The use of nursing models in the management of chronic diseases in Turkey: A systematic review

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 2, 57 - 74, 01.08.2017

Şenay Zuhur Nurhan Özpancar

Öz

Objective: The purpose of this systematic compilation is to systematically examine the researches who based on theories and models in chronic disease management of nurses in Turkey. Methods: In the this descriptor planned study; the key words of "Turkey, theory, model, nursing and chronic disease management" and the archives of 11 nursing magazines regularly published in our country, edited and accessible online are included in the PubMed database and the keywords of "nurse, model, theory, theory, chronic disease management" in the Turkish Medline, Ulakbim and National Thesis Screening databases were nursing studies published between years 2005-2015 were analysed. Results: As a result of the examination, 17 doctorate thesis, 17 master thesis studies, 12 case reports and 10 research articles work carried out based on theories / models in chronic disease management by nurses between 2005 and 2015 in Turkey were counted and totalled up to 56 studies. The most commonly used nursing theories / models were the Orem's Self-Care Deficit Theory 39.3% , the Roy’s Adaptation Model 17.9% , the Neuman's Systems Model 10.7% , the Pender's Health Improvement Model 8.9 % , Roper, Logan, Tierney's Nursing Model 7.1%, Case Management Model 7.1 % , the Watson’s Human Care Model 3.6% , the Health Belief Model 3.6% and Gordon’s Health Patterns of Patterns 1.8% . Conclusions: As a result, nursing theories and models are important for nursing applications and research because of their positive contribution in the treatment of chronic diseases. However, studies conducted by nurses in our country have shown that the use of theory and models in chronic disease management was limited

Anahtar Kelimeler

Nursing, Model, Theory, Chronic disease management

Türkiye’de kronik hastalık yönetiminde hemşirelik modellerinin kullanımı: sistematik derleme

Öz

Amaç: Bu sistematik derlemenin amacı; Türkiye’de hemşireler tarafından yapılan kronik hastalık yönetiminde kuram ve modele dayalı araştırmaların sistematik olarak incelenmesidir. Yöntem: Tanımlayıcı olarak planlanan bu araştırmada; PubMed veri tabanında “Turkey, theory, model, nursing, chronic disease management” anahtar kelimeleriyle Türk Medline, Ulakbim ve Ulusal Tez Tarama veri tabanları ve ülkemizde düzenli olarak yayınlanan, editörlü ve online olarak ulaşılabilen 11 hemşirelik dergisinin arşivleri “hemşire, model, kuram, teori, kronik hastalık yönetimi” anahtar kelimeleriyle tarama yapılarak 2005-2015 yılları arasında yayınlanmış hemşirelik araştırmaları incelenmiştir. Bulgular: Yapılan inceleme sonucunda Türkiye’de 2005 ve 2015 yılları arasında hemşireler tarafından kronik hastalık yönetiminde kuram/modele dayalı olarak yapılmış 17’si doktora tezi, 17’si yüksek lisans tez çalışması, 12’si olgu sunumu ve 10’u araştırma makale çalışması olmak üzere toplam 56 çalışma olduğu saptanmıştır. En fazla kullanılan hemşirelik kuram/modellerinin Orem’in Öz Bakım Eksikliği Kuramı %39,3 , Roy’un Uyum Modeli %17,9 , Neuman’ın Sistemler Modeli %10,7 , Pender’ın Sağlığı Geliştirme Modeli %8,9 , Roper, Logan, Thierney’in Hemşirelik Modeli %7,1 , Vaka Yönetim Modeli %7,1 , Watson’ın İnsan Bakım Modeli %3,6 , Sağlık İnanç Modeli %3,6 ve Gordon’un Sağlık Örüntüleri Modeli %1,8 olduğu saptanmıştır. Sonuç: Sonuç olarak; hemşirelik kuram ve modelleri kronik hastalık yönetiminde sağladığı olumlu katkısı nedeniyle hemşirelik uygulama ve araştırmaları için önemlidir. Ancak ülkemizde hemşireler tarafından yürütülen araştırmalarda kronik hastalık yönetiminde kuram ve modellerin kullanımının sınırlıdır

Anahtar Kelimeler

Hemşire, model, kuram, teori, kronik hastalık yönetimi

Kaynakça

• Uysal H. Günümüzde hemşire liderliğinde kardiyovasküler hastalık yönetim programları. Arch Turk Soc Cardiol 2015; 6(9): 1-14.
• World Health Organization (WHO) [Online]. Noncommunicable Diseases Country Profiles 2011. Available from: http://www.who.int/nmh/publications/ncd_profiles_report.pdf. (Accessed 2012 August 26).
• Cranston JM. Crockett AJ, Moss JR, Pegram RW, Stocks NP. Models of chronic disease management in primary care for patients with mild-to-moderate asthma or COPD: a narrative review. Med J Australıa 2008; 188 (8): 50-52.
• Davis RM, Wagner EH, Groves T. Managing chronic disease. BMJ 1999; 318(7191): 1090-1091.
• Haskett T. Chronic illness management: Changing the system. Home Health Care Management Practice 2006; 18(6): 492- 496.
• Demirağ SA. Kronik hastalıklar ve yaşam kalitesi. Sağlıklı Yaşam Tarzı Dergisi 2009; 1(1): 58-65.
• Rothman AA, Wagner EH. Chronic illness management: what is the role of primary care? An Med Intern 2003; 138(3): 256- 261.
• Wagner EH. The role of patient care teams in chronic disease management. BMJ. 2000; 320(7234): 569-572.
• Sutherland D, Hayter M. Structured review: evaluating the effectiveness of nurse case managers in improving health outcomes in three major chronic diseases. J Clin Nurs 2009; 18(21): 2978-2992.
• Fawcett J. Desanto-Madeya S. Contemporary nursing knowledge: Analysis and evoulation of nursing models and theories. (2th ed.). Philadelphia: Fa Davis Company 2005; 117–437.
• Alligood MR, Tomey AM. Nursing theorists and their work. (7th ed.). Mosby 2010; 434-454.
• Rodgers BL. Understanding nursing knowledge. In Developing nursing knowledge: Philosophical traditionsand influences. Kors E, Ewan H, Hallowell R, Caldwell- Jordan D, Klim M, Zuccarini M. (1th ed.). Philedelphia: Lippincott Williams &Wilkins 2005; 1-15.
• Alligood MR. Philosophies, models, andtheories: critical thinking structures. Alligood MR, Tomey AM.(eds). In Nursing theory: Utilization&application. Newyork: Mosby Elsevier 2006; 43-61.
• Spear HJ. Nursing theory and knowledge development: a descriptive review of doctoral dissertations, 2000-2004. Adv Nurs Sci 2007; 30(1): 1-14.
• İnan ŞF, Üstün B, Bademli K. Türkiye’de kuram/modele dayalı hemşirelik araştırmalarının incelemesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2013; 16 (2): 132-139.
• Üstün B, Gigliotti E. Nursing Research in Turkey. Nurs Sci Q 2009; 22(3): 206-208.
• Orem DE. Self-care deficit theory of nursing: concept sand applications (7th ed.) USA: Dennis CM Mosby-Year Book Inc 2001; 99-135.
• Orem DE (Ed.). Nursing: concepts of practice (5th ed.). St. Louis: Mosby-Year Boks. 1995; 1-333.
• Samancıoğlu S, Özel F, Esen A. Orem’in öz bakım teorisine göre sistemik lupus eritematozuslu hastanın bakımı. F Ü Sağ Bil Tıp Derg 2010; 5(15): 85-101.
• Öztürk C, Karataş H. Orem’in öz bakım yetersizlik kuramı ve post travmatik epilep-side hemşirelik bakımı. Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2008; 11(2): 85-91.
• Roy C. The Roy Adaptation Model. (3th ed.). Upper Saddle River: Pearson Prentice Hall Health, New Jersey, 2009; 35–50.
• Birol L. Hemşirelik süreci.7. Baskı. İzmir: Bozkaya Matbacılık, 2005;78–82.
• Velioğlu P. Hemşirelikte kavram ve kuramlar. İstanbul: Alaş Ofset,1999; 372–399.
• Palank CL. Determinants of health-promotive behavior. A review of current research. Nurs Clin N Am 1991; 26(4): 815-832.
• Pasinlioğlu T, Gözüm S. Birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık personelinin sağlık davranışları. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 1998; 2(2): 60-68.
• Skalski CA, Di Gerolamo L, Gigliotti E. Stressors in five client populations: Neuman Systems Model-based literature review. Journal of Advanced Nursing 2006; 56(1):69-78.
• Ume-Nwagbo PN, DeWan SA, Lowry LW. Using the Neuman systems model for best practices. Nurs Sci Quart 2006; 19(1): 31-35.
• Healy P, Timminis F. Using the Roper-Logan-Tierney Model In Neonatal Transport. British Journal of Nursing 2003; 12(13): 792-798.
• Pektekin Ç. Kuramlar-Bakım Modelleri, Hemşirelik Felsefesi.1. Baskı, İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi Yayınları 2013; 139- 145.
• Gordon M, Güler Ç, Erdemir A, Hakverdioğlu G. ve ark. Hemşirelik sınıflama sistemleri, klinik uygulama, eğitim, araştırma ve yönetiminde kullanımı. Erdemir F, Yılmaz E. (ed) Ankara, 2003; 1- 53.
• Gümüş AB, Şıpkın S, Keskin G. Fonksiyonel sağlık örüntüleri modeli ile bir huzurevinde yaşayan yaşlıların bakım gereksinimlerinin belirlenmesi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 2012; 3(1):13-21.
• Watson J. Love and caring. Ethics of face and hand – an invitation to return to the heart and soul of nursing and our deep humanity. Nurs Adm Q 2003; 27(3): 197-202.
• Hoeman SP. Case management rehabilitation nursing: process, Application &Outcomes, 3 rdedition, Mosby Copration, London 2002; 250-294.
• Chimner N, Easterling A. Colloborative practise through nursing case management. Rehabıl Nurs 1993; 18(4): 226-230.
• Mollaoğlu M, Fertelli TK, Tuncay FÖ. Multiple sklerozlu hastalarda öz bakım gücünün değerlendirilmesi. Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006; 9 (3): 1-6.
• Gül A, Üstündağ H, Zengin N. Böbrek nakli yapılan hastalarda öz bakım gücünün değerlendirilmesi. Genel Tıp Dergisi 2010; 20(1): 7-11.
• Aylaz R. Erci B. Sürekli ayaktan periton diyalizi hastalarına evde verilen bakımın ve izlemin hastaların öz bakım gücüne ve diyalize bağlı enfeksiyonlardan korunmalarına etkisi. F N Hem Derg 2010; 18(1): 40-46.
• Karakurt P, Aşılar RH, Yıldırım A. Diyabetli hastaların öz bakım gücü ve algıladıkları sosyal desteğin değerlendirilmesi. ADU Tıp Fak Derg 2013; 14(1): 1-9.
• Şahin ZA, Şahin M. Adaptatıon of elderly diabetic patients to activities of daily life and evaluation of their self-care abilities. Turkish Journal of Geriatrics 2014; 17(3): 278-284.
• Karabulutlu E, Tan M. SAPD (sürekli ayaktan periton diyalizi) hastalarında yaşam kalitesi ve öz bakım gücünün değerlendirilmesi. Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2005; 8(2): 1-11.
• Muz G, Eğlence R. Hemodiyaliz uygulanan hastalarda öz bakım gücü ve öz yeterliliğin değerlendirilmesi. Balıkesir Sağlık Bil Derg 2013; 2(1): 15-21.
• Alemdar H, Pakyüz SÇ. Hemodiyaliz hastalarında öz bakım gücünün yaşam kalitesine etkisinin değerlendirilmesi. Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2015; 2:19-30.
• Şimşek AB, Dicle A. Primer beyin tümörlü hastaların Roy uyum modeline göre uyum durumlarının incelenmesi: niteliksel bir araştırma. J Neurol Sci Turk 2013; 30(1): 88-107.
• Karayurt Ö, İşeri Ö, Erol F. Karanlıktan aydınlığa canlıdan karaciğer transplantasyonu; Roy uyum modeline temellendirilmiş nitel bir çalışma. DEUHFED 2014; 7(4): 257-264.
• Vicdan AK, Tuna PT. Rektum kanseri nedeniyle kolostomi açılan bireyin hemşirelik bakımında Roy adaptasyon modelinin kullanımı: olgu sunumu. Uluslararası Hakemli Hemşirelik Araştırmaları Dergisi 2015; 4(2): 61-75.
• Vicdan AK. Hemşirelik bakımında model kullanımına bir örnek: modifiye radikal mastektomi olmuş bir bayanın, Roy’un adaptasyon modeline göre incelenmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2010; 2(3): 106-118.
• Özkaraman A, Özer S, Alpaslan GB. Romatoid artritli bir vakanın hemşirelik bakımında Roy adaptasyon modelinin kullanımı. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2012; 1(3): 138-152.
• Uysal N, Khorshid L, Eşer İ. Neuman sistemler modeline göre bir vaka çalışması. Atatürk Üniv Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2009; 12(3): 74-81.
• Barutçu CD, Mert H. Kalp yetersizliği olan bireyin Neuman sistemler modeline göre hemşirelik bakım planı örneği. . DEUHFED 2013; 6(2): 88-92.
• Özer S, Gökçe S. Neuman sistemler modeli’nin hemodiyaliz tedavisi gören bir olguda uygulanması. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2015; 12(1): 69-77.
• Güner Ö, Kavlak O. Neuman sistemler modeline göre endometriyum kanserli hastanın bakımı: olgu sunumu. Balıkesir Sağlık Bil Derg 2015; 4(2): 94-102.
• Er F. Mollaoğlu M. Multiple sklerozlu bireylerde yeti yitimi ve günlük yaşam aktivitelerinin incelenmesi. J Neurol Sci- Turk 2011; 28(2): 190-203.
• Ünsal A, Yetkin A. Kronik obstruktif akciğer hastalığı olan bireylerin günlük yaşam aktivitelerinin etkilenme durumunun incelenmesi Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2005; 8(1): 42-53.
• Hisar F. Kublay G. Tüberküloz hastalarının sağlığının geliştirilmesinde sağlık inanç modeli ve eylem teorisinin uygulanması. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokul Dergisi 2007; 14(1): 35-44.
• Olgun N, Altun ZA. Sağlık inanç modeli doğrultusunda verilen eğitimin diyabet hastalarının bakım uygulamalarına etkisi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi 2012; 19(2): 46-57.
• Uran Özgürsoy BN, Özer S, Yıldırım Y. Watson insan bakım modeli uygulamasına bir örnek: kalp yetersizliği olgusu. Journal of Cardiovasc Nurs 2015; 6(11): 183-198.
• Çevik BA, Erkoç A, Olgun N. Diyabetik ayak enfeksiyonlu hastada taburculuk eğitimi. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci 2014; 6(2): 129-134.