Suriyeli Hristiyanların (Şuvâm) XIX. Yüzyıl Nahda Hareketi’ndeki Rolü

Year 2024, Volume: 23 Issue: 2, 1195 - 1216, 30.12.2024

Turgay Gökgöz

https://doi.org/10.14395/hid.1514859

Abstract

Napolyon Bonapart, 1798 yılında Mısır’ı işgal etmesinin ardından 1802 yılına gelindiğinde buradan ayrılmıştır. 1805’te ise Mısır’da Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mısır’ın modernleşmesi adına Nahda Hareketi adını taşıyan ciddi adımlara imza atmıştır. Kavalalı Mehmet Ali Paşa, ilk olarak Batı’da meydana gelen ilerlemeleri ve gelişmeleri takip edebilmek adına Fransızca ve İtalyanca gibi Batı dillerinden ilk olarak Arapçaya ve daha sonraları ise Türkçeye çeviri yaptırmak gayretinde olmuştur. Bu dönem içerisinde Mısır’da bu çevirileri yapabilecek düzeyde hem yabancı dili hem de Arapçası olan kişileri bulmak pek kolay bir durum değildi ve öyle ki bu özellikler Suriyeli Hristiyanlara Beyrut ve Suriye’de elde edemeyecekleri sıra dışı avantajlar sağlamıştı. Bu nedenle Bilâduşşâm coğrafyasında yaşayan Suriyeli diyebileceğimiz özellikle Fransızca ve İtalyanca gibi Batı dillerine vakıf olan insanlara ihtiyaç duyulmuştu. Söz konusu Suriyeliler 1700’lü yılların ilk çeyreğinden sonra göç etmelerinin ardından Napolyon’un Mısır’ı işgali sonrasında da Mısır’da yer almışlardı. Ardından, Bilâduşşâm coğrafyasındaki ekonomik kriz ve Dürziler ile Marunîler arasındaki mücadeleler ile çatışmalar, zirai afetler, kıtlık ve daha birçok etken bölgedeki insanların huzurunu iyice kaçırmış ve insanlar daha iyi bir yaşam kurabilecekleri bir yer arayışına girmişlerdir. Bu durum için de öncelikli istikamet olarak Mısır’ı görmüşlerdir. Hatta bazı göçmenler Kahire üzerinden Amerika kıtasına da göç etmiş başta ABD, Brezilya ve Arjantin gibi ülkelerde “Mehcer edebiyatı” olarak adlandıracakları ekolü oluşturmuşlardır. Kahire ve İskenderiye gibi şehirler ise binlerce Hristiyan Suriyeliyi cezbeden ve Orta Doğu için de önemli bir çekim alanı olan merkezler hâline gelmiştir. Mısır’da yeni bir başlangıç yapan bu göçmenler aslında tam da Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın aradığı özelliklere haizdiler. Bu yüzden ilk iş olarak tercüme hareketi çerçevesinde istihdam edilmişlerdir. Ayrıca Mısır’da Fransızca öğretmek için okul açılsa bile bu dilin çok iyi öğrenilemediği anlaşıldığından Kavalalı Mehmet Ali Paşa, öğrencilerin Avrupa ülkelerine gönderilmeleri ve burada da bu dilleri doğal ortamında öğrenmeleri düşüncesinde olmuştur. Böylelikle de Avrupa’ya gönderilen öğrenciler öğrenim gördükleri dallarla ilgili olarak kitap çevirileri de gerçekleştirmişlerdir. Ancak çeviri işinin profesyonel bir alan olduğu göz önünde bulundurulmuş ve bu işin çeviri okulundan mezun olan kişilerce yapılması uygun görülmüştür. Bu minvalde Suriyeli Hristiyanların Mısır’a gelişi, ardından bir dil okulunun kurularak insanlara dil öğretilmesi gayesi ve bu amaçta başarısız oluş, bunun üzerinde de Mısırlı öğrencilerin Avrupa ülkelerine gönderilmesi ve buralarda çeşitli dallarda eğitim görmesi ve bu tecrübelerini ülkelerindeki Mısırlılarla paylaşmaları ve aynı zamanda da sorumlu oldukları dala dair de bir kitap çevirisi yapmaları gerekliliği ve son olarak da profesyonel bir çevirinin yapılabilmesi gayesi ile dil okulunun açılarak uzman yetiştirilmesinin amaçlanması aslında bu dönemde meydana gelen önemli gelişmelerdir. Buna binaen de aslında dil öğrenimi konusunda Mısır’da ciddi bir yol kat edilebilmiştir. Sonuç olarak “Şuvâm” olarak adlandırılan göçmen Suriyelilerin yapmış oldukları çeviriler, kurmuş oldukları gazeteler ve dergiler Kavalalı Mehmet Ali Paşa döneminin modernleşme adımlarının temellerini oluşturmuş ve başta Hristiyan Araplar üzerinden olmak üzere bilim ve edebiyat gelişmiş; Mısır, Arap dünyasında önemli bir konum elde edebilmiştir. Ayrıca Suriyelilerin katkıları çevirilerin ötesine geçerek Mısır’daki medya sektörü üzerinde de önemli bir rol oynamıştır. Bu bağlamda bu makalede Bilâduşşâm coğrafyasından Mısır’a göç etmiş olan Suriyeli Hristiyanların yapmış oldukları çeviriler ile tesis etmiş oldukları gazete ve dergiler üzerinden Nahda Hareketi’ne olan katkıları ele alınmaya çalışılacaktır.

Keywords

Arap Edebiyatı, Suriyeli Hristiyanlar, Şuvâm, Mısır, Kavalalı Mehmet Ali Paşa.

The Role of Syrian Christians (Shuwām) in the Nahda Movement of the 19th Century

Abstract

After his invasion of Egypt in 1798, Napoleon Bonaparte departed the country in 1802. In 1805, Kavalian Mehmet Ali Pasha, who later became the Khedive of Egypt, took significant measures to modernize Egypt through the Nahda Movement. To keep up with advancements in the West, Kavalian Mehmet Ali Pasha initially focused on translating Western languages, particularly French and Italian - the language of diplomacy at the time - into Arabic and later into Turkish. These Syrians had migrated to Egypt after the first quarter of the 1700s and were present in Egypt after Napoleon’s invasion of Egypt. Finding individuals in Egypt who possessed fluency in both Arabic and foreign languages for these translations was challenging and these characteristics gave Syrian Christians extraordinary advantages that they could not have obtained in Beirut and Syria. In fact, the economic crisis in Bilād al-Shām and the struggles between the Druze and the Maronites and agricultural disasters, famine and many other factors have disturbed the peace of the people and they have started to search for a better place where they can build a better life. In this regard, they saw Egypt as their primary destination. Some immigrants even migrated to the American continent via Cairo and formed a school of what they would call "Mahjar literature" in countries such as the USA, Brazil and Argentina. Cities like Cairo and Alexandria have become centres that have attracted thousands of Christian Syrians and have become an important attraction in the Middle East. Therefore, they were first employed within the framework of the translation movement. In addition, although a school was opened in Egypt to teach French, it was understood that this language was not learnt very well, so Kavalian Mehmet Ali Pasha thought that students should be sent to European countries and learn these languages in their natural environment. As a result, the translations made by immigrant Syrians, the newspapers and journals they founded formed the foundations of the modernisation steps of the Mehmet Ali Pasha period, and science and literature developed, especially among Christian Arabs, and Egypt was able to gain an important position in the Arab world. The contributions of the Syrians extended beyond translations, as they also played a key role in Egypt’s media sector, establishing newspapers and magazines. The translations produced by Syrian immigrants and the newspapers and journals they founded became the building blocks for the modernization efforts during the period of Kavalian Mehmed Ali Pasha. This led to advancements in science and literature, particularly among Christian Arabs, and elevated Egypt to a significant position within the Arab world. In light of this, this article aims to explore the contributions of Syrian Christians who migrated from Bilād al-Shām to Egypt, and their impact on the Nahda Movement through their translations and establishment of newspapers and journals. In this context, this article will try to discuss the contributions of Syrian Christians who migrated to Egypt from the geography of Bilād al-Shām to the Nahda Movement through the translations they made and the newspapers and magazines they established.

Keywords

Arabic Literature, Syrian Christians, Shuwām, Egypt, Kavalalı Mehmet Ali Pasha.

References

• ‘Abd al-Kerīm, Ahmad ‘Izzat. Tarīkh al-Ta’līm fī ‘Asr Muhammed ‘Ali. Cairo: Maktabat al-Nahdat al-Mısriyye, 1938.
• Ahmad, Hussam Eldin Raafat. From Nahda to Exile: A History of the Shawam in Egypt in the Early Twentieth Century, Montreal: McGill University in partial fulfillment of the requirements of the degree of Master of Arts Institute of Islamic Studies, 2011.
• Çelebi, Muharrem. “Corcî Zeydân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/69-71. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
• Daher, Massoud. Hijrat al-Shawām: al-Hijrah al-Lubnānīyah ilā Misr. Cairo: Dār al-Shorouk, 2009.
• Darwīsh, Māhir Muhammad Sa’īd. Hijrat al-Shawām ilā Misr: Hilāl al-Nısfi al-Sānī min al-Karn al-Tāsi’a ‘Ashar wa Bidāyāti al-Karni al-’İshrīn. Nāblus: Daraja al-Mācistīr fī al-Tarīkh bi-Kulliya al-Dirāsāti al-’Ulyā fī Cāmi’a al-Necāhi al-Vataniyye, 2003.
• Er, Rahmi. “Modern Mısır Tiyatrosu I”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 33/1-2 (1990), 123-140.
• Ergün, Mustafa. “Mehmet Ali Paşa Zamanında Mısır’da Eğitimin Batılılaşması”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) 16/3 (2015), 277-294.
• Ergin, Ali Şakir. “Bustânî, Süleyman b. Hattâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/474-475. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992.
• Ertuğrul, Arzu. Kavalalı Mehmet Ali Paşa Döneminde Mısır’da Edebi ve Kültürel Hayat (1805-1848). İstanbul: İstanbul University, Institute of Social Sciences, Master's Thesis, 2018.
• Farah, Caesar E. Arabs and Ottomans: A Checkered Relationship. İstanbul: Isis Press, 2002.
• Fazlıoğlu, Şükran. Arap Romanında Türkler. İstanbul: Küre Yayınları, 2006.
• Görgün, Hilal. “Sarrûf, Ya’kûb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/166-167. İstanbul, 2009.
• Hammāda, Muhammad Omar. A’lāmu Filistīn. Volume 1. Damascus: Dāru Kuteybe, 1985.
• Hourani, Albert. “Lebanese and Syrians in Egypt”. The Lebanese in the World: A Century of Emigration. ed. Albert Hourani-Nadim Shehadi. London: The Centre for Lebanese Studies, 1992.
• İbn Manzūr, Abū al-Fazl Muhammad b. Mukerrem b. Ali al-Ansārī. Lisān al-’Arab. Pub. Amīn Muhammad Abd al-Vahhāb-Muhammad al-Sādık al-’Ubeydi. 2. ed. Volume 6. Beyrut: Dāru İhyā’ al-Turās al-Arabī, 1997.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Mısır’da Türkler ve Kültürel Mirasları. İstanbul: IRCICA, 2006.
• İshakoğlu, Ömer. Osmanlı Dönemi Suriye’sinde Edebi ve Kültürel Faaliyetler: 1800-1918. İstanbul: İstanbul University, Institute of Social Sciences, Doctoral Thesis, 2010.
• Kaufman, Asher. Reviving Phoenicia, The Search for Identity in Lebanon. New York, London: I.B. Tauris, 2004.
• Kesrouany, Maya I. Prophetic Translation: The Making of Modern Egyptian Literature. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2019.
• Kut, Turgut. “Bulak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/387-390. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992.
• Ma’louf, Luvis b. Nikūlā-al-Ma’louf, al-Yesui. al-Muncid fī al-Lugha wa al-A’lām. 40. ed. Beyrut: Dāru al-Mashriq, 2003.
• Najm, Muhammad Yūsuf. al-Masrahiyye fī al-Adabi al-’Arabi al-Hadīs. Beyrut: Dār Beyrut, 1956.
• Philipp, Thomas. “Jurji Zaydān’s Role in the Syro-Arab Nahda”. The Origins of Syrian Nationhood: History, Pioneers and Identity. ed. Adel Beshara. London: Routledge, 2011.
• Philipp, Thomas. The Syrians in Egypt: 1725-1975. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1985.
• Qayyālī, Sāmī. al-Adab al-Arabī al-Mu’āsır fī Sūriya 1850-1950. 2. ed. Cairo: Dāru al-Ma’ārif, 1968.
• Sadgrove, Philip Charles. “Mîhâîl es-Sabbâğ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/23-24. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2020.
• Salāme, Ziyād Ahmad. al-Sheikh Abd al-Hamīd al-Sā’ih: Hayātuhu, Fikruhu wa Mevākifuhu. ‘Ammān: Muessesetuhu ‘Abd al-Hamīd Shūmān, 1995.
• Serkīs, Yūsuf b. İlyān b. Mūsā Serkīs Dımaşkī. Mu’jam al-Matbū’āti al-’Arabiyya wa al-Mu’arraba. Cairo: Matba’atu Serkīs, 1928.
• Shayyāl, Jamāl al-Dīn. Tarīkh al-Tarjama wa al-Hareke al-Thaqāfiya fī ‘Asr Muhammad Ali. Cairo: Dār al-Fikri al-Arabī, 1951.
• Tajir, Jack. Hareke al-Tarjama bi-Mısr hilāl al-Karn al-Tāsi’a ‘Ashar. Cairo: Dāru al-Ma’ārif, 1945.