Research Article
BibTex RIS Cite

Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye ve el-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler

Year 2020, Volume: 18 Issue: 2, 7 - 26, 31.12.2020

Kevser Keskin

Abstract

İslâm dünyasında geçmişten günümüze başlıca şu iki temel itikadî mezhep var olagelmiştir: Ehl-i sünnet ve Şî‘a. İhtilâf sebepleri tarihte kalmış olan bu iki mezhebin ayrılıklarının bugüne taşınmasını sağlayan, asırlar boyunca her iki mezhebe mensup âlimlerin yaptıkları çalışmalar ve inşa ettikleri düşünce örgüsüdür. İslâmî ilimlerin hemen her alanında Sünnî düşünceye tenkitler yönelten Şî‘î ulemâ, hadis alanında da birtakım eleştirilerde bulunmuştur. Buhârî’ye yönelik eleştiriler de çalışılan bu tür kaynaklar içinde hatırı sayılır bir yekûn oluşturmaktadır. Ulaşabildiğimiz kaynaklardan tespit edebildiğimiz kadarıyla el-Câmi‘u’s-sahîh’e yöneltilen eleştirileri üç grupta toplamak mümkündür. Birincisi, Buhârî’nin (v. 256/870) kitabı üzerinden dile getirilen fakat aslında tüm Sünnî hadis kaynaklarını ilgilendiren genel nite-likli eleştirilerdir. İkincisi, hadisçiliğine dair teknik tenkitler, üçüncüsü de Buhârî’nin kitabına aldığı bir kısım hadislerin muhtevalarına dair eleştirilerdir. Söz konusu rivâyetlerin tama-mını bu makalede zikretmek imkân dâhilinde olmamakla birlikte, eleştirilerin yoğunluk gösterdiği tenkit noktalardan bazılarına değinmek mümkündür. Kısaca ifade etmek gerekirse, bu çalışmada Şî‘î İsnâ‘aşeriyye kaynaklarında Buhârî’ye ve el-Câmi‘u’s-sahîh adlı eserine yönelik tenkitlerin ana hatlarıyla gösterilmesi ve her bir tenkidin genel bir değerlendirilmesinin yapılması amaçlanmıştır.

Keywords

Hadis, Buhârî, el-Câmi‘u’s-sahîh Şî‘â İsnâ‘aşeriyye tenkit

References

  • Abdulhayy el-Leknevi, er-Raf‘ ve’t-tekmîlfi’l-cerh ve’t-ta‘dîl (Kahire: Daru’s-selâm, 2009), s. 97-105.
  • Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü (İstanbul: İFAV, 2012), s. 304.
  • Abdullâh el-Mâmekânî, Tenkîhu’l-makâl fî ilmi’r-ricâl (Necef: Müessesetü âli beytliihyai’l-türâs, 1349), I, 214-216.
  • Abdurrahmân Bâkırzâde, “Sahîh-i Buhârî ve Tahrif-i Hakikat”, Tahkîkat-ı Kelâmî, 15 (1395/1975), s. 119-142.
  • Abdussamed Şâkir, Nazra ‘âbire ilâ Sihâhi’s-sitte, (y.y.,ts.) s. 58.
  • Abdülğaniy el-Meydânî el-Ğuneymî, Keşfu’l-iltibâs ammâ evredehu’l-imâm el-Buhârî ‘alâ ba‘di’n-nâs, thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde, (Halep: Mektebetü’l-matbaâti’l-İslâmiyye, 1414/1993)
  • Abdülhüseyn Abdülhâdî el-Ubeydî, Cevle fî Sahîhi’l-Buhârî –hivar beyne’l-‘akl ve’n-nakl- (Kum: Mektebetü’l-Fedek, 1430/2009), s. 81.
  • Abdüsselâm el-Mübârekfûrî, Sîretü’l-İmâmi’l-Buhârî (Mekke: Dâru’l-‘ilmi’l-fevâid, 1422/2001), I, 349-353.
  • Ahmad Snobar, “Esbâbu ‘Udûli’l-İmâm el-Buhârî ‘ani’t-Tahrîcli’l-İmâm Ca‘fer es-Sâdık fi Sahîhih”, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), X/2, (2012), s. 41-60.
  • Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, thk. Abdülkâdir Şeybetü’l-Hamd, (Riyad, 1421/2001), s. 6.
  • Ahmet Tahir Dayhan, “İlk Dönem Hadis Tarihinde Manayla Rivâyet Meselesi”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, XIII/1 (2000), s. 93-100.
  • Ahmet Tahir Dayhan, Buhârî’ye Yöneltilen Bazı Tenkitler (Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995), s. 77-80.
  • Ali Hüseyn el-Meylânî, Nefehâtü’l-ezhâr fi hulâsati akabâti’l-envâr (y.y, ts.), XV, 51-54.
  • Ali Seccadîzâde, “Kâveşî der Câygahi Kur’ân der Câmi‘-i Buhârî”, Âmûzehâ-yı Kur’ânî 14 (1390/1970) s. 65-80.
  • Ca‘fer es-Sübhânî, Külliyyât fî ‘ilmi’r-ricâl (Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1425/2004) s. 176-178.
  • Celâluddîn es-Suyûtî, Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî (Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004), s. 69-71.
  • Cemal Sofuoğlu, “Muhammed Sâdık Necmî’nin Buhârî’ye Yönelttiği Bazı Tenkidler”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1989), s. 89-94.
  • Cemal Sofuoğlu, “Şî‘a’nın Sahibiler Hakkındaki Bazı Görüşleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXIV (1981), 533-538.
  • Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî et-Tûsî, İhtiyâru Ma‘rifeti’r-ricâl (Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1427/2006), s. 404.
  • Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kûb el-Küleynî, el-Kâfî (Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1388/1968), I, 53)].
  • Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Ali en-Necâşî el-Esedî, Fihristu esmâi Mûsânnifi’ş-Şî‘a (Beyrut: Şeriketü’l-a‘lemîli’l-matbû‘ât, ts.), s. 427.
  • Ebu’l-Kasım b. Ali Ekber el-Mûsevî el-Hûî, Mu‘cemuricâli’l-hadîs ve tafsîlitabakati’r-ruvât (y.y.: Müessesetü’l-İmâm el-Hûî el-İslâmiyye, ts.), s. 209-229.
  • Enbiya Yıldırım, “Hadislerin Manayla Rivâyeti” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1996), s. 279-314.
  • Fethullâh b. Muhammed Cevâd, “Şeyhu’ş-şerî‘a el-İsbehânî”, el-Kavlu’s-sarâh fi’l-Buhârî ve Sahîhihi’l-câmi‘ (Kum: Müessesetü imâm Sâdık, 1422/2001), s.165-240.
  • G. H. A. Juynboll, Muslim Tradition, (Amerika: Cambridge Studies in Islamic Civilization, 1983, s. 55-57).
  • H. Hilmi Merttürkmen, “Buhârî’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları ve Aralarındaki İhtilaflar” (doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1976).
  • Hârun Reşit Demirel, “Adâlet Kavramı ve Şî‘a’da Sahâbe’nin Adâleti Meselesi” Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, II/3, 2015, s. 41-76.
  • Hârun Reşit Demirel, “İbn Hacer’in Takrîbu’t-Tehzîb’de Buharî’nin Bid‘at Ehli Olmakla Cerh Edilen Râvîlerinden Bahsetmesi ve Hedyu’s-Sârî (Mukaddime)deki Müdafası” EKEV Akademi Dergisi, II/3 (2000), s. 29-59.
  • Hasen Muhammed Mekkî, el-İlâhiyyât ‘alâ hüde’l-kitab ve’s-sünne ve’l-‘akl, hz. Ca‘fer es-Sübhânî, (Kum: Müessesetü’l-İmâm Sâdık, 1430/2009), I, 197-204.
  • Hâşim Ma‘rûf el-Hüseynî, Dirâsât fi’l-hadîs ve’l-muhaddisîn (Beyrut: Dâru’t-ta‘âruf, ts.), s. 120.
  • İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî, Mukaddimetü İbni’s-Salâh ve mehâsinü’l-ıstılâh (Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.), s. 168).
  • İbrahim Kutluay, İmâmiyye Şî‘ası’na Göre Cerh ve Ta‘dil (İstanbul: Rağbet Yay., 2012), s. 264-266.
  • İsmail Lütfi Çakan, “İmâm Buhârî’nin Buhârâ Emiri ile Münasebetleri”, Uluslararası Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî Sempozyumu Tebliğleri (Kayseri, 18-20 Haziran 1987), ed. Ahmet Hulûsi Köker (Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası, 1996), s. 39-45.
  • Kemalettin Özdemir, “Senet ve Ana Kaynakları Açısından Şî‘î-İmâmiyye’de Hadis (el-Kafi Örneği)”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 27 (2005-2006), s. 136-138.
  • M. Enes Topgül, Hadis Râvîlerinde Şî‘îlik Eğilimi, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010), s. 24-32.
  • M. Mustafa el-A‘zamî, “Buhârî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), VI, 368-372.
  • M. Said Hatiboğlu,“Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, X/1-2-3 (1997), s. 6).
  • M. Yaşar Kandemir, “Nesâî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXII, 563-567).
  • M. Yaşar Kandemir, “Sahîhayn’e Yöneltilen Tenkidlerin Değeri”, Sünnetin Dindeki Yeri Sempozyumu (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010) s. 356
  • Mahmud Ebû Reyye, Advâ'‘ale’s-sünneti’l-muhammediyye (Kahire: Dâru’l-meârif, ts.), s. 272.
  • Mehmet Bilen, “Sahîh-i Buhârî’de Tekrar Meselesi”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/I (2006), s.149-161.
  • Mehmet Eren, “Buhârî’nin Sahîh’inde Re’y Ehline İtiraz Ettiği Bazı Meseleler” Dinî Araştırmalar Dergisi, V/15, 2003, s. 139-164.
  • Mehmet Eren, “Muhammed Ebû Zehre’nin Küleynî’ye Yönelik Eleştirileri”, Marife, 3 (2008), s. 371.
  • Mehmet Eren, Hadis İlminde Ricâl Bilgisi ve Kaynakları (İstanbul: İSAM yayınları, 2012), s. 540.
  • Metin Yurdagür, “Sahîh-i Buhârî’nin ‘Kitâbu’t-Tevhid’ Bölümü ve Ehl-i Sünnet İlm-i Kelâmı Açısından Önemi”, Uluslararası Buhârî Sempozyumu, s. 253-258.
  • Muhammed b. İsmâ‘îl el-Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr (Haydarabad: Dâiratü’l-Meârifi’l-‘Usmâniyye, ts.), II, 198-199.
  • Muhammed Cevâd Halîl, Keşfü’l-Mütevârî fî Sahîhi’l-Buhârî (Beyrut: Müessesetü’l-Belâğ, 1428/2017).
  • Muhammed Hasen Zemânî, “Nigâhî be Sahîh-i Buhârî”, Ulumu’l-Kur’ân ve hadîs, 24 (1381), s. 94.
  • Muhammed Mustafa el-A‘zamî, “Buhârî” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VI, 369-370.
  • Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012), s. 410-412.
  • Mustafa Tatcı ile Ahmet Ögke, Elmalılı Vâhib-i Ümmî Halvetî, Dîvân-ı İlâhiyât, haz. Mustafa Tatcı-Ahmet Ögke, (İstanbul: H Yayınları, 2012), s. 14, dp. no: 26).
  • Ömer Özpınar, Hadis Edebiyatının Oluşumu (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013) s. 319-469.
  • R. P. Buckley, “Ja‘far al-Sâdiq as a Source of Shi‘i Traditions”,The Islamic Quartely, 43/1, (1999), s. 38).
  • Sabri Hizmetli, İslâm Tarihçiliği Üzerine (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991), s. 66-67.
  • Serdar Demirel, Şî‘a Rivâyet Kültüründe Derin Paradoks Takiyye (İstanbul: Rıhle Yay., 2016).
  • Seyyid Rızâ Kadirî-Seyyid Muhammed Kadirî, “Bâznâme-yi Tahlîlî-Tatbîgi Muhteviyet der el-Câmi‘u’s-sahîh”, Pejuheşhâ-yı Muhtevî, 17 (1395/1975), s. 73-90. Suyûtî, Tedrîbu’r-râvî, (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye), s. 179-180.
  • Süleyman Doğanay, “Bid‘atçılıkla Tenkid Edilen Buhârî Râvîleri”, Bilimname, XXVIII/1 (2015), s. 27-54.
  • Talât Koçyiğit, Hadis Istılahları (Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1980), s. 420-421.
  • Tayyar Altıkulaç, “İkrime el-Berberî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA),XXII, 42.
  • W. R. Taylor, “Al-Bukhârî and the Aggada”, The Muslim World, 1943, XXXIII/3, s. 191-202. Samuel Rosenball, “Rabbinic Legend in Hadith”, The Muslim World, 1945, XXXV/3, s. 237-252.
  • Yahyâ b. Şeref en-Nevevî, Mâ temessü ileyhi hâcetü’l-kâri li Sahîhi’l-İmâm Buhârî (Amman: Dâru’l-fikr, 1405), s. 45.
  • Yusuf Şevki Yavuz, “Buhârî (Akaide Dair Görüşleri)” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), VI, 372. Ayrıca bk. Özpınar, Hadis Edebiyatının Oluşumu, s. 412-428.

Year 2020, Volume: 18 Issue: 2, 7 - 26, 31.12.2020

Kevser Keskin

Abstract

References

  • Abdulhayy el-Leknevi, er-Raf‘ ve’t-tekmîlfi’l-cerh ve’t-ta‘dîl (Kahire: Daru’s-selâm, 2009), s. 97-105.
  • Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü (İstanbul: İFAV, 2012), s. 304.
  • Abdullâh el-Mâmekânî, Tenkîhu’l-makâl fî ilmi’r-ricâl (Necef: Müessesetü âli beytliihyai’l-türâs, 1349), I, 214-216.
  • Abdurrahmân Bâkırzâde, “Sahîh-i Buhârî ve Tahrif-i Hakikat”, Tahkîkat-ı Kelâmî, 15 (1395/1975), s. 119-142.
  • Abdussamed Şâkir, Nazra ‘âbire ilâ Sihâhi’s-sitte, (y.y.,ts.) s. 58.
  • Abdülğaniy el-Meydânî el-Ğuneymî, Keşfu’l-iltibâs ammâ evredehu’l-imâm el-Buhârî ‘alâ ba‘di’n-nâs, thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde, (Halep: Mektebetü’l-matbaâti’l-İslâmiyye, 1414/1993)
  • Abdülhüseyn Abdülhâdî el-Ubeydî, Cevle fî Sahîhi’l-Buhârî –hivar beyne’l-‘akl ve’n-nakl- (Kum: Mektebetü’l-Fedek, 1430/2009), s. 81.
  • Abdüsselâm el-Mübârekfûrî, Sîretü’l-İmâmi’l-Buhârî (Mekke: Dâru’l-‘ilmi’l-fevâid, 1422/2001), I, 349-353.
  • Ahmad Snobar, “Esbâbu ‘Udûli’l-İmâm el-Buhârî ‘ani’t-Tahrîcli’l-İmâm Ca‘fer es-Sâdık fi Sahîhih”, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), X/2, (2012), s. 41-60.
  • Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, thk. Abdülkâdir Şeybetü’l-Hamd, (Riyad, 1421/2001), s. 6.
  • Ahmet Tahir Dayhan, “İlk Dönem Hadis Tarihinde Manayla Rivâyet Meselesi”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, XIII/1 (2000), s. 93-100.
  • Ahmet Tahir Dayhan, Buhârî’ye Yöneltilen Bazı Tenkitler (Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995), s. 77-80.
  • Ali Hüseyn el-Meylânî, Nefehâtü’l-ezhâr fi hulâsati akabâti’l-envâr (y.y, ts.), XV, 51-54.
  • Ali Seccadîzâde, “Kâveşî der Câygahi Kur’ân der Câmi‘-i Buhârî”, Âmûzehâ-yı Kur’ânî 14 (1390/1970) s. 65-80.
  • Ca‘fer es-Sübhânî, Külliyyât fî ‘ilmi’r-ricâl (Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1425/2004) s. 176-178.
  • Celâluddîn es-Suyûtî, Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî (Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004), s. 69-71.
  • Cemal Sofuoğlu, “Muhammed Sâdık Necmî’nin Buhârî’ye Yönelttiği Bazı Tenkidler”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1989), s. 89-94.
  • Cemal Sofuoğlu, “Şî‘a’nın Sahibiler Hakkındaki Bazı Görüşleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXIV (1981), 533-538.
  • Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî et-Tûsî, İhtiyâru Ma‘rifeti’r-ricâl (Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1427/2006), s. 404.
  • Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kûb el-Küleynî, el-Kâfî (Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1388/1968), I, 53)].
  • Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Ali en-Necâşî el-Esedî, Fihristu esmâi Mûsânnifi’ş-Şî‘a (Beyrut: Şeriketü’l-a‘lemîli’l-matbû‘ât, ts.), s. 427.
  • Ebu’l-Kasım b. Ali Ekber el-Mûsevî el-Hûî, Mu‘cemuricâli’l-hadîs ve tafsîlitabakati’r-ruvât (y.y.: Müessesetü’l-İmâm el-Hûî el-İslâmiyye, ts.), s. 209-229.
  • Enbiya Yıldırım, “Hadislerin Manayla Rivâyeti” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1996), s. 279-314.
  • Fethullâh b. Muhammed Cevâd, “Şeyhu’ş-şerî‘a el-İsbehânî”, el-Kavlu’s-sarâh fi’l-Buhârî ve Sahîhihi’l-câmi‘ (Kum: Müessesetü imâm Sâdık, 1422/2001), s.165-240.
  • G. H. A. Juynboll, Muslim Tradition, (Amerika: Cambridge Studies in Islamic Civilization, 1983, s. 55-57).
  • H. Hilmi Merttürkmen, “Buhârî’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları ve Aralarındaki İhtilaflar” (doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1976).
  • Hârun Reşit Demirel, “Adâlet Kavramı ve Şî‘a’da Sahâbe’nin Adâleti Meselesi” Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, II/3, 2015, s. 41-76.
  • Hârun Reşit Demirel, “İbn Hacer’in Takrîbu’t-Tehzîb’de Buharî’nin Bid‘at Ehli Olmakla Cerh Edilen Râvîlerinden Bahsetmesi ve Hedyu’s-Sârî (Mukaddime)deki Müdafası” EKEV Akademi Dergisi, II/3 (2000), s. 29-59.
  • Hasen Muhammed Mekkî, el-İlâhiyyât ‘alâ hüde’l-kitab ve’s-sünne ve’l-‘akl, hz. Ca‘fer es-Sübhânî, (Kum: Müessesetü’l-İmâm Sâdık, 1430/2009), I, 197-204.
  • Hâşim Ma‘rûf el-Hüseynî, Dirâsât fi’l-hadîs ve’l-muhaddisîn (Beyrut: Dâru’t-ta‘âruf, ts.), s. 120.
  • İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî, Mukaddimetü İbni’s-Salâh ve mehâsinü’l-ıstılâh (Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.), s. 168).
  • İbrahim Kutluay, İmâmiyye Şî‘ası’na Göre Cerh ve Ta‘dil (İstanbul: Rağbet Yay., 2012), s. 264-266.
  • İsmail Lütfi Çakan, “İmâm Buhârî’nin Buhârâ Emiri ile Münasebetleri”, Uluslararası Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî Sempozyumu Tebliğleri (Kayseri, 18-20 Haziran 1987), ed. Ahmet Hulûsi Köker (Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası, 1996), s. 39-45.
  • Kemalettin Özdemir, “Senet ve Ana Kaynakları Açısından Şî‘î-İmâmiyye’de Hadis (el-Kafi Örneği)”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 27 (2005-2006), s. 136-138.
  • M. Enes Topgül, Hadis Râvîlerinde Şî‘îlik Eğilimi, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010), s. 24-32.
  • M. Mustafa el-A‘zamî, “Buhârî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), VI, 368-372.
  • M. Said Hatiboğlu,“Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, X/1-2-3 (1997), s. 6).
  • M. Yaşar Kandemir, “Nesâî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXII, 563-567).
  • M. Yaşar Kandemir, “Sahîhayn’e Yöneltilen Tenkidlerin Değeri”, Sünnetin Dindeki Yeri Sempozyumu (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010) s. 356
  • Mahmud Ebû Reyye, Advâ'‘ale’s-sünneti’l-muhammediyye (Kahire: Dâru’l-meârif, ts.), s. 272.
  • Mehmet Bilen, “Sahîh-i Buhârî’de Tekrar Meselesi”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/I (2006), s.149-161.
  • Mehmet Eren, “Buhârî’nin Sahîh’inde Re’y Ehline İtiraz Ettiği Bazı Meseleler” Dinî Araştırmalar Dergisi, V/15, 2003, s. 139-164.
  • Mehmet Eren, “Muhammed Ebû Zehre’nin Küleynî’ye Yönelik Eleştirileri”, Marife, 3 (2008), s. 371.
  • Mehmet Eren, Hadis İlminde Ricâl Bilgisi ve Kaynakları (İstanbul: İSAM yayınları, 2012), s. 540.
  • Metin Yurdagür, “Sahîh-i Buhârî’nin ‘Kitâbu’t-Tevhid’ Bölümü ve Ehl-i Sünnet İlm-i Kelâmı Açısından Önemi”, Uluslararası Buhârî Sempozyumu, s. 253-258.
  • Muhammed b. İsmâ‘îl el-Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr (Haydarabad: Dâiratü’l-Meârifi’l-‘Usmâniyye, ts.), II, 198-199.
  • Muhammed Cevâd Halîl, Keşfü’l-Mütevârî fî Sahîhi’l-Buhârî (Beyrut: Müessesetü’l-Belâğ, 1428/2017).
  • Muhammed Hasen Zemânî, “Nigâhî be Sahîh-i Buhârî”, Ulumu’l-Kur’ân ve hadîs, 24 (1381), s. 94.
  • Muhammed Mustafa el-A‘zamî, “Buhârî” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VI, 369-370.
  • Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012), s. 410-412.
  • Mustafa Tatcı ile Ahmet Ögke, Elmalılı Vâhib-i Ümmî Halvetî, Dîvân-ı İlâhiyât, haz. Mustafa Tatcı-Ahmet Ögke, (İstanbul: H Yayınları, 2012), s. 14, dp. no: 26).
  • Ömer Özpınar, Hadis Edebiyatının Oluşumu (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013) s. 319-469.
  • R. P. Buckley, “Ja‘far al-Sâdiq as a Source of Shi‘i Traditions”,The Islamic Quartely, 43/1, (1999), s. 38).
  • Sabri Hizmetli, İslâm Tarihçiliği Üzerine (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991), s. 66-67.
  • Serdar Demirel, Şî‘a Rivâyet Kültüründe Derin Paradoks Takiyye (İstanbul: Rıhle Yay., 2016).
  • Seyyid Rızâ Kadirî-Seyyid Muhammed Kadirî, “Bâznâme-yi Tahlîlî-Tatbîgi Muhteviyet der el-Câmi‘u’s-sahîh”, Pejuheşhâ-yı Muhtevî, 17 (1395/1975), s. 73-90. Suyûtî, Tedrîbu’r-râvî, (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye), s. 179-180.
  • Süleyman Doğanay, “Bid‘atçılıkla Tenkid Edilen Buhârî Râvîleri”, Bilimname, XXVIII/1 (2015), s. 27-54.
  • Talât Koçyiğit, Hadis Istılahları (Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1980), s. 420-421.
  • Tayyar Altıkulaç, “İkrime el-Berberî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA),XXII, 42.
  • W. R. Taylor, “Al-Bukhârî and the Aggada”, The Muslim World, 1943, XXXIII/3, s. 191-202. Samuel Rosenball, “Rabbinic Legend in Hadith”, The Muslim World, 1945, XXXV/3, s. 237-252.
  • Yahyâ b. Şeref en-Nevevî, Mâ temessü ileyhi hâcetü’l-kâri li Sahîhi’l-İmâm Buhârî (Amman: Dâru’l-fikr, 1405), s. 45.
  • Yusuf Şevki Yavuz, “Buhârî (Akaide Dair Görüşleri)” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), VI, 372. Ayrıca bk. Özpınar, Hadis Edebiyatının Oluşumu, s. 412-428.
There are 62 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Religious Studies
Journal Section Articles
Authors

Kevser Keskin 0000-0003-4504-9919

Publication Date December 31, 2020
Published in Issue Year 2020 Volume: 18 Issue: 2

Cite

APA Keskin, K. (2020). Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye ve el-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler. Hadis Tetkikleri Dergisi, 18(2), 7-26.
AMA Keskin K. Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye ve el-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler. HTD. December 2020;18(2):7-26.
Chicago Keskin, Kevser. “Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye Ve El-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler”. Hadis Tetkikleri Dergisi 18, no. 2 (December 2020): 7-26.
EndNote Keskin K (December 1, 2020) Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye ve el-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler. Hadis Tetkikleri Dergisi 18 2 7–26.
IEEE K. Keskin, “Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye ve el-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler”, HTD, vol. 18, no. 2, pp. 7–26, 2020.
ISNAD Keskin, Kevser. “Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye Ve El-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler”. Hadis Tetkikleri Dergisi 18/2 (December 2020), 7-26.
JAMA Keskin K. Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye ve el-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler. HTD. 2020;18:7–26.
MLA Keskin, Kevser. “Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye Ve El-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler”. Hadis Tetkikleri Dergisi, vol. 18, no. 2, 2020, pp. 7-26.
Vancouver Keskin K. Şî‘î İsnâ‘aşeriyye Kaynaklarında Buhârî’ye ve el-Câmi‘u’s-sahîh’ine Yönelik Tenkitler. HTD. 2020;18(2):7-26.

İlmî Tedrîsâtın Tertîbi Üzerine…

    Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
    İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
    İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
    Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
    İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
    Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
    Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
    Saygılarımızla...

İbrahim HATİBOĞLU