Sünnetin Mevzû Olmaklığı Bakımından Hadis Usûlü ve Fıkıh Usûlü

Year 2024, Volume: 22 Issue: 2, 197 - 216, 31.12.2024

Sümeyye Karaş

Abstract

İlimlerin mâhiyetinin ve birbirleriyle irtibâtının idrâki, mesâilinin kendisinden hareketle bir araya getirildiği mevzûlarının mevzû‘iyet keyfiyetinin bilinmesine bağlıdır. Bir ilmin cihet-i vahde-i zâtiyyesini meydana getiren mevzû, mâhiyeti îtibâriyle o ilimde kendisinin a‘râz-ı zâtiyyesinden müteşekkil olan ahvâlinin araştırıldığı şeye tekâbül etmektedir. Menşei zât olan araz anlamındaki ‘araz-ı zatî, mesâili meydana getiren kazıyyelerde mevzû‘a, onun zâtı, zâtının emr-i müsâvîsi veya emr-i e‘ammı vasıtasıyla hamledilen kayıt ve vasıftır. Bir de bu a‘râz-ı zâtiyyelerin a‘râz-ı zâtiyyeleri vardır ki hakikatte bu a‘râz-ı zâtiyyelerin kayıtları olup onlara hamledilebilen dört kısımdan oluşur. Buna göre bir mevzûun a‘râz-ı zâtiyyesini araş-tırmak, bu arazları ya mevzû‘un kendisi için ya nev‘leri için ya a‘râz-ı zâtiyyeleri için ya da a‘râz-ı zâtiyyelerinin nevileri için sabit kılmak şeklinde gerçekleşmektedir. Şer‘î ilimlerin mesâilinin, zikredilen mevzû‘iyet kıstaslarına riayetle telif edildiği müteahhir dönem eserle-rine vukûfiyet, onların bu kıstaslar üzerinden mülahazasını gerekli kılmaktadır. Hadislerin makbûl ve merdûdunu bilmek üzere râvî ve rivâyetinin a‘râz-ı zâtiyyesinin araştırıldığı ha-dis usûlü ile kendisiyle ahkâma ulaşılması cihetiyle edillenin a‘râz-ı zâtiyyesinin araştırıldığı fıkıh usûlü ilimlerinin mâhiyeti ve birbirleriyle irtibâtının idrâkine vesile olması ümidiyle bu çalışmada hadis usûlü ile fıkıh usûlünün müşterek bahislerini meydana getirmesi yönüyle sünnetin mevzû‘iyet vechinin tayin edilmesi hedeflenmektedir. Bu doğrultuda her iki ilme dair telifâtta a‘râz-ı zâtiyyenin mevzû‘a hamledilme vasıtalarının ve a‘râz-ı zâtiyyenin kendisi için araştırıldığı mahallin tespiti üzerinden sünnet mesâilinden bahsedilme keyfiyetinin tahkîkine çalışılmaktadır. Makalede ilimler tasnîfine dair kaynaklardan destek alarak mebâdîlerinin tasvir edildiği hadis usûlü ve fıkıh usûlü ilimlerinde mevzû olmak bakımından mevzû hakkında tetkikler yapıldıktan sonra eserlerde bulunan taksîm ve tariflerin, benzer-likler ve farklılıklar cihetinden mukayesesiyle iki ilim arasında senet-metin bağlamında cereyan eden asliyet-tebe‘iyet irtibâtına dair tespitlere yer verilmiştir. Ardından bu tespitler üzerinden sünnetin mevzû‘iyetinin tahkîki neticesinde hadis usûlü ve fıkıh usûlünün müstakil varlıklarıyla yer aldıkları bütün içerisindeki konumunu belirlemeye yönelik muhakeme-de bulunulmuştur. Nihayetinde araştırma, hadis usûlü ile fıkıh usûlünün müstakil varlık alanlarını muhâfaza suretiyle tamamlayıcılık esası üzerinde bir araya geldiklerinin keşfiyle neticelenmiştir.

Keywords

Hadis usûlü , Fıkıh usûlü , Sünnet , Mevzû‘ , A‘râz-ı zâtiyye.

References

• Arslan, Sâmi. Molla Lutfî’nin İlimlerin Tertibine Dâir er-Risâle fi’l-‘ulûmi’ş-şerʽiyye ve’l-‘Arabiyye Adlı Eseri ve Haşiyesi: Metin-Tercüme-Değerlendirme. İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2012.
• Askalânî, İbn Hacer. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker. thk. Nûreddîn Itr. Karachi: Mektebetü’l-Büşrâ, 2011.
• Bandırmavî, Hâmid b. Yusuf. ‘Ukûdü’d-dürer fî hudûdi ‘ilmi’l-eser. Süleymaniye Kütüphanesi, Mikrofilm, 01699.
• Beyzâvî. Minhâcü’l-vusûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâleti Nâşirûn, 2006.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Şerhu Nuhbeti’l-fiker. Atıf Efendi Kütüphanesi, Atıf Efendi, 00374.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. ed-Dîbâci’l-müzheb fî mustalahi’l-hadîs. Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1350.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn. el-Varakât. thk. Ahmed Hasan Muhammed Kâdî, 2020.
• Dicvî, Yusuf ed-. Hülâsatü ‘ilmi’l-vaz. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, 1920.
• Dihlevî, Abdülhak b. Seyfeddin ed-. Mukaddimetün fî usûli’l-hadîs. Lübnan: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1987.
• Filistînî, Edhem Fudayl. “el-Mebâii’l-‘aşera li ‘ilmi usûli’l-fıkh”.
• Gelenbevî, İsmâ’îl. Şerhu Îsâgûcî. İstanbul: Mektebetü’l-Hanîfiyye, ts.
• Hâdimî, Ebû Nâ‘îm Ahmed. Telhîsü’t-Tenkîh fî usûli’l-fıkh. Konya Yusuf Ağa Kütüphanesi, Yusuf Ağa Kütüphanesi, 117714.
• Halebî, İbn Habîb. Muhtasaru Menâri’l-envâr. Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, 211334.
• İbn Himmât. Netîcetü’n-nazar fî ‘ilmi’l-eser. Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi, Hasan Paşa Yazma, 127559.
• İbnü’l-Firkâh el-Fezârî. Şerhu’l-Varakât fî usûli’l-fıkh. Kuveyt: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1997.
• Kâfiyeci, Muhyiddîn. el-Muhtasar fî ‘ilmi’l-eser. Süleymaniye Kütüphanesi, Reisülküttab, 324305.
• Kâfiyeci, Muhyiddîn. et-Teysîr fî kavâ‘idi ‘ilmi’t-tefsîr. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1998.
• Kirmastî. el-Vecîz. Kâhire: Dârü’l-Hüdâ li’t-Tıbaa, 1984.
• Molla Hanefî. Şerhu’d-Dîbâci’l-müzheb fî mustalahi’l-hadîs li’l-Cürcânî. Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1350.
• Molla Hüsrev. Mirkâtü’l-vusûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2012.
• Molla Yegân. Risâle fî usûli’l-hadîs. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 332632.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. Menâru’l-envâr fî ‘ilmi’l-usûl. Dersaâdet: Matbaa-yı Ahmed Kamil, 1326.
• Sivâsî, Şehâbeddin. Riyâzu’l-ezhâr fî cilâi’l-ebsâr fî usûli’l-hadîs. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 728.
• Sübkî, Tâceddin. Cem‘u’l-cevâmi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2003.
• Süyûtî, Celâleddin. Şerhu Muhtasari ‘ilmi usûli’l-fıkh. Süleymaniye Kütüphanesi, Sütlüce Dergâhı, 326393.
• Şimşek, Murat. “Mevzû-Mebâdî-Mesâil-Gâye Bağlamında Fıkıh ve Usûlü”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33 (2012), 61-80.
• Taftazânî, Sa‘düddîn. Şerhu’t-Telvîh ‘ale’-t-Tavzîh. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2009.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi. Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzû‘âti’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1. Basım, 1405.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfü ıstılâhâtı’l-fünûn ve’l-‘ulûm. thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1. Basım, 1996.
• Yıldırım Hardashov, Hayrunnisa. Muhaddis ve Fakih Ulemâ Arasında Te‘âruz Meselesi. Bursa Uludağ Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2023.