askerî Eğitim ve Öğretim Tarihi Sempozyum Bildirileri 16‑17 Eylül 2021, Cilt: 2, İstanbul: Milli Savunma Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Çolak, Mustafa: “Osmanlı‑Alman Rekabeti Çerçevesinde Kafkas Müslümanlarının Bağımsızlığı ve Bakü Meselesi (1917‑1918)”, History Studies, Cilt: 6, Sayı: 1, (2014), s. 27‑43.
• Keleşyılmaz, Vahdet: “Belgelerle Türkiye'nin Birinci Dünya Savaşı'na Giriş Süreci”, Erdem Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 31, (1998), s. 139‑154.
• Mangold‑Will, Sabine: Begrenzte Freundschaft: Deutschland und die Türkei 1918‑1933, Göttingen: Wallstein Verlag, 2013.
• Özgüldür, Yavuz, ‘“Yüzbaşı Helmut von Moltke'den Müşir Liman von Sanders'e Osmanlı Ordusunda Alman Askerî Heyetleri”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 4, (1993), s. 297‑307.
• Schermann, Bernard: General Hans von Seeckt: Architect of the Wehrmacht, Maryland Üniversitesi (Doktora Tezi), Maryland 1975.
• Trumpener, Ulrich: Germany and the Ottoman Empire (1914‑1918), New Jersey: Princeton University Press, 1968.
• Tunç, Salih: “Fransız Askerî Ataşesi Yarbay Maucorps'un Gözüyle Alman Askerî Heyeti ve General Liman von Sanders'in İstanbul'daki Faaliyetleri”, Cedrus, Cilt: 6, (2018) s. 613‑628.
• Uyar, Mesut: “Sanders Askerî Yardım Misyonu (1913‑1918), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 30, (Güz 2019), s. 29‑84.
• Uyar, Mesut ‑ Gök, Hayrullah: “Birinci Dünya Savaşındaki Alman Askerî Yardım Heyetinin Bilinmeyen Bir Yönü: Bir Arşiv Yağmasının Hikayesi”, Toplumsal Tarih, Cilt: 14, Sayı: 83, (Kasım 2000), s. 4‑11.
• Uyar, Mesut: “Bir Arşiv Yağmasının Hikayesi”, Çanakkale 1915, Yıl: 4, Sayı: 13, (Eylül 2012), s. 38‑45.
• Online Kaynaklar https://roma‑be.mfa.gov.tr/Mission/MissionChiefHistory [Erişim Tarihi 20.07.2025]