Hz. Ömer ile Kureyşli Kadın Arasında Geçen Mehir Tartışmasına Dair Rivâyet Üzerine

Year 2025, Volume: 23 Issue: 1, 121 - 131, 30.06.2025

Alim Karasu

Abstract

İslâm’ın evlenen kadınlara verdiği haklardan birisi de mehirdir. Mehirle alakalı zikredi-len rivâyetlerden birisi de Hz. Ömer ve Kureyşli bir kadın arasında geçen konuşmadır. Hz. Ömer bir hutbe esnasında kadınlara verilen mehiri dört yüz dirhemle sınırlandır-mak istemiş, buna mülaki olan bir kadında itirazda bulunup Nisâ/20’yi delil olarak okumuştur. Ardından Hz. Ömer bu uygulamasından vazgeçmiştir. İşte bu olayın anlatıl-dığı rivâyet makalenin ana konusunu oluşturmaktadır. Bu makalede nakledilen rivâyet-ler, senedde yer alan râvîler, cerh-ta‘dîl âlimlerinin görüşleri ve Kureyşli kadının delil getirdiği ayetin ne mânâya geldiği tefsirler üzerinden incelenip, söz konusu rivâyetin mehir konusuna delil olup olmayacağı tartışılacaktır. Makalenin üzerine inşâ edildiği esas rivâyet ise Heysemî (v. 805/1405)’nin Mecma’u’z-Zevâid’de naklettiği rivâyettir. Ri-vâyetin nakledildiği kaynaklar kronolojik olarak sıralandırılıp tarihi süreç içerisinde na-sıl ele alındığı da gözler önüne konmaya çalışılacaktır.

Keywords

Hadis , Mehir , Mecma‘u’z-zevâid , Hz. Ömer , Kureyşli Kadın.

References

• Aydın, Mehmet Âkif. “Mehi̇r”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/389-391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Ma’rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr. 15 Cilt. Halep-Suriye: Dâru’l-Va’î, 1. Basım, 1991.
• Cemmâîlî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Abdülganî b. Abdilvâhid b. Alî el-Makdisî. El-Kemâl Fî Esmâʾi’r-Ricâl. 10 Cilt. Kuveyt: Şeriketü Ğurâs li’d-Diâye ve’l-İ’lân, 1. Basım, 2016.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. El-İlelu’l-Vâride Fî’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye. 11 Cilt. Riyâd: Dâru Tayyibe, 1. Basım, 1985.
• Elbânî, Ebû Abdurrahman Muhammed Nâsırüddîn. İrvâü’l-Ğalîl fî Tahrîci Ehâdîsi Menâri’s-Sebîl. 9 Cilt. Beyrût-Lübnân: El-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1985.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. El-Kâmûsü’l-Muhît. Beyrût-Lübnân: Müessesetü’r-Risale, 8. Basım, 2005.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. El-Fakîh Ve’l-Mütefakki̇h. 2 Cilt. Suûd-i Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 2. Basım, 2000.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecma’u’z-Zevâid ve Menbe’u’l-Fevâid. 10 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kutsî, 1. Basım, 1994.
• İbn Ebû Hayseme, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Hayseme Züheyr b. Harb en-Nesâî. Et-Târîhu’l-Kebîr. 4 Cilt. Kâhire: El-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tab’a ve’n-Neşr, 1. Basım, 2004.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Metâlibü’l-Âliye bi-Zevâidi’l-Mesânîdi’s-Semâniye. 19 Cilt. Suûd-i Arabistan: Dâru’l-Asime, 1. Basım, 2000.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Müsnedü’l-Fârûk Emîri’l-Müʾminîn Ebî Hafs ʿÖmer b. Hattâb ve Akvâlühû ʿAlâ Ebvâbi’l-ʿİlm. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Felâh, 1. Basım, 2009.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tefsîru İbn Kesîr. 7 Cilt. Suûd-i Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1. Basım, 2010.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâleddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali El-Ensâri. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sâdir, 3. Basım, 2004.
• İbnü’d-Dehhân, Ebû Muhammed Nâsıhuddîn Saîd b. el-Mübârek b. Alî b. Abdillâh en-Nahvî el-Bağdâdî. Takvîmü’n-Nazar. 5 Cilt. Riyâd - Suûd-i Arabistan: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Ed-Duâfâ ve’l-Metrûkûn. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1985.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. 1 Cilt. Sûriye: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2002.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. El-Hâvi̇’l-Kebîr. 19 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed et-Taberî. Bahrü’l-Mezheb. 14 Cilt. Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2009.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. El-Câmiu’l-Kebîr. 25 Cilt. Kâhire: El-Ezherü’ş-Şerîf, 2. Basım, 2005.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Ây’i’l-Kur’ân. 26 Cilt. Kâhire-Mısır: Dâru Hicr, 1. Basım, 2001.
• Zehebî, Şemsü’d-Dîn Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1993.
• 03.2 +Nasseruddin MAZHARİ, “Hadis Şerhlerinde Arapçanın Önemi: et-Tevassütu’l-Mahmûd Şerhu Ebî Dâvûd Örneği” (in Turkish), Hadis Tetkikleri Dergisi HTD, XXIII/1, 2025, pp. ??-??.
• Âryân, Huseyin. “Âryân, “Tahlil-i Belaği Suver-i Hayal Der Eşâr-i Arabî-ye Sa’dî”. Fasılnâme-yi Zibâî Şinâsî Edebî 14/33 (1396), 114-147.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözcüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Cerîr, Cerîr b. Atıyye b. el-Hatafâ et-Temîmî. Divânu Cerir. Beyrut: Daru Beyrut, 1986.
• Durmuş, İsmail. “Kinaye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/34-36. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Durmuş, İsmail. “Mecaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/217-220. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. İstanbul: Çağru Yayınları, 1389.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb. el-Îżâḥ fi ulumi’l-Belaga. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Matlub, Ahmed. Muʿcemü’l-muṣṭalaḥâti’l-belâġıyye ve teṭavvuruhâ. Beyrut: Daru’l-Arabiye, 2007.
• Mazhari̇, Nasseruddin. etTevessütu’l-mahmûd fi şerhi Ebi Dâvûd. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2014.
• Nasiruddin Mazhari̇ - İmad Abdulbaki Aly. Belâğat (Me’anî-Beyân-Bedî’). İstanbul: Kitap Dünyası, 2021.