The Crime of Adultery in the Ottoman Empire: Is Substituting Ta´zīr for Ḥadd according to Hanafi Doctrine a Deviation from Shar´ī Law?

Year 2025, Volume: 24 Issue: 1, 268 - 294, 30.06.2025

Abdulmuid Aykul

https://doi.org/10.14395/hid.1619042

Abstract

According to the classification of Continental European Law, criminal law constitutes one of the most important fields of public law. Criminal law is not only a branch of law that regulates criminal acts and the penalties to be imposed for those acts, but it is also closely related to the ideology that dominates the state administration. In a secular legal system, criminal law is not expected to be based on divine (religious) legal rules. Similarly, in a theocratic legal system, human involvement in some punishments is quite limited. In terms of Islamic law, the inclusion of punishments such as ḥadd and qiṣaṣ, which were determined by the Legislator (God and the Prophet), in the legal system, both in theory and in practice, is a prerequisite for that legal system to be divine, i.e. shar´ī. Although it is generally accepted that the Ottoman legal system was based on shar´ī principles, the absence of some had punishments in the legal codes, especially in the periods of its establishment and rise, and moreover, the prescription of other punishments other than ḥadd and qiṣaṣ punishments without any reference to some punishments determined by the Shāri´ (God or his Prophet) have led some scholars to consider the Ottoman legal system as a humanitarian legal system. This study, which deals with the issue of adultery in the context of Ottoman law, provides explanations on the absence of adultery in the canons of the foundation and rise period of the Ottomans, and focuses on the reasons for this in terms of classical Islamic legal doctrine. For this purpose, both the Hanafi interpretation of classical Islamic law and the canon law and Ottoman practice were analyzed and evaluated together. This is because almost all of the studies conducted until this period tend to evaluate the subject from two opposing perspectives. While the first tendency claims that the Ottoman Empire had a shar´ī legal system and evaluates the articles in the code of laws (kanunnāme) within this framework, the second tendency, based on the same code of laws, attributes the conflict between customary law and shar´ī law in the Ottoman Empire; in other words, the influence of secular law on the Ottoman legal system. Therefore, researchers have sought to answer the nature of the Ottoman legal system by being caught between the two debates of whether it was a secular or religious law. Although this study includes these debates, the main issue emphasized in this study is the reflection of the ḥadd theory of the Hanafi madhhab, to which the Ottomans belonged, on the Ottoman criminal legal system. The fact that the Ottoman canons stipulated a fine for the crime of adultery, unlike classical jurisprudence, led to the emergence of such a study. It is observed that the Ottoman Empire, a Muslim country, imposed another punishment (fine), which is not approved by the doctrine, for a crime such as adultery, which is given the most importance in the doctrine and is almost identified with the hadith penalty. According to those who argue that the Ottoman legal system was shar´ī, the penalties to be imposed for these crimes were transformed into compensatory penalties due to the failure to fulfill certain formal conditions specific to these crimes. For example, in order to prove the crime of adultery, four fair male witnesses must testify to the crime in detail and clearly state the time and place of the crime. Any deficiency or doubt in any of these conditions would lead to the reduction of the penalty prescribed in the sharia for the relevant crime, which would make it very difficult to prove such a crime. However, this study raises another claim without disregarding the claim that the Ottomans did not include the penalties stipulated in the sharia for that crime in the codes of laws (kanunnāme) due to the deficiency that may occur in the material conditions of the crime. Accordingly, the fact that the Ottomans did not apply the punishment of rajm/jalda in fiqh, especially for the crime of adultery, during the foundation and rise periods of the Ottoman Empire must be related to the hadith theory of the Hanafi madhhab, to which the Ottomans were also adherents. According to this theory, ḥadd punishments should be executed by the head of state, i.e. the caliph. In the absence of the caliph, an adultery crime that would require a had penalty would not occur, which is clearly stated in many Hanafi sources, and it is mentioned that the ḥadd penalty cannot be imposed in the absence of the caliph. It is known that the Ottoman rulers of the foundation and rise period mostly used local titles such as “Bey” and “Khan”, while the Abbasid caliphs in Egypt used the title of caliph. This lack of titles is a possible reason for the lack of mention of the ḥadd penalties in the sharia law. In fact, there is no evidence that the Ottomans enforced the had penalty for adultery during this period.

Keywords

Islamic Law , Ottoman Criminal Law , Ḥadd , Ta´zīr , Code of Law

Osmanlı’da Zina Suçu: Hanefî Doktrinine Göre Had Yerine Ta´zir ile İkame Şer´î Hukuktan Sapma mıdır?

Abstract

Kıta Avrupası Hukuku tasnifine göre ceza hukuku, kamu hukukunun en önemli alanlarından birisini teşkil etmektedir. Ceza hukuku, suç teşkil eden fiiller ile o fiillere verilecek olan cezaları düzenleyen bir hukuk dalı olmanın ötesinde, devlet yönetimine hâkim ideoloji ile de yakından ilişkilidir. Seküler bir hukuk sisteminde ceza hukukunun, ilahi (dinî) hukuk kurallarına dayanması beklenmez. Benzer bir şekilde, teokratik bir hukuk düzeninde bazı cezalarda insanın dahli, oldukça sınırlıdır. İslam hukuku açısından düşünüldüğünde, had ve kısas gibi Şâri´ (Allah ve Peygamber) tarafından belirlenmiş olan cezaların hem teorik hem de uygulama açısından mer´î hukuk sistemi içerisinde yer alması, o hukuk sisteminin ilahi yani şer´î olmasının ön koşuludur. Osmanlı hukuk sisteminin şer´î esaslara dayalı olduğu, genellikle kabul gören bir husus olmasına rağmen özellikle kuruluş ve yükseliş dönemlerindeki kanunnâmelerde, bazı had cezalarının yer almaması, dahası Şâri´ tarafından belirlenmiş olan bazı cezalara hiçbir gönderme yapılmaksızın had ve kısas cezalarının dışında başka cezaların öngörülmesi, bazı araştırmacılar tarafından Osmanlı hukuk sisteminin beşerî hukuk sistemleri içerisinde değerlendirilmesine yol açmıştır. Osmanlı hukuku içerisinde bilhassa zina haddi bağlamında ele aldığımız bu araştırmada, zina haddinin Osmanlıların kuruluş ve yükseliş dönemi kanunnâmelerinde yer almayışına dair açıklamalar getirilmiş, klasik İslam hukuk doktrini açısından bunun sebepleri üzerinde durulmuştur. Zira bu döneme kadar yapılan çalışmaların neredeyse tamamı konuyu birbirine zıt iki perspektiften değerlendirme eğilimindedir. Birinci yönelim Osmanlı’nın şer´î bir hukuk sistemine sahip olduğunu iddia eder ve kanunnâmelerdeki maddeleri bu çerçevede değerlendirirken, ikinci yönelim aynı kanunnâmelerden hareketle Osmanlı’da örfî hukukun şer´î hukuk ile çatışmasına, başka bir deyişle seküler hukukun Osmanlı hukuk sistemindeki etkisine bağlar. Dolayısıyla araştırmacılar, Osmanlı hukuk sisteminin mahiyetine dair sorulara seküler ve dini bir hukuk olup olmadığı şeklinde iki tartışma arasında kalarak cevap aramışlardır. Bu çalışmada her ne kadar bu tartışmalara yer verilse de üzerinde durulan asıl konu, Osmanlıların da müntesibi olduğu Hanefî mezhebindeki had teorisinin Osmanlı ceza hukuk sistemine yansıma biçimidir. Osmanlı kanunnâmelerinde özellikle zina suçu için klasik fıkıhtan farklı olarak para cezasının öngörülmesi böyle bir çalışmanın ortaya çıkmasını sağlamıştır. Zina gibi had cezaları içerisinde doktrinde en çok önem verilen ve had cezası ile neredeyse özdeşleştirilen bir suça, Müslüman bir ülke olan Osmanlı’nın doktrinde çok da onaylanmayan başka bir cezayı (para cezasını) verdiği görülmektedir. Osmanlı hukuk sisteminin şer´î olduğunu savunanlara göre bu suçlara özgü bir takım şekil şartlarının yerine gelmemesi sebebiyle suça verilecek olan ceza bedel cezalara dönüşmüştür. Örneğin zina suçunun ispatı için dört adil erkek şâhidin suçun tüm ayrıntılarını anlatabilecek şekilde bir şahitlikte bulunması ve suçun gerçekleştiği yeri ve zamanı açıkça bildirmesi gerekmektedir. Şayet bu şartlardan herhangi birinde meydana gelebilecek bir eksiklik veya şüphe, ilgili suç için şeriatta zikredilen cezanın düşmesine sebebiyet vermektedir ki bu da böyle bir suçun ispatını oldukça zorlaştırmaktadır. Oysa bu çalışma, Osmanlıların suçun maddi şartlarında meydana gelebilecek eksiklik sebebiyle kanunnâmelerde o suç için şeriatta öngörülen cezaları dahil etmediklerine yönelik iddiayı da göz ardı etmeden başka bir iddiayı daha gündeme getirmektedir. Buna göre Osmanlı’nın kuruluş ve yükseliş dönemlerinde özellikle zina suçu için fıkıhtaki recm/celde cezasını uygulamaması Osmanlı’nın da müntesibi olduğu Hanefî mezhebi had teorisi ile ilişkili olmalıdır. Dolayısıyla halifenin iktidar alanı dışında meydana gelen zina suçuna had cezası verilemeyecektir. Kuruluş ve yükseliş dönemi Osmanlı hükümdarları daha çok “Bey” ve “Han” gibi yerel ünvanları kullandıkları, halife ünvanının Mısır’daki Abbasî halifeleri tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Bu unvan eksikliği, şeriattaki had cezalarının kanunnâmelerde zikredilmemesinin olası sebebidir. Zaten bu dönemde Osmanlıların zina haddini uyguladığına yönelik herhangi bir veri bulunmaz. Oysa aynı dönem Hanefî Dulkadiroğulları Beyliği, Memlüklere (dolayısıyla Abbasî hilâfetine) bağlı bir beylik hüviyetinde olduğu için yapmış oldukları kanunnâmelerinde had cezasına doğrudan göndermede bulunmuştur. Osmanlı kuruluş ve yükseliş dönemi kanunnâmelerindeki bu durum, Osmanlıların hilafeti (fiili ya da resmi olarak) elde etmesiyle farklı bir vecheye bürünmüştür. Doktrindeki zina haddi için öngörülen halife şartı Yavuz ile birlikte Osmanlılar için yerine geldiğinden artık ceza kanunnâmelerinde daha önceden var olan eksiklik, yeni düzenlemeler ile giderilmiş ve söz konusu bu kanunnâmelere şeriatteki hüküm ilave edilmiştir.

Keywords

İslam Hukuku , Osmanlı Ceza Hukuku , Had , Ta´zîr , Kanunnâme

References

• Acar, İsmail. “Osmanlı Kanunnâmeleri ve İslam Ceza Hukuku (I)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2001), 53-68.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaut vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ahmed Refik, Altınay. Onuncu Asrı Hicrî’de İstanbul Hayatı (961-1000). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1988.
• Akgündüz, Ahmed. “Kanunnâmelerdeki Ceza Hukuku Hükümleri ve Şer´î tahlili”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12/1 (1999), 1-16.
• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1990.
• Akman, Mehmet. “Osmanlı Ceza Hukuku Çalışmaları Üzerine Bir İcmal”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 489-512.
• Akman, Mehmet. Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2004.
• Alıç, Samet. “Memlüklüler tarafından Katledilen Dulkadir Emirleri”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 43 (2020), 83-89.
• Aslan, Nasi. “Klasik Dönem Ceza Kanunnâmeleri Bağlamında Osmanlı Hukûkunun Şer´îliği Üzerine”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2003), 17-44.
• Aydın, M. Akif. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/478-482. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 2010.
• Aykul, Abdulmuid. İslam Ceza Hukukunda Tâzir: Suç ve Ceza Belirleme Siyaseti. İstanbul: Hikmetevi, 2022.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsa. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bardakoğlu, Ali. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/470-478. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bardakoğlu, Ali. “Osmanlı Hukukunun Şer´îliği Üzerine”. Osmanlı, Teşkilat. ed. Güler Eren. 6/412-417. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Barkan, Ömer Lütfi. XV ve XVI’ıncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları: Kanunlar (Tıpkıbasım). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Câmiü’s-sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Burhânüddîn (Burhânü’ş-şer´îa) el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilaziz. el-Muhîtü’l-burhânî fî’l-fıkhi’n-Nu’mânî. thk. Abdülkerim Sâmi el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Çakır, Coşkun. “Barkan’ın Kanunlar’ı: Osmanlı-Türk Hukuk Tarihçiliğinde Bir Klasik”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 781-790.
• Demir, Abdullah. “Hukuk Tarihimiz Açısından Fatih Sultan Mehmet”. I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri 21-22 Aralık 2012. ed. Fethi Gedikli. 117-137. İstanbul: Oniki Levha Yayınları, 2014.
• Demir, Aydoğan. “Kanûnî’nin Bir Fermanı Vesilesiyle Zina Üzerine Düşünceler”. Tarih ve Toplum 39/169 (1998), 4-14.
• D’ohsson, J. Mouradgea. XVIII. Yüzyıl Türkiye’sinde Örf ve Adetler. çev. Zehran Yüksel. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, ts.
• Düzdağ, Mehmed Ertuğrul. Şeyhülİslam Ebusuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 2. Basım, 1983.
• Ebû Dâvud es-Sicistânî, Süleyman b. Eş’âs b. İshâk el-Ezdî. Sünen. thk. Şuayb el-Arnavut. Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebüssuûd Efendi, Mehmed b. Şeyh Muhyiddin Muhammed Yavsî b. Mustafa el-İmadî el-İskilîbî. Kanunnâme-i cedid. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Nadir Eserler, 083, 143.
• Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku: Adalet ve Mülk. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2008.
• Erdoğan, Suat. “Ta‘zîr Suç ve Cezalarının Kanunilik İlkesi Açısından Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 42, 2023, 1-38.
• Esen, Hüseyin. İslâm Hukukunda Mâlî Cezalar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Gazzâlî, Huccetuʾl-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Şifâʾuʾl-galîl fî beyâniʾş-şibh ve’l-muhîl ve mesâlikuʾt-taʿlîl. thk. Hamdî el-Kebîsî. Bağdat: Matbaʿatuʾl-İrşâd, 1971.
• Haddâd, Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed ez-Zebîdî. el-Cevheretü’n-neyyire. Matbaatü’l-Hayriyye, 1904.
• Heyd, Uriel. “Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şer´îat”. çev. Selahaddin Eroğlu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/1 (1984), 633-652.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr: şerh-i Tenvîri’l-ebsâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1992.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1988.
• İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b Alî b Muhammed. İnbaü’l-ğumr bi-enbai’l-umr fi’t-tarih. thk. Hasan Habeşi. Kahire: Lecnetu İhyai’t-Türasi’l-İslami, 1969.
• İbn Hacer el-Askalânî. İnbâü’l-ğumr bi-enbâi’l-umr fi’t-tarîh (mrk. Abdulmuid Han). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhim. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. es-Siyâsetü’ş-şer’iyye fî ıslâhi’r-râ’i ve’r-ra’iyye. b.y.: Vizâretü’ş-Şuûni’l-İslamiyye ve’l-Evkâf ve’d-Da’ve ve’l-İrşâd, 1997.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Fethü’l-kadîr li’l-âcizi’l-fakîr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts. İmber, Colin. “Osmanlı Hukukunda Zina”. çev. Muharrem Midilli. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 29 (2017), 505-538.
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar: Klasik Dönem (1302-1606) Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• İnalcık, Halil. Osmanlılar: Fütuhat, İmparatorluk, Avrupa ile İlişkiler. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• İnalcik, Şevkiye. “İbn Hâcer’de Osmanlı’lara Dair Haberler”. Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi 6/3 (1948).
• Koç, Yunus. “Erken Dönem Osmanlı Hukuku: Yaklaşımlar, Temel Sorunlar”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 16/Özel Sayı (1999), 115-126.
• Köker, Vural. “Dulkadiroğlu Beyliği Alâüddevle Bey Dönemi (1480-1515) Safevî-Osmanlı İlişkilerine Bir Bakış”. Atlas Sosyal Bilimler Dergisi 1/7 (2021), 45-64.
• Mantran, Robert. XVI-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi, 1995.
• Menekşe, Ömer. “Osmanlı’da Zina Cezası Olarak Recm”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 2 (2003), 7-18.
• Merğinânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-mübtedi. thk. Yusuf Talâl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. Kâhire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Midilli, Muharrem. Osmanlı Bağlamında Şer´îat-Kanun Ayrımının Hanefi Kamu Hukuk fikri Açısından Değerlendirilmesi: Ceza Hukuku Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Müneccimbaşı Derviş Dede, Ahmed b. Lütfillah. Câmiü’d-düvel: Osmanlı Tarihi: (1299-1481). çev. Ahmed Ağırakça. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravdatu’t-tâlibîn ve umdetu’l-muttakīn. thk. Zuheyr eş-Şâşî. Beyrut: el Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Nizamülmülk. Siyasetnâme. çev. ve haz. Mehmet Altay Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2016.
• Ortaylı, İlber. “Osmanlı Devletinde Lâiklik Hareketleri Üzerine”. Prof. Dr. Ümit Yaşar Doğanay’ın Anısına Armağan. 495-509. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi, 1982.
• Osmanağaoğlu, Cihan. “Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Zina Suçu ve Cezası”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 66/1 (2008), 109-178.
• Öz, Mehmet. “İstanbul Nüfusu: Fetihten XVIII. Yüzyıl Sonlarına Kadar”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Siyaset ve Yönetim 2: Demografi. ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş /Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2015.
• Poyraz, Özlem. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ağır Cezaları Gerektiren Suç Sebepleri Üzerine Bir Tetkik (1839-1861)”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20/3 (2022), 301-318.
• Râvendî, Ebu Bekr Necmeddin Muhammed b. Ali b. Süleyman. Râhatü’s-sudûr ve âyetü’s-sürûr fî târîhi’d-devleti’s-selcûkiyye. çev. İbrahim Ümid Şevârivbî vd. Kahire: Meclisü’l-’Ala li’s-Sekâfe, 1960.
• San’ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîburrahman A’zamî. Hind: el-Meclisü’l-İlmî, 1982.
• Sarı, Ali. “Dulkadir Beyliği”. Anadolu Beylikleri El Kitabı. ed. Haşim Şahin. 347-364. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma´rife, 1993.
• Suğdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Muhammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ. thk. Salâhuddîn en-Nâhî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1984.
• Şen, Murat. “Osmanlı Hukukunun Yapısı”. Osmanlı, Teşkilat. ed. Güler Eren. 6/412-417. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Üçok, Coşkun. “Osmanlı Kanunnâmelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler III”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4/1 (1947), 48-73.
• Yaman, Ahmet. “Osmanlı Pozitif Hukukunun Şer´îliği tartışmalarına Eleştirel Bir Katkı”. İslamiyat 8/1 (2005), 113-125.
• Yaman, Ahmet. “Osmanlı Pozitif Hukukunun Şer´îliği Üzerine”. XIV Türk Tarih Kongresi 9-13 Eylül 2002. Kolektif. 2/1/777-790. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2005.
• Yektar, Osman Nedim. “Hz. Peygamber’in Suçlar Hakkında Uyguladığı Temel Prensipler”. Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2015), 57-102.
• Yinanç, Refet. “Dulkadiroğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/553-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yurtseven, Yılmaz-Şahin, Gamze Nur. “Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Padişahın Yargı Yetkisi”. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi 1 (2016), 159-206.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedreddîn Muhammed b. Bahadır b. Abdillah. el-Mensûr fi’l-kavâidi’l-fıkhiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1985.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik (Hâşiyetü’ş-Şelebî ile birlikte). Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1895.