Note
Year 2020,
Volume: 18 Issue: 1, 147 - 156, 01.07.2020
Abstract
Hadis Usûlü eserlerine kronolojik olarak bakıldığında, ilk asırlarda birçok ıstılahın farklı müellifler tarafından farklı tarifleri yapıldığı görül-mektedir. Bu bağlamda en genel geçer kaide ve tanımların yapıldığı eser olarak kabul edilmesi mümkün olan İbnü’s-Salâh’ın Mukaddime’si dahi söz konusu tanım çeşitliliğini ihtiva etmektedir. Buna bağlı olarak, kendi-sinden sonraki eserler de bu çeşitliliği Mukaddime esaslı olmak üzere sür-dürmüştür. Bu da sözü edilen eserin kuşatıcı otoritesini ortaya koymak-tadır. Hadis ıstılahlarına dair farklı tanımlar, sadece kadîm usûl literatü-rüyle de sınırlı kalmamış, ıstılahlardaki ince ayrımlar günümüze kadar da devam etmiştir. Bir ıstılah ilmi mahiyetindeki hadis usûlünün kendi için-deki bu dinamizmi, hadis usûlüne kendine bir vasıf ve kendi içinde bir hadis usûlü felsefesi birikimi kazandırmıştır. Bu çalışmada hadis usûlün-de karşılaşılan genelde eş anlamlı olarak kullanılmış, ancak zamanla kü-çük nüanslarla ayrılmış olan iki ıstılah, yani ‘tashîf’ ve ‘tahrîf’ kavramı incelenecek; mezkûr iki terimin tanımı, ortaya çıkış sebepleri, çeşitleri ve bu konuda yazılan eserler kısaca ele alınacaktır.
References
- Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Kitâbü’l-‘İlel, Dayhan, Ahmet Tahir, Hadislerde Tashîf ve Tahrîf, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2005.
- el-Hatîb Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Bağdâdî,, Târîhu Bağdâd, Beyrut ts. el-Hatîb Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit Bağdâdî, el-Câmi‘ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘, nşr. Muhammed Accâc el-Hatîb, Beyrut 1994.
- el-Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Bağdâdî, el-Kifâye fî ilmi’r-Rivâye, nşr. Ahmed Ömer Haşim, Beyrut 1986. Hâkim, EbûAbdillah Muhammed en-Nîsâbûrî, Marifetü Ulûmi’l-Hadîs, Beyrut 1986.
- Irâkî, Ebû’l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn, Fethu’l-Muğîs, nşr. Mahmûd Rabî‘, Beyrut-Kahire 1988. İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed el-Basrî, Cemherati’l-Luğa, Haydarâbâd-Dekken 1345.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî, Lisânü’l-Mîzân, Beyrut 1986. İbn Hacer, Şerhu Nuhbeti’l-Fiker, Kâhire 1352/934.
- İbn Ma‘în, Yahyâ b. Ma‘în b. ‘Avn es-Serahsî el-Bağdâdî, Kitâbü’t-Târîh, nşr. Ahmed Muhammed Nûr Seyf, Mekke 1979. İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrazûrî, Ulûmü’l-Hadîs, nşr. Nuruddîn Itr, Dımeşk 1986.
- Müslim, Ebû’l-Hüseyn b. el-Haccâc, el-Câmi‘u’s-Sahîh, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Tunus 1992. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb el-Horasânî, es-Sünen, nşr. Ahmed Şemsüddîn, Beyrut 2015.
- Subhi es-Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, (çev. M. Yaşar Kandemir), Ankara 1971. Süyûtî, Abdurrahmân Celâlüddin, el-Müzhir fî Ulûmi’l-Luğati ve Envâihâ, Mısır ts.
- Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Mîzânü’l-İ’tidâl, nşr. Ali Muhammed Mu‘avvad-Âdil Ahmed Abdülmecîd-Abdülfettâh Ebû Sünne, Beyrut 1995.
Year 2020,
Volume: 18 Issue: 1, 147 - 156, 01.07.2020
Abstract
References
- Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Kitâbü’l-‘İlel, Dayhan, Ahmet Tahir, Hadislerde Tashîf ve Tahrîf, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2005.
- el-Hatîb Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Bağdâdî,, Târîhu Bağdâd, Beyrut ts. el-Hatîb Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit Bağdâdî, el-Câmi‘ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘, nşr. Muhammed Accâc el-Hatîb, Beyrut 1994.
- el-Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Bağdâdî, el-Kifâye fî ilmi’r-Rivâye, nşr. Ahmed Ömer Haşim, Beyrut 1986. Hâkim, EbûAbdillah Muhammed en-Nîsâbûrî, Marifetü Ulûmi’l-Hadîs, Beyrut 1986.
- Irâkî, Ebû’l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn, Fethu’l-Muğîs, nşr. Mahmûd Rabî‘, Beyrut-Kahire 1988. İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed el-Basrî, Cemherati’l-Luğa, Haydarâbâd-Dekken 1345.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî, Lisânü’l-Mîzân, Beyrut 1986. İbn Hacer, Şerhu Nuhbeti’l-Fiker, Kâhire 1352/934.
- İbn Ma‘în, Yahyâ b. Ma‘în b. ‘Avn es-Serahsî el-Bağdâdî, Kitâbü’t-Târîh, nşr. Ahmed Muhammed Nûr Seyf, Mekke 1979. İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrazûrî, Ulûmü’l-Hadîs, nşr. Nuruddîn Itr, Dımeşk 1986.
- Müslim, Ebû’l-Hüseyn b. el-Haccâc, el-Câmi‘u’s-Sahîh, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Tunus 1992. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb el-Horasânî, es-Sünen, nşr. Ahmed Şemsüddîn, Beyrut 2015.
- Subhi es-Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, (çev. M. Yaşar Kandemir), Ankara 1971. Süyûtî, Abdurrahmân Celâlüddin, el-Müzhir fî Ulûmi’l-Luğati ve Envâihâ, Mısır ts.
- Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Mîzânü’l-İ’tidâl, nşr. Ali Muhammed Mu‘avvad-Âdil Ahmed Abdülmecîd-Abdülfettâh Ebû Sünne, Beyrut 1995.
There are 9 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Religious Studies |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | July 1, 2020 |
| Published in Issue | Year 2020 Volume: 18 Issue: 1 |
Cite
İlmî Tedrîsâtın Tertîbi Üzerine…
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU