Tip 2 Diyabet Hastalarının Sağlık Okuryazarlığı İle Öz Bakım Yönetimi Arasındaki İlişki

Year 2025, Volume: 27 Issue: 2, 142 - 156, 26.08.2025

Nisa Nur Dilekçi , Güler Duru Aşiret

https://doi.org/10.69487/hemarge.1582908

Abstract

Giriş: Bu araştırma tip 2 diyabetli bireylerde sağlık okuryazarlığı ile öz bakım yönetimi arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla yapılmıştır.
Gereç Ve Yöntemler: Tanımlayıcı ve ilişki arayıcı nitelikte olan bu araştırma, Ocak- Mayıs 2024 tarihleri arasında Aksaray Üniversitesi Araştırma ve Eğitim Hastanesi’ne tip 2 diyabet tanısı ile başvuran 250 diyabetli birey ile yürütülmüştür. Araştırma verileri “Tanıtıcı Bilgi Formu”, “Diyabet Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği” ve “Kronik Hastalıklarda Öz Bakım Yönetimi Ölçeği” kullanılarak yüz yüze görüşme yöntemi ile toplanmıştır. Çalışma verilerinin analizi Kolmogorov Smirnov testi, Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis Testi ve Spearman korelasyon analizi yöntemleri kullanılarak yapılmıştır. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p < 0,05 olarak alınmıştır.
Bulgular: Çalışma kapsamındaki bireylerin Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği toplam puan ortalaması 40,39 ± 9,18 ve Kronik Hastalıklarda Öz Bakım Yönetimi Ölçeği toplam puan ortalamasının ise 120,33 ± 11,78 olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların yaş, eğitim durumu, diyabete ek kronik hastalık varlığı, yan etki yaşama durumu, düzenli egzersiz yapma ve ilaçlarını kullanma durumu ile sağlık okuryazarlığı ve öz bakım yönetimi düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gösterdiği belirlenmiştir (p<0,05). Tip 2 diyabetli bireylerin sağlık okuryazarlığı ile öz bakım yönetimi arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde ilişki olduğu saptanmıştır (p= 0,01; r= 0,15).
Sonuç: Bu çalışmada tip 2 diyabetli bireylerin, sağlık okuryazarlık düzeyi arttıkça öz bakım yönetiminin arttığı belirlenmiştir. Sağlık çalışanlarının diyabetli bireylere yönelik verdiği eğitimlerin sürekliliğinin sağlanması ve hastaların düzenli takibi ile sağlık okuryazarlık düzeyinin arttırılması önerilmektedir.

Keywords

Hemşirelik , Kronik hastalık , Öz bakım yönetimi , Sağlık okuryazarlığı , Tip 2 diyabet.

Ethical Statement

Araştırma, Helsinki Deklarasyonu Prensiplerine uygun olarak yürütülmüştür. Araştırmanın yürütülebilmesi için Aksaray Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan etik kurul izni (2023/23-20 nolu karar, sayı:139-SBKAEK) ve Aksaray İl Sağlık Müdürlüğü Kamu Hastaneleri Hizmetleri Başkanlığı Bilimsel Araştırma İzinleri Biriminden kurum izni (sayı: E-23240534-771-232326707, tarih: 22.12.2023) alınmıştır. Ölçek sahiplerinden ölçek kullanım izni e-posta yoluyla alınmıştır. Onaylayan Kurul: Aksaray Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu Onay Tarihi: 07.12.2023 Sayı: 139-SBKAEK Karar No: 2023/23-20

Supporting Institution

Yoktur.

Project Number

Yok

Thanks

Çalışmaya katılmayı kabul eden, duygu ve düşüncelerini içtenlikle belirten, zamanlarını ayıran tüm katılımcılara teşekkür ederiz.

References

• Ağralı, H., & Akyar, I. (2018). Diyabetli erişkin hastalarda sağlık okuryazarlığı: Ölçek geçerlik ve güvenirlik çalışması. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(3), 314-321.
• Ağlamış, M. (2022). Kronik hastalarda hasta güçlendirme ve sağlık okuryazarlık düzeyleri arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi: Erzurum ili örneği (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://acikerisim.selcuk.edu.tr/items/bed99065-5be2-4d2e-b0d4-11b8731eddf8
• Ağralı, H. (2020). Tip 2 diyabet hastalarında sağlık okuryazarlığı düzeyine göre sağlık inanç modeline dayalı verilen eğitim ve danışmanlığın glisemik kontrole etkisi (Doktora Tezi). Erişim adresi: https://openaccess.hacettepe.edu.tr/bitstream/handle/11655/22537/HAT%C4%B0CEA%C4%9ERALI_TEZSON_06A%C4%9EUSTOS2020..pdf?sequence=5&isAllowed=y
• Akbolat, M., Amarat, M., & Doğanyiğit, P. B. (2022). Sağlık okuryazarlığının yaşam kalitesine etkisinde özbakım gücünün aracı rolü. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(1), 69-75.
• Aytap, F., & Özer, Z. (2021). Kronik hastalığı olan bireylerde depresyon riski ile hastalık öz yönetimi arasındaki ilişki ve etkileyen faktörler. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 15(2), 212-222.
• Aytemur, M., & İnkaya, B. (2022). Diabetes mellituslu bireylerde diyabet komplikasyon risk algısının ve diyabet öz yönetim becerilerinin incelenmesi. Türkiye Diyabet ve Obezite Dergisi, 6(2), 121-130.
• Bozkaya, D. N., & Metin, Z. G. (2023). Tip 2 diyabette semptom durumu, öz yönetim ve bakım bağımlılığı arasındaki ilişkiye genel bakış. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 10(2), 186-193.
• Bukhsh, A., Nawaz, M. S., Ahmed, H. S., & Khan, T. M. A. (2018). A randomized controlled study to evaluate the effect of pharmacist-led educational intervention on glycemic control, self-care activities, and disease knowledge among type 2 diabetes patients: A consort compliant study protocol. Medicine (Baltimore). 97(12).
• Butayeva, J., Ratan, Z. A., Downie, S., & Hosseinzadeh, H. (2023). The impact of health literacy interventions on glycemic control and self-management outcomes among type 2 diabetes mellitus: A systematic review. Journal of Diabetes, 15(9), 724-735.
• Candan, Ç. (2021). Kronik hastalığı olan bireylerin öz bakım yönetimi ile bakım veren aile üyelerinin bakım yükü arasındaki ilişki (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://gcris.pau.edu.tr/handle/11499/38429
• Ceylan, S. (2023). Yeni normal dönemde tip 2 diyabet hastalarının sağlık okuryazarlığı düzeyleri, tedaviye uyumları ve koruyucu covid-19 davranışları (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: http://79.123.184.155/xmlui/handle/11491/8581
• Cho, M. K., & Kim, M. Y. (2021). Self-management nursing ıntervention for controlling glucose among diabetes: a systematic review and meta-analysis. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(23), 12750.
• Cravo, M., Rosendo, I., Santiago, L. M., & Abreu, J. (2023). Health literacy and complications in people with type 2 diabetes: An exploratory study. Cureus, 15(9). https://doi.org/10.7759/cureus.46064.
• Çam, H. H., Güleç, H. Y., Karasu, F., & Öztürk, E. (2021). Sağlık okuryazarlığı ve diabetes mellitus. Türkiye Diyabet ve Obezite Dergisi, 5(1), 68-74.
• Dalal, J., Williams, J. S., Walker, R. J, Campbell, J. A., Davis, K. S., & Egede, L. E. (2020). Association between dissatisfaction with care and diabetes self-care behaviors, glycemic management, and quality of life of adults with type 2 diabetes mellitus. The Diabetes Educator, 46(4), 370-377.
• Dost, A., & Özsoy Durmaz, M. (2022). Kronik hastalığı olan bireylerin sağlık okuryazarlık düzeyleri ve etkileyen faktörler. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 10(2), 652-666.
• Durak, E., & Yılmaz, M. (2022). Tip 2 diyabetes mellitus tanılı bireylerin beslenme okuryazarlığı ile öz-etkililik ve diyabet öz bakım aktiviteleri ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 9(1), 57-63.
• Dünya Sağlık Örgütü. (2019). Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi: Bölüm 2: Sağlık okuryazarlığı ve sağlık davranışı. https://www.who.int/teams/health-promotion/enhanced-wellbeing/seventh-global-conference/health-literacy
• Eker, Y. (2021). Tip 2 diabetes mellituslu hastalarda sağlık okuryazarlığı düzeyinin tedaviye uyum ile ilişkisi (Yüksek lisans tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No:689864).
• Erten, A. (2022). Tip 2 diyabet hastalarının diyabetin komplikasyonları ile ilgili bilgi düzeyleri ve glisemik kontrolle ilişkisi (Uzmanlık Tezi). Erişim adresi: https://acikerisim.trakya.edu.tr/server/api/core/bitstreams/193d9c2a-da0e-4f1b-9975-b00c5414a418/content
• Eşki, Ş. (2020). Diyabetli hastaların diyabet sağlık okuryazarlık düzeyleri ile tedaviye uyumlarının incelenmesi (Yüksek lisans tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 625533).
• Gaffari-Fam, S., Lotfi, Y., Daemi, A., Babazadeh, T., Sarbazi, E., Dargahi-Abbasabad, G., & Abri, H. (2020). Impact of health literacy and self-care behaviors on health-related quality of life in Iranians with type 2 diabetes: a cross-sectional study. Health and Quality of Life Outcomes,18(1),357.
• Gök, H. (2023). Tip 2 diyabet ve inkretinlerin etkisi. Atlas Journal of Medicine, 3(7), 34-45.
• Güner, T. A., Kuzu, A., & Bayraktaroğlu, T. (2020). Diyabetli bireylerde sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı arasındaki ilişki. Türkiye Diyabet ve Obezite Dergisi, 4(3), 214-223.
• Hançerlioğlu, S., & Aykar, F. Ş. (2018). Kronik hastalıklarda öz-bakım yönetimi ölçeği’ninTürkçe’ye uyarlanması, geçerlik ve güvenirliği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 175-183.
• Hildebrand, J. A., Billimek, J., Lee, J. A., Sorkin, D.H., Olshansky, E. F., Clancy, S. L., & Evangelista, L. S. (2020). Effect of diabetes self-management education on glycemic control in Latino adults with type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. Patient Education and Counseling, 103(2), 266-275.
• International Diabetes Federation. (2021). IDF Diabetes Atlas (10th ed.). Erişim adresi: https://diabetesatlas.org/idfawp/resourcefiles/2021/07/IDF_Atlas_10th_Edition_2021.pdf Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. (2020). Erişim adresi: Dünya diyabet günü 2020. https://sggm.saglik.gov.tr/TR-76887/dunya-diyabet-gunu-2020.html
• Ishikawa H., Takeuchi T., Yano E. (2008). Measuring functional, communicative and critical health literacy among diabetic patients. Diabetes Care, 31, 874-879.
• İstek, N., & Karakurt, P. (2018). Global bir sağlık sorunu: Tip 2 diyabet ve öz-bakım yönetimi. G.O.P. Taksim E.A.H. JAREN, 4(3), 179-182.
• Jones LC. (2001) Measuring guarding as a self-care management process in chronic illness: The SCMP-G. Strickland OL, Dilorio C. (Eds), Measurement of nursing outcomes. New York: Springer Publishing Company,150-158.
• Karakuş, Ü. N., & Sayın Kasar, K. (2023). Tip 2 diyabetli bireylerin yaşadıkları sorunların öz-bakım düzeyleri ile ilişkisi: Tanımlayıcı bir çalışma. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(2), 476-487.
• Mumcu, C. D., & İnkaya, B. V. (2020). Web tabanlı eğitim ile diyabet öz bakım yönetimi. Acta Medica Nicomedia, 3(2), 88-91.
• Neşe, A., Bakır, E., Bağlama, S. S., & Karasu, F. (2021). Tip 2 diyabet hastalarında sağlık okuryazarlığı düzeyinin diyabet öz bakımı üzerine etkisi: klinik tabanlı bir çalışma. Turkiye Klinikleri Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 112-119.
• Özcan, G., & Özkaraman, A. (2021). Tip 2 diabetes mellitus hastalarında sağlık okuryazarlığı düzeyi ve etkileyen faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 14(1), 3-16.
• Özdelikara, A., Taştan, A., & Atasayar, B. Ş. (2020). Kronik hastalıklarda öz bakım yönetimi ve uyumun değerlendirilmesi. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(1), 42-49.
• Parlak, A. G., & Şahin, Z. A. (2021). Diyabet hastalarında sağlık okuryazarlığının değerlendirilmesi. Dünya Sağlık ve Tabiat Bilimleri Dergisi, 4(2), 113-125.
• Payas, A. (2021). Diyabetli Bireylerde Sağlık Okuryazarlığının Diyabet Öz-Bakımı ile İlişkisinin Belirlenmesi (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: http://hdl.handle.net/11129/6060.
• Rashidi, M., & Kıskaç, N. (2023). Diyabetli bireylerin öz yönetim algısı ve sağlık durumları arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Gevher Nesibe Journal of Medical and Health Sciences, 8(4), 1184-1190.
• Runa, M., & Bahar, A. (2023). Hipertansiyon hastalarında yaşam kalitesi ve öz bakım yönetimi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(3), 1072-1085.
• Soylar, P., & Kadıoğlu, B. U. (2020). Yetişkin bireylerin sağlık okuryazarlığı ve obeziteyle ilişkili bazı davranışlarının incelenmesi. Sakarya Tıp Dergisi, 10(2), 270-276.
• Şaylan, K. (2021). Tip 2 diyabetli yaşlıların hastalığa ilişkin sağlık inançları ile öz bakım yönetimi arasındaki ilişki (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://gcris.pau.edu.tr/handle/11499/38635
• Türkiye Diyabet Vakfı (TÜRKDİAB). (2021). Diyabet tanı ve tedavi rehberi. (10. baskı, s. 14-40). Erişim adresi: https://www.turkdiab.org/admin/PICS/webfiles/Diyabet_Tani_ve_Tedavi_Rehberi_2021.pdf
• Türkoğlu, N., & Türkmen, N. (2024). Sağlık alanında okuyan üniversite öğrencilerinde sağlık okuryazarlığı düzeyleri ile covid-19 aşısına yönelik tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Dünya Sağlık ve Tabiat Bilimleri Dergisi, 7(1), 36-47.
• Ural, A. & Kılıç, İ. (2013). Bilimsel araştırma süreci ve SPSS ile veri analizi. Ankara: Detay Yayıncılık. Yakar, B., Gömleksiz, M., & Pirinççi, E. (2019). Bir üniversite hastanesi polikliniğine başvuran hastaların sağlık okuryazarlığı düzeyleri ve etkileyen faktörler. Eurasian Journal of Family Medicine, 8(1), 27-35.
• Ziapour A, Ebadi Fard Azar F, Mahaki B, Mansourian M. (2022). Factors affecting health literacy Status of patients with type 2 diabetes through demographic variables: A cross-sectional study. J Educ Health Promot, 11, 306.
• Xu, W. H., Rothman, R. L., Li, R., Chen, Y., Xia, Q., Fang, H., … & Liu, X. N. (2014). Improved self-management skills in Chinese diabetes patients through a comprehensive health literacy strategy: study protocol of a cluster randomized controlled trial. Trials, 15, 1-9.