Mu‘tezile’ye Göre Hadis Tenkid Kriterleri: Kādî Abdülcebbâr Örneği

Year 2019, Volume: 17 Issue: 2, 119 - 138, 31.12.2019

Abdulvasıf Eraslan

Abstract

Son yıllarda ülkemizde Muʿtezile’nin hadis anlayışıyla ilgili yapılan çalışmalarda, bu mezhe-bin hadis inkârcısı olmadığı açıkça ortaya konulmuştur. Ancak Muʿtezile mezhebinin hadis tenkid kriterlerinin yeterince açıklığa kavuşturulduğu söylenemez. Akılcılığıyla ön plana çıkmış olan bu mezhebin en önemli temsilcilerinden biri Kādî Abdülcebbâr’dır. kelâmî yönü ağır basmakla birlikte, tefsir, hadis ve fıkıh konularında da pek çok eser yazmış, interdisipli-ner bir bakış açısında sahiptir. Dolayısıyla onun hadis tenkidine yaklaşımı, mezhebinin bakış açısını ortaya koyması açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Kādî’nın hadis tenkid anlayışı ortaya koyulacaktır. O, hadis rivâyetlerini tenkid ederken kelâmcıların metodunu doğrultusunda bir yol takip etmiş, dolayısıyla sened ve buna bağlı olarak sened tenkidine yer vermemiştir. Buna mukâbil, metin tenkid kriterlerini uygulamaya ağırlık vermiştir. Bu kri-terleri uygularken de hadisçilerden farklı olarak önceliği akla uygunluk kriterine vermiştir. Onun uygulamış olduğu diğer tenkid kriterleri ise Kur’ân’a, kelâm kaidelerine, konuyla ilgili diğer rivâyetlere, Arap dili ve dil bilgisine uygunluk olmuştur. Kādî Abdülcebbâr’ın hadise yaklaşımı, en ufak bir kusurda rivâyeti reddetmeye yönelik olmayıp zorlama te’villerle de olsa rivâyeti kullanmaya yöneliktir.

Keywords

Muʿtezile , Hadis , Kādî Abdülcebbâr , hadis tenkidi

References

• HTD