es-Sem‘ânî’nin Ehl-i Re’y ve Ehl-i Kelâm’a Karşı Ashâbü’l-Hadîs Savunusu

Year 2020, Volume: 18 Issue: 1, 117 - 134, 01.07.2020

Sedat Yıldırım

Abstract

İslâm tarihinde de vuku bulan belli başlı olaylardan sonra bazı i‘tikâdî akımlar ortaya çıkmış ve bu akımlar kabul gören deliller, anlayışlar ve yorumlara karşı cephe almıştır. Netice itiba-riyle bu girişim bir tepki oluşturmuş ve hâkim olan anlayışın temsilcileri tarafından bu akımlara karşı müdafaa yapılmıştır. Aralarında i‘tikâdî düzeyde anlaşmazlık çıkan guruplar Ashâbü’l-Hadîs ile Ehl-i Kelâm ve Ehl-i Re’y ekolleridir. Bu ekollerin aralarında geçen tartış-maları fitilleyen ise i‘tikâdî konuların akılcı bir yaklaşım ile çözümlenme çabalarıdır. Zira bu tartışmaların başladığı ana kadar i‘tikâdî ve ameli konularda, -mütevâtir olsun âhâd olsun- hadisler, sahabî ve tâbi‘înden gelen rivâyetler referans kabul edilirdi. Zaten amelî konularda olduğu gibi i‘tikâdî konularda da âlimlerin din anlayışına şekil ve yön veren yegâne etken ha-disler ve seleften gelen rivâyetlerdi. İşte bu anlayışın hâkim olduktan yaklaşık bir asır sonra Ehl-i Kelâm ve Ehl-i Re’y gibi aykırı yaklaşımlara sahip ekoller türedi. Ashâbü’l-Hadîs de bu aykırı hareketlere karşı kendilerine yöneltilen itiraz ve reddiyelere cevaben bir savunma pozisyonuna girmek durumunda kaldı. Bu savunma eğiliminin sonucunda Ashâbü’l-Hadîs’i müdafaa için, Te’vîl, Usûlü’s-Sünne, Kitâbü’s-Sünne, İtikâdu Ehl-i’s-Sünne isimlerinde eserler yazıldı. Hicrî 5. Y.y. alimlerinden Ebû’l-Muzaffer es-Sem‘ânî de (v. 489/1095) el-İntisâr li Ashâbi’l-Hadîs adında bir eser kaleme almış ve bu eserinde Ehl-i Sünnet kabul ettiği Ashâbü’l-Hadîs’i muhalif ekollere karşı müdafa etmmiştir. Çalışmamız tarihde yapılan Ashâbü’l-Hadîs savunusunu bir de Ebû’l-Muzaffer es-Sem‘ânî’in el-İntisâr li Ashâbi’l-Hadîs adlı eseri özelinde incelemeyi hedeflemektedir.

Keywords

es-Sem‘ânî, Ashâbü’l-Hadîs, Ehl-i Re’y, Ehl-i Kelâm, Hadis

References

• Abdulber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah, el-İstizkâr, (tahk. Sâlim Muhammed Atâ),Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye 1. Baskı, Beyrût 1421/000.
• Aruçi, Muhammed, “Vâsıl b. Atâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2012, c. 42, ss. 539-541.
• Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit, Şerefu Ashâbi’l-Hadîs, (tahk. Muhammed Said Hatiboğlu), A.Ü.İ.F. Yayınları, Ankara 1390/1971.
• Beyhâkî, Ahmed b. Ali b. Hüseyin, Menâkibu’ş-Şâfiî, (tahk. Seyyid Ahmed Sakar), Dârü’t-Türâs 1. Baskı, Kâhire 1390/1970.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. ismaîl, Sahîhu’l-Buhârî, (tahrc. Mustafâ ed-Dîb el-Buğâ), Dârü’l-İbni’l-Kesîr, el-Yemâme, 5. Baskı, Beyrût, Dimâşk 1993/1407.
• Ebû Davûd, Süleymân b. Eşa’s el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenu Ebî Davûd,( tahk. Şu‘ayb el-Arnaûd vdğr.), Dârü Risâleti’l-‘Âlemîyye 1. Baskı, Dımaşk 1430/009.
• Gündoğdu, Samet, Ehl-i Hadîs ve Ehl-i Re’yin Görüşlerinin Karşılaştırılması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Ün. SBE., Kayseri 2019.
• Hın, Mısto, Mustafa Said, Muhyiddin Dîb, el-Akîdetü’l-İslâmîyye, Dârü İbn Kesir, 5. Baskı, Beyrût 2007/1427.
• İbn Ali, Muhammed b. Ali b. Musa, Meşâriku’l-Envâi’l-Vehhâce ve Metâliu’l-Envâri’l-Bâhice fî Şerhi Süneni İbn Mâce, Dârü’l-Muğnî, Riyâd 1. Baskı, Suudi Arabistan 1427/2006.
• İbn Hallikân, Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtu’l-A’yân, (tahk. İhsan Abbâs), Dârü Sâdır, Beyrût 1389/1970.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed, Müsned, (tahk. Şu‘ayb el-Arnâud vdğr..) Müessesetü’r-Risâle 1. Baskı 1999/1420.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, (tahk. Ahmed Muhammed Şakir), Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrût 1403/1983.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, Te’vîlü Muhtelifi’l-Hadîs, (tahk. Muhammed Muhyiddin Esfer), el-Mektebetü’l-İslâmî, Müessesetü’l-İşrâk 2. Baskı, Beyrut, Katar 1419/1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Alî b. Muhammed, el-Müntazam fî Târîhi’l-Mulûk ve’l Umem, (tahk. Muhammed Abdulkâdir Atâ ve Mustafa Abdulkâdir Atâ), Dârü’l-Kutubi’l-İlmîyye 1. Baskı, Beyrût 1992/1412.
• Îcî, Adudüddîn Abdurrahman b. Ahmed, Kitabü’l-Mevâkif, (tahk. Abdurrahman Umeyre), Dârü’l-Cîl 1. Baskı, Beyrût 1418/1997.
• Koçyiğit, Talat, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münakaşalar, T.D.Y.V. YAYINLARI, 4. Baskı, Ankara 1989. Kur’ân-ı Kerîm, TDV. Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2007.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin b. Haccâc Ebû’l-Hüseyin el-Kuşeyrî, Sahîh-i Müslim, (tahk. Muhammed Fuad Abdu’l-Bakî), Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabîyye ve Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye 1. Baskı, Beyrût 1991/1412.
• Özşenel, Mehmet, Sünnet ve Hadisi Değerlendirme ve Anlamada Ehl-i Re’y- Ehl-i Hadis Yaklaşımları ve İmam Şeybani, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Ün., SBE., İstanbul 1999.
• Râmhürmüzî, Hasan b. Abdurrahman, (tahk. Muhammed Haccâc el-Hatîb), el-Muhaddisu’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâ’î, Beyrût: Dârü’l-Fikr 1391.
• Sem’ânî Ebû Sa‘d Abdulkerim b. Muhammed, el-Ensâb, (tahk. Abdullah Ömer el-Bârûhî),Dârü’l-Cinân 1. Baskı, Beyrût 1408/1988.
• Sem’ânî, Ebû Muzaffer Mansur b. Muhammed, Fusûlün min Kitâbi el-İntisâr li Ashâbi’l-Hadis, (tahk. Muhammed b. Hüseyin b. Hasan), Mektebetu Edvâi’l-Menâr 1. Baskı, Medîne 1996/1417.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebîbekir, Savnu’l-Mantık ve’l-Kelâm a’n Fenni’l-Mantık ve’l-Kelâm, (tahk. Ahmed Frid el-Mezîdî), Dârü’k-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrut.
• Sübkî, Abdulvehhab b. Takiyuddin es-Sübkî, et-Tabâkatu’ş-Şâfiîyyetu’l-Kübrâ, Dârû Hicr li’t-Tibâa 2. Baskı. 1413/1993.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdulkerim, el-Milel ve’n-Nihal, (tahk. Abdulaziz Muhammed Vekil), Müessesetü’l-Halebî Kâhire 1387, 1968.
• Takiyuddin, İbrahim b. Muhammed, el-Müntahab min Kitâbi’s-Siyâki li Târîhi Nîsâbûr, (tahk. Halid Haydar), Dârü’l-Fikr, Beyrût 1414/1993.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra, Sünenü’t-Tirmizî, ( tahk. Muhammed Fuâd Abdulbakî,), Şeriketu Mektebi ve Matbaat-i Bâb,î ve Evladîh 2. Baskı, Mısır 1962/1382.
• Tunç, Cihâd, “Gaylân ed-Dımaşkî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1996, c. 13, ss. 416-415.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, (tahk. Şu‘ayb el-Arnâûd vdğr.), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1405/1985. Zeydân, Abdulkerim, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkıh, Neşru İhsân, 5. Baskı Tahran 1427/2006.