Cerh ve Ta‘dîl İlminde Muhaddis-İdareci İrtibatı Üzerine

Year 2024, Volume: 22 Issue: 2, 281 - 305, 31.12.2024

Ömer Faruk Yıldırım

Abstract

İslâm tarihi boyunca âlimlerin devlet idarecilerinin özellikle de zalim olanlarıyla ilişkisi üze-rine olumlu veya olumsuz bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Emevîler ile Abbâsîler (II. ve III. asır) döneminde devlet görevi kabul eden hadisçilere yönelik tenkitler cerh ve ta‘dîl eserlerinde yer almıştır. Bu tür tenkitler usûl ilminde de genelde ‘havârimu’l-mürüvvet’in bir unsuru olarak ele alınmıştır. Bundan dolayı da râvîler adâlet ve zabt niteliklerini taşıdığı sürece tamamen terk edilmemişlerdir. Bu çalışmada söz konusu dönemde devlet idarecilere yakınlığı dolayısıyla eleştirilen râvîlerin belirlenmiş ve onların cerh ve ta‘dîl durumu açık-lanmıştır.

Keywords

Hadîs, Muhaddis, Râvî, Cerh, Ta‘dîl, Zorba Yönetici, İdareci, Mürüvvet.

References

• Accâc el-Hatîb, Muhammed. es-Sünne kablet’-tedvîn. 3. bs. Lübnan/Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1400/1980.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavud, Adil Mürşid. Müessesetü’r Risâle, 1988.
• ———. el-ʿİlel ve maʿrifeti’r-ricâl ʿani’l-İmâm Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel raḥimehullâh rivâyetü’l-Merveẕî ve ġayrihî. Hind: Dâru’s-Selefiyye, 1408/1988.
• Ahmed Muhammed Nur Seyf. “Havârimu’l-murûe ve eseruha fî adâleti’r-ruvât”. Mecelletu’l-Bahsi’l-İlmî, sy 5 (h 1402): 71-91.
• Ali el-Kârî, Ebu’l-Hasan Alî b. Muhammed. Şerḥu Şerḥi Nuḫbeti’l-fiker fî mustalehâti ehli’l-eser. Beyrut -Lübnân: Dâru’L-Erkâm b. Erkâm, t.y.
• Âşıkkutlu, Emin. Hadiste Ricâl Tenkidi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 1997.
• Atçeken, İsmail Hakkı. “Hz. Osman Dönemi İç Olaylarında Mervan b. Hakemin Rolü”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, sy 9 (Ekim 1999): 315-48.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadisevi, 2006.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Hatîb. Târîḫu Medîneti’s-selâm ve aḫbâru muḥadisîhâ ve ẕikru kuṭṭânihe’l-’ulemâi min ġayri ehliha ve vâridîha (Târîḫu Baġdâd). Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• Buhârî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî el-müsemmâ el-Câmiʿu’l-musnedi’ṣ-ṣaḥîḥi’l-muḫtaṣar min umûri Rasûlillah sallallâhu ʿaleyhi ve sellem ve sunenihi ve eyyâmihi. Beyrut -Lübnân: Şeriketü Dâri’l-Erkâm bin Ebi’l-Erkâm, 1416/1995.
• Cezâirî, Tâhir b. Muhammed Sâlih b. Ahmed es-Sem‘ûnî el-Hasenî. Tevcîhü’n-naẓar ilâ uṣûli’l-eser. 2 c. Beyrut, 1995.
• Cudey‘, Abdullah b. Yusuf. Tahrîru ’Ulûmi’l-hadîs. Beyrut -Lübnân: Müessesetu’r-Reyyât, 1424/2003.
• Cûzcânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ya‘kūb b. İshâk es-Sa‘dî. Aḥvâlü’r-ricâl. Beyrut: Müesssesetu’r-Risâle, 1405/1985.
• Çağrıcı, Mustafa. “Müdâhene”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 31/460. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• ———. “Mürüvvet”. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi, 32/61-63. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. eḍ-Ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn. Riyâd: Mektebetü’l-Meʿârif, 1404/1984.
• Ebû Bekir Kâfî. Menhecü’l-İmâmi’l-Buḫârî fî taṣḥîḥi’l-eḥâdîs ve taʿlîliha. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1421/2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd. 7 c. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû İshâk İbrahim b. Abdullah el-Huttelî, İbnu’l-Cuneyd. Su’âlâtu İbni’l-Cuneyd. Medîne: Mektebetu’d-Dâr bi’l-Medîneti’l-Münevvere, 1988/1407.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ḥilyetü’l-evliyâ ve ṭabaḳātü’l-asfiyâ. 10 c. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
• Ebu’l-Muâtî en-Nûrî vdğr. Mevsûʿa aḳvâli’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel fî ricâli’l-ḥadîs ve ʿilelih. 4 c. Beyrut -Lübnân: Âlemu’l-kütüb, 1417/1997.
• Kâdî Abdülcebbâr. Fażlü’l-iʿtizâl ve Ṭabaḳātü’l-Muʿtezile. Beyrut: Dâru’l-Farâbî, t.y.
• Emîr es-San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellāh İsmâîl. Tavżîḥu’l-efkâr li-meʿânî Tenḳīḥi’l-enẓâr. 4 c. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1432.
• Emîr es-San‘ânî, Muhammed b. İsmail. Semeratü’n-nazar fî ilmi’l-eser. Editör Râid b. Sabri b. Ebî Ulfe. Riyâd: Dâru’l-Âsime, 1417/1996.
• Enes Salahuddin Hasen Sabrî. “İbrahim b. el-Münzir ve İshâmâtuhu el-Hadîsiyye”. Mecelletü Külliyyeti’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye li’l-Benâti bi’l-İskenderiyye, sy 38 (2022): 57-134.
• Goldziher, Ignaz. İslam Kültürü Araştırmaları. Çev. Mehmet Sait Hatipoğlu. 2 c. Ankara: OTTO, 2019.
• Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. 2. bs. Ankara: Otto Yayınları, 2012.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, t.y.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî el-Kurtubî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. 4 c. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî b. Abdillah el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. 9 c. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• İbn Asâkir, Ebul-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. el-Hüseyn. ez-Zührî. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1402/1982.
• ———. Târîhu Medîneti Dımeşk. 80 c. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. 9 c. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1372/1953.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe. 8 c. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• ———. Hedyü’s-sârî Muḳaddimetu Fetḥi’l-bârî. 3. bs. Riyâd, 1432/2011.
• ———. Taḳrîbü’t-Tehẕîb. Halep: Dâru’r-Ruşeyd, 1411/1991.
• ———. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 c. ; Hindistan: Dâiratü’l Meârifi’in-Nizâmiyye, 1325-1327.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Siḳāt. C. 7. 9 c. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1401/1981.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. 5 c. Beyrut-Lübnan: Dâru’r-Risâleti’l-’Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. 2. bs. 8 c. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• ———. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. 9 c. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388/1968.
• İbn Seydinnâs, Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya’murî. en-Nefḥu’ş-şeẕî fî şerḥi Câmiʿi’t-Tirmiẕî. Riyâd: Dâru’l-Âsime, 1409.
• İbnu’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. el-ʿAvâṣım mine’l-ḳavâṣım. 6. bs. el-Kâhire, t.y.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Abdurrahmân. ʿUlûmü’l-ḥadîs (Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ). Editör Nûreddîn ʿItr. 3. bs. Dımaşk; Beyrut: Dâru’l-Fikr; Dâru’l-Fikri’l-Muʿâsır, 1423/2002. İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzuddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-ġābe fî maʿrifeti’ṣ-ṣaḥâbe. 8 c. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• İshâk b. İbrâhîm b. Hânî en-Nisâbûrî. Mesâilu’l-İmâm Aḥmed b. Hanbel. 2 c. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1394-1400.
• Juynboll, G. H. A. Hadis Tarihinin Yeniden İnşası. Çeviren Salih Özer. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Kandemir, M. Yaşar. Mevzû Hadisler Menşe’i Tanıma Yolları Tenkidi. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1997.
• Kāsım Ali Sa‘d. Mebâḥis fî ʿilmi’l-cerḥ ve’t-taʿdîl. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1408/1988.
• Kutlay, Halil İbrahim. İbn Şihâb ez-Zührî Hayatı, İmî Kişiliği, Hadisçiliği ve Hakkındaki Eleştiriler. İstanbul: Ravza, 2022.
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. 2. bs. 35 c. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Moğultây, Ebû Abdillâh Moğultây b. Kılıc el-Bekcerî. İkmâlu Tehẕîbi’l-Kemâl fî esmâî’r-ricâl. 12 c. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1422/2001.
• Munyâvî, Ebu’l-Münzir Mahmud b. Muhammed b. Mustafa. Şerhu’l-mûkiza fî ilmi mustalahi’l-hadîs li’l-hâfizi’l-muhaddisi’l-muerrih Şemsiddin Muhammed b. Ahmed ez-Zehebî. el-Mektebetu’ş-Şâmile, 1432/2011.
• Nesâî, Ebû ʿAbdirrahmân Ahmed b. Şuʿayb b. Alî el-Horâsânî. Sünenü’n-Nesâî. 9 c. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, ts.
• Özkan, Halit. “Tedvîn Tarihinde Emevî Sarayı ve Zührî’nin Mirasına Bir Örnek: Şuayb b. Ebû Hamza Nüshası” , Dîvân, 17, sy 32 (Ocak 2012): 1-37.
• Özpınar, Ömer. “Hadis ve Fıkıh Edebiyatında Ortak Bir Kavram: Mürûet”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 32 (2011): 107-42.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fetḥu’l-Muġīs bi-şerḥi Elfiyyeti’l-ḥadîs li’l-ʿIrâḳī. 5 c. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Sibâî, Mustafa. es-Sünne ve mekânetühâ fi’t-teşrîʿi’l-İslâmî. Beyrut: el Mektebetü’l-İslâmî, 1421/2000.
• Subhî es-Sâlih. ʿUlûmu’l-ḥadîs ve muṣṭalaḥuh. 25. bs. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîḫuṭ-Ṭaberî Târîḫu’r-rusul ve’l-mulûk. 2. bs. 11 c. Mısır: Dâru’l-Meârif, t.y.
• Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmânî. Ḳavâʿid fî ʿulûmi’l-ḥadîs. Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, t.y.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre b. Mûsa b. ed-Dahhâk. el-Câmiʿu’l-kebîr. 6 c. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ b. Hammâd. Kitâbu’ḍ-Ḍuʿafâʾi’l-kebîr. 4 c. Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Maîn b. Avn b. Ziyâd b. Bistâm b. Abdurrahman. et-Târîḫ. 4 c. Mekke: Merkezu’l-Baḥsi’l ʿilmî ve İḥyâu’t-Turâsi’l-İslâmî, 1399/1979.
• ———. Maʿrifetü’r-ricâl. 2 c. Dımaşk, 1985/1405.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. el-Kâşif fî maʿrifeti men lehû rivâye fi’l-Kütübi’s-sitte. 2 c. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1413/1992. ———. el-Muġnî fi’ḍ-ḍuʿafâʾ. 2 c. Katar: İdâretü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1987.
• ———. Mîzânü’l-İ’tidâl fî nakdi’r-ricâl veylühü Zeylü Mîzân’il-İ’tidâl. 1. bs. 4 c. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• ———. Mîzânü’l-İʿtidâl fî naḳdi’r-ricâl. 4 c. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1382/1963.
• ———. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 3. bs. 25 c. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985. ———. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. 17 c. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.