Research Article
BibTex RIS Cite

İctihadda İsabet ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli

Year 2020, Volume: 18 Issue: 1, 97 - 116, 01.07.2020

Necdet Aydoğdu

Abstract

İctihad, fakihlerin şer‘i bir hüküm hakkında bilgiye ulaşmak için bütün gücünü harcaması demektir. Hz. Peygamber (s.a.v.) hayatta iken sahâbeden bazılarının bizzat huzurunda ictihad etmelerine müsaade etmiştir. Bu sebeple ictihad, İslâm âlimleri tarafından bir ibadet olarak telakki edilmiştir. Bu çalışmamızda ictihadda isabet edenin iki, hata edenin bir ecir alacağı konusundaki rivâyetleri incelemeye çalışacağız. Amacımız, bu rivâyetlerin Hz. Peygambere aidiyetinin sıhhatini tesbit etmeye çalışmak olacaktır. İncelememizde rivâyetlerin hem isnad hem de metin bakımından tahlîli yapılacaktır.

Keywords

Hadis İctihad Müctehid İsabet Hata

References

  • Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsned, thk. Şu‘ayb el-Arnaûd v. dğr, I-XLIX, Beyrût, Müessesetü’r-Risâle 1421/2001.
  • Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Fedâilü’s-Sahâbe, thk. Vasiyyullâh b. Muhammed Abbâs, I-II, Demmâm, Dâru İbni’l-Cevzî 1420/1990.
  • Akgündüz, Ahmet. “Hâkim”. TDV İslam Ansiklopedisi. 15, 182. Ankara, TDV Yayınları 1997. Apaydın, H. Yunus. “Hata”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16, 437-442. İstanbul, TDV Yayınları 1997.
  • Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21, 432-445. İstanbul, TDV Yayınları 2000. Atar, Fahrettin. “Kadı”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24, 66-69. İstanbul, TDV Yayınları 2001.
  • Atar, Fahrettin. “Kazâ”. TDV İslam Ansikopedisi. 25, 113-117. Ankara, TDV Yayınları 2002. Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. Ma’rifetü’s-Sünen, thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî, I-XVI, Kâhire, Dâru’l-Va’y 1412/1991.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, I-XI, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1424/2003. Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. Şu‘abü’-Îmân, thk. Muhtâr Ahmed en-Nedvî, I-XIV, Riyad, Mektebetü’r-Rüşd 1423/2003.
  • Bezzâr, Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ el-Basrî. el-Müsned, thk. Âdil b. Sa‘d. XV, Medine, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem 1427/2006. Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-Sahîh. Riyad, Mektebetür’-Rüşd 1427/2006.
  • Busîrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl. el-İthâfu’l-Hiyara el- Mehara, thk. Dâru’l-Mişkât. 1-IX, Riyad, Dâru’l-Vatan 1420/1999.
  • Dârekutnî, Ali b. Ömer b. Ahmed. Sünen (et-Ta’lîku’l-Muğnî ale’d-Dârekutnî ile birlikte), thk. Şu‘ayb el-Arnûd v. dğr, I-VI, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1424/2004. Dârimî. Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen, thk. Hüseyn Selim Eseded-Dârânî, I-IV, Riyad, Dâru’l-Muğnî 1421/2000.
  • Ebû Avâne, Ya‘kūb b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî. Müsned, thk. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî, I-V, Beyrut, Dâru’l-Ma’rife 1419/1998.
  • Ebû Ceyb, Sa‘dî. “Hükm”. el-Kâmûsi’l-Fıkhî. Dımaşk, Dâru’l-Fikr 1408/1988. Ebû Ceyb, Sa‘dî. “İctihâd”. el-Kâmûsi’l-Fıkhî. Dımaşk, Dâru’l-Fikr 1408/1988.
  • Ebû Ceyb, Sa‘dî. “Kazâ”. el-Kâmûsi’l-Fıkhî. Dımaşk, Dâru’l-Fikr 1408/1988. Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen, thk. Şu‘ayb e-Arnaûd v. dğr. VII, Dımaşk,
  • Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye 1430/2009. Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ el-Mevsılî. Müsned, thk. İrşâdü’l-Hakk el-Eserî, I-VI, Cidde, Dâru’l-Kıble 1408/1988.
  • Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni Ebî Dâvûd, I-III, Riyad, Mektebü’l-Meârif 1419/1998. Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni’t-Tirmizî, I-III, Riyad, Mektebü’l-Meârif 1420/2000.
  • Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni İbn Mâce, I-II, Riyad, Mektebü’l-Meârif 1418/1997. Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu’l-Câmii’s-Sağîr ve Ziyâdetih, I-II, 3. Baskı. Beyrût, el-Mektebü’l-İslâmî 1408/1988.
  • Elbânî, Nâsıruddîn. et-Ta’lîkâtü’l-Hisân Alâ Sahihi İbn Hibbân, I-XII, Cidde, Dâru Bâvezîr 1424/2003. Hattâbî, Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb, Meâlimü’s-Sünen, I-IV, Haleb: Matbaatu’l-İlmiyye 1352/1934.
  • Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî b. Sâbit, el-Fakîh ve’l-Mütefakkih, thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî, I-II, Demmâm, Daru İbni’l-Cevzî 1417/1996.
  • Hüseynî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. el-Hasen. Tezkira, thk. Rıf’at Fevzî Abdülmuttalib, I-IV, Kahire, Mektebetü’l-Hâncî, ts.
  • İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî, I-XIV, Riyâd, Dâru’s-Selâm 1421/2000.
  • İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-Metâlibu’l-Âliye bi Zevâidi’l-Mesânîdi’s-Semâniye, thk. Cemâl b. Ferhât Sâvli. Riyad, Dâru’l-Âsime 1419/1998. İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb, thk. Hassân Abdülmennân. Ammân, Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye 1425/2005.
  • İbn Hazm, Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî. el-Muhallâ bi’l-Âsâr, thk. Abdulğaffâr Süleymân el-Bendârî. 3. Baskı, I-XII, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1424/2003.
  • İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sahîh, thk. Şu‘ayb el-Arnaûd, I-XVIII, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1412/1991.
  • İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’s-Sikât, I-X, Haydarâbâd, Dâiratü’l-Meârif Matbaası 1398/1978. İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen, thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad, Mektebetü’l-Meârif. ts.
  • Karadâvî, Yûsuf. Sünneti Anlamada Yöntem. Trc. Bünyamin Erul. İstanbul, Nida Yayıncılık 2009. Kılıç, Ünal. “Vali”. TDV İslam Ansiklopedisi. 42, 492. Ankara, TDV Yayınları 2012.
  • Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmi’ (Abdurrezzâk’ın el- Musannef’i ile birlikte), thk. Habîburrahmân el-A’zamî. Beyrut, 1403/1983. Müslim, Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1412/1991.
  • Mizzî, Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, I-XXXV, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1403/1983.
  • Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî. es-Sünen, thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad, Mektebetü’l-Meârif. ts. Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Abdülmun’im Şelbî, I-XXII, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1421/2001.
  • Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. Cimâu’l-İlm, thk. Ahmed Muammed Şâkir. Cîze, Mektebetü İbn Teymiyye, ts. Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle, thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî 1357/1938.
  • Taberânî, Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-Evsat, thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî. Kahire, Dâru’l-Haremeyn 1415/1995.
  • Tahâvî, Ahmed b. Muhammed b. Selame. Şerhu Müşkili’l-Âsâr, thk. Şu‘ayb el-Arnaûd. Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1415/1994. Tirmizi, Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). es-Sünen, thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad, Mektebetü’l-Meârif, ts.
  • Tirmizi, Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). İlelü’t-Tirmizî el-Kebîr. Haz. Ebû Tâlib el-Kâdî, thk. Subhî es-Sâmirî v. dğr. Beyrut, Âlemü’l-Kütüb 1409/1989. Üzüm, İlyas. “Hüküm”. TDV İslam Ansikopedisi. 18, 464-466. İstanbul, TDV Yayınları 1998.
  • Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-İ’tidâl, thk. Ali Muhammed Muavvad-Âdil Ahmed Abdülmevcûd, I-VIII, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1416/1995.

Year 2020, Volume: 18 Issue: 1, 97 - 116, 01.07.2020

Necdet Aydoğdu

Abstract

References

  • Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsned, thk. Şu‘ayb el-Arnaûd v. dğr, I-XLIX, Beyrût, Müessesetü’r-Risâle 1421/2001.
  • Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Fedâilü’s-Sahâbe, thk. Vasiyyullâh b. Muhammed Abbâs, I-II, Demmâm, Dâru İbni’l-Cevzî 1420/1990.
  • Akgündüz, Ahmet. “Hâkim”. TDV İslam Ansiklopedisi. 15, 182. Ankara, TDV Yayınları 1997. Apaydın, H. Yunus. “Hata”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16, 437-442. İstanbul, TDV Yayınları 1997.
  • Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21, 432-445. İstanbul, TDV Yayınları 2000. Atar, Fahrettin. “Kadı”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24, 66-69. İstanbul, TDV Yayınları 2001.
  • Atar, Fahrettin. “Kazâ”. TDV İslam Ansikopedisi. 25, 113-117. Ankara, TDV Yayınları 2002. Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. Ma’rifetü’s-Sünen, thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî, I-XVI, Kâhire, Dâru’l-Va’y 1412/1991.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, I-XI, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1424/2003. Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. Şu‘abü’-Îmân, thk. Muhtâr Ahmed en-Nedvî, I-XIV, Riyad, Mektebetü’r-Rüşd 1423/2003.
  • Bezzâr, Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ el-Basrî. el-Müsned, thk. Âdil b. Sa‘d. XV, Medine, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem 1427/2006. Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-Sahîh. Riyad, Mektebetür’-Rüşd 1427/2006.
  • Busîrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl. el-İthâfu’l-Hiyara el- Mehara, thk. Dâru’l-Mişkât. 1-IX, Riyad, Dâru’l-Vatan 1420/1999.
  • Dârekutnî, Ali b. Ömer b. Ahmed. Sünen (et-Ta’lîku’l-Muğnî ale’d-Dârekutnî ile birlikte), thk. Şu‘ayb el-Arnûd v. dğr, I-VI, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1424/2004. Dârimî. Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen, thk. Hüseyn Selim Eseded-Dârânî, I-IV, Riyad, Dâru’l-Muğnî 1421/2000.
  • Ebû Avâne, Ya‘kūb b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî. Müsned, thk. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî, I-V, Beyrut, Dâru’l-Ma’rife 1419/1998.
  • Ebû Ceyb, Sa‘dî. “Hükm”. el-Kâmûsi’l-Fıkhî. Dımaşk, Dâru’l-Fikr 1408/1988. Ebû Ceyb, Sa‘dî. “İctihâd”. el-Kâmûsi’l-Fıkhî. Dımaşk, Dâru’l-Fikr 1408/1988.
  • Ebû Ceyb, Sa‘dî. “Kazâ”. el-Kâmûsi’l-Fıkhî. Dımaşk, Dâru’l-Fikr 1408/1988. Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen, thk. Şu‘ayb e-Arnaûd v. dğr. VII, Dımaşk,
  • Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye 1430/2009. Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ el-Mevsılî. Müsned, thk. İrşâdü’l-Hakk el-Eserî, I-VI, Cidde, Dâru’l-Kıble 1408/1988.
  • Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni Ebî Dâvûd, I-III, Riyad, Mektebü’l-Meârif 1419/1998. Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni’t-Tirmizî, I-III, Riyad, Mektebü’l-Meârif 1420/2000.
  • Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni İbn Mâce, I-II, Riyad, Mektebü’l-Meârif 1418/1997. Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu’l-Câmii’s-Sağîr ve Ziyâdetih, I-II, 3. Baskı. Beyrût, el-Mektebü’l-İslâmî 1408/1988.
  • Elbânî, Nâsıruddîn. et-Ta’lîkâtü’l-Hisân Alâ Sahihi İbn Hibbân, I-XII, Cidde, Dâru Bâvezîr 1424/2003. Hattâbî, Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb, Meâlimü’s-Sünen, I-IV, Haleb: Matbaatu’l-İlmiyye 1352/1934.
  • Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî b. Sâbit, el-Fakîh ve’l-Mütefakkih, thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî, I-II, Demmâm, Daru İbni’l-Cevzî 1417/1996.
  • Hüseynî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. el-Hasen. Tezkira, thk. Rıf’at Fevzî Abdülmuttalib, I-IV, Kahire, Mektebetü’l-Hâncî, ts.
  • İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî, I-XIV, Riyâd, Dâru’s-Selâm 1421/2000.
  • İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-Metâlibu’l-Âliye bi Zevâidi’l-Mesânîdi’s-Semâniye, thk. Cemâl b. Ferhât Sâvli. Riyad, Dâru’l-Âsime 1419/1998. İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb, thk. Hassân Abdülmennân. Ammân, Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye 1425/2005.
  • İbn Hazm, Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî. el-Muhallâ bi’l-Âsâr, thk. Abdulğaffâr Süleymân el-Bendârî. 3. Baskı, I-XII, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1424/2003.
  • İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sahîh, thk. Şu‘ayb el-Arnaûd, I-XVIII, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1412/1991.
  • İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’s-Sikât, I-X, Haydarâbâd, Dâiratü’l-Meârif Matbaası 1398/1978. İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen, thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad, Mektebetü’l-Meârif. ts.
  • Karadâvî, Yûsuf. Sünneti Anlamada Yöntem. Trc. Bünyamin Erul. İstanbul, Nida Yayıncılık 2009. Kılıç, Ünal. “Vali”. TDV İslam Ansiklopedisi. 42, 492. Ankara, TDV Yayınları 2012.
  • Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmi’ (Abdurrezzâk’ın el- Musannef’i ile birlikte), thk. Habîburrahmân el-A’zamî. Beyrut, 1403/1983. Müslim, Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1412/1991.
  • Mizzî, Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, I-XXXV, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1403/1983.
  • Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî. es-Sünen, thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad, Mektebetü’l-Meârif. ts. Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Abdülmun’im Şelbî, I-XXII, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1421/2001.
  • Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. Cimâu’l-İlm, thk. Ahmed Muammed Şâkir. Cîze, Mektebetü İbn Teymiyye, ts. Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle, thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî 1357/1938.
  • Taberânî, Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-Evsat, thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî. Kahire, Dâru’l-Haremeyn 1415/1995.
  • Tahâvî, Ahmed b. Muhammed b. Selame. Şerhu Müşkili’l-Âsâr, thk. Şu‘ayb el-Arnaûd. Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1415/1994. Tirmizi, Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). es-Sünen, thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad, Mektebetü’l-Meârif, ts.
  • Tirmizi, Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). İlelü’t-Tirmizî el-Kebîr. Haz. Ebû Tâlib el-Kâdî, thk. Subhî es-Sâmirî v. dğr. Beyrut, Âlemü’l-Kütüb 1409/1989. Üzüm, İlyas. “Hüküm”. TDV İslam Ansikopedisi. 18, 464-466. İstanbul, TDV Yayınları 1998.
  • Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-İ’tidâl, thk. Ali Muhammed Muavvad-Âdil Ahmed Abdülmevcûd, I-VIII, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1416/1995.
There are 32 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Religious Studies
Journal Section Articles
Authors

Necdet Aydoğdu This is me 0000-0002-6576-1404

Publication Date July 1, 2020
Published in Issue Year 2020 Volume: 18 Issue: 1

Cite

APA Aydoğdu, N. (2020). İctihadda İsabet ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli. Hadis Tetkikleri Dergisi, 18(1), 97-116.
AMA Aydoğdu N. İctihadda İsabet ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli. HTD. July 2020;18(1):97-116.
Chicago Aydoğdu, Necdet. “İctihadda İsabet Ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli”. Hadis Tetkikleri Dergisi 18, no. 1 (July 2020): 97-116.
EndNote Aydoğdu N (July 1, 2020) İctihadda İsabet ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli. Hadis Tetkikleri Dergisi 18 1 97–116.
IEEE N. Aydoğdu, “İctihadda İsabet ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli”, HTD, vol. 18, no. 1, pp. 97–116, 2020.
ISNAD Aydoğdu, Necdet. “İctihadda İsabet Ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli”. Hadis Tetkikleri Dergisi 18/1 (July 2020), 97-116.
JAMA Aydoğdu N. İctihadda İsabet ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli. HTD. 2020;18:97–116.
MLA Aydoğdu, Necdet. “İctihadda İsabet Ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli”. Hadis Tetkikleri Dergisi, vol. 18, no. 1, 2020, pp. 97-116.
Vancouver Aydoğdu N. İctihadda İsabet ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli. HTD. 2020;18(1):97-116.

İlmî Tedrîsâtın Tertîbi Üzerine…

    Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
    İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
    İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
    Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
    İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
    Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
    Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
    Saygılarımızla...

İbrahim HATİBOĞLU