Arşiv Belgeleri ve Kroniklere Göre Kıbrıs Seferi’nin (1570-1571) İlk Çıkarma Safhası

Year 2024, Issue: 10, 57 - 90, 31.12.2024

Abdullah Tanrıvermiş

https://doi.org/10.61348/htde.1463230

Abstract

Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılın ilk çeyreğinde, Mısır ve Suriye’nin fethi sonrasında Doğu Akdeniz’i çevreleyen bölgede yayılmaya başlaması, bu hâkimiyet sahası içerisinde kalan ve muhasımın ileri deniz karakolu durumunda bulunan Kıbrıs’ın fethini; askerî, ekonomik, siyasî ve coğrafî bir zorunluluğa dönüştürmüştü. Zira bu bölgede kurulan egemenliğin istikrarı ve devamı Doğu Akdeniz’de deniz kontrolünün tesis edilmesine bağlıydı. Bu kontrolün sağlanması Akdeniz’in üçüncü, Doğu Akdeniz’in ise bu en büyük adası olan Kıbrıs’ın hâkimiyet altına alınmasıyla mümkündü. Bu maksatla 1570 yılında ada üzerine düzenlenen sefer 1571 yılında başarıyla neticelenmiş, Kıbrıs 1571 yılında fethedilerek Osmanlı egemenliğine girmiştir. Osmanlı Devleti açısından stratejik bir öneme sahip olan Kıbrıs adasına sefer düzenlenmesi kararı alındıktan sonra, kara ve deniz unsurlarının sefer hazırlıkları başlamıştır. Bu hazırlıkların başarılı bir neticeyle sonuçlanması günümüz modern askerî terminolojisinde amfibi harekât olarak adlandırılan, çıkarma harekâtının başarılı bir şekilde icrasına bağlıydı. Zira başarılı bir çıkarma yapılarak kıyı başının tutulabilmesi ve muharip birliklerin karaya çıkarılmasıyla daha sonra yapılacak olan kara harekâtı gerçekleştirilebilirdi. Bu sebeple askerî açıdan bir adanın fethinin ilk aşamasını, başarılı bir çıkarmanın gerçekleştirilmesi oluşturmaktaydı. Bu anlamda Kıbrıs seferinde, çıkarmayı gerçekleştirecek olan Osmanlı donanmasının İstanbul’dan demir alması sonrasında amfibi harekâtın yükleme noktasına seyri, yükleme noktasından bindirmenin yapılarak Kıbrıs’ın güneyine çıkarmanın gerçekleştirilmesi, kıyı başının tutulması sırasında yaşanan ilk çatışmalara dair bilgi temin edilmesini sağlayan arşiv belgeleri, kronikler ve muhtelif çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmada kavramsal ve analitik açıdan daha ziyade Kıbrıs seferinin ilk çıkarma safhası sürecine değinilerek, harbin başarısı için oldukça mühim olan amfibi harekâtın icrası, çıkarma sonrasında yaşanan ilk çatışmalar, Kıbrıs adasına köprü başı tutularak düşman bölgesine çıkarmanın gerçekleştirilmesi, böylece muhasara birliklerinin harbe hazır hale gelmesi gibi gelişmeler üzerinde durulacaktır.

Keywords

1570-71 Kıbrıs Seferi, Çıkarma Harekâtı, Donanma, Osmanlı İmparatorluğu, Venedik

The First Landing Phase of the Cyprus Expedition (1570-1571) According to Archival Documents and Chronicles

Abstract

The Ottoman Empire expanded its influence in the Eastern Mediterranean region in the early 16th century. After conquering Egypt and Syria, it became strategically, economically, politically, and geographically essential for the Ottomans to conquer Cyprus, which had been an important maritime outpost for their enemies because the stability and continuation of the sovereignty established in this region depended on establishing maritime control in the Eastern Mediterranean. Achieving this control was possible by dominating Cyprus, the third-largest island of the Mediterranean and the largest island of the Eastern Mediterranean. For this purpose, the Ottoman Empire organized an expedition on the island in 1570, concluding it successfully in 1571. Thus, Cyprus was conquered in 1571 and came under Ottoman rule. After the decision was made to organize an expedition to the island of Cyprus, which had a strategic importance for the Ottoman Empire, preparations for the expedition of land and sea elements began. The success of these preparations depended on the successful execution of the landing operation, known in modern military terminology as an amphibious operation. The subsequent land operation hinged on a successful landing, establishing a beachhead, and deploying combat troops on the island. In this sense, the first stage of the military conquest of an island was the realization of a successful landing. In this sense, there are essential archival documents, chronicles, and various studies that provide us with information about the Ottoman Navy's navigation of the amphibious operation to the loading point, the landing operation to the south of Cyprus after the boarding from the loading point, and the first clashes during the holding of the shore head. Rather than conceptual and analytical analysis, this study examines the first landing phase of the Cyprus expedition and focuses on the developments such as the execution of the amphibious operation, which was crucial for the success of the expedition, the first clashes after the landing, the establishment of the bridgehead on the island of Cyprus, and the landing in the enemy area, thus making the siege troops ready for war.

Keywords

1570-71 Cyprus War, Ottoman Empire, Navy, Amphibious Operation, Venice

References

• BOA, Defterhâne-i Âmire Tımar Zeamet Defterleri (=DFE.RZ.d), nr. 33, 35
• BOA, Kâmil Kepeci (=KK), nr. 64, 221
• BOA, Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifi (=MAD), nr. 5168
• BOA, Mühimme Defterleri, nr. 8, 13, 14
• 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572), haz. Hacı Osman Yıldırım vd., Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1996
• ÇERÇİ, Faris, Künhü’l-Ahbâr’a Göre II. Selim, III. Murad, III. Mehmed Devirleri ve Âlî’nin Tarihçiliği, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Kayseri 1996
• GRAZİANİ, Antonio Maria, Kıbrıs Savaşı 1570-1571, çev. Ali Çakıroğlu, Lefkoşa 2017
• İbrahim Peçevi, Târîh-i Peçevî, c. 1, Matbaa-yı Âmire, İstanbul 1283
• Kâtip Çelebi, Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr, yay. haz. İdris Bostan, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara 2018
• MARİTİ, Giovanni, 1760 Kıbrıs Adasında Yolculuk, çev. Ali Çakıroğlu, Lefkoşa 2015
• ÖZTÜRK, Necdet, “Kazasker Vusûli Mehmed Çelebi ve Selim-nâme’si”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 50 (1987), s. 9-108
• PAŞAZADE, Orhan, 9 Numaralı Mühimme Defteri (977-978/1569-1570), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006
• Pîrî, Fethiyye-i Cezire-i Kıbrıs, yay. haz. Harid Fedai, Lefkoşa 1997
• SAĞIRLI, Abdurrahman, Mehmed b.Mehmed er-Rûmî(Edirmeli)’nin Nuhbetü’t-Tevârih ve’l-Ahbâr’ı ve Târîh-i Âl-i Osman’ı (Metinleri, Tahlilleri), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2000
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595), haz. Mehmet İpşirli, c. 1-2, Ankara 1999
• SETTON, Kenneth M., The Papacy and The Levant (1204-1571), c. 4, Philadelphia 1984
• Seyyid Lokmân, Zübdetü’t-Tevârîh, haz. İbrahim Pazan, ed. Göker İnan, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2022
• Zîrekî, Târîh-i Kıbrıs, haz. Münevver Durmuşoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Lisans Mezuniyet Tezi, İstanbul 1965
• ALASYA, Halil Fikret, Tarihte Kıbrıs, Lefkoşa 1988
• ALGÜL, Hüseyin, “Osmanlılar Devrinden Kıbrıs Seferinin Mânevî Cephesi ve Ebussuud Efendi’nin Seferle İlgili Fetvası”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 2 (1987), c. 2, s. 37-42
• BARBERO, Alessandro, İnebahtı Üç İmparatorluğun Savaşı, çev. Erdal Turan, İstanbul 2017
• BEDEVİ, Vergi, Başlangıcından Zamanımıza Kadar Kıbrıs Tarihi, Lefkoşa 1966
• BİLGİN, Feridun, “Kıbrıs’ın Fethi İçin Yapılan Hazırlıklar (Arşiv Belgelerine Göre)”, Mukaddime, Sayı 1 (2015), c. 6, s. 79-100
• BOSTAN, İdris, “Fetvanın Osmanlı Yönetimi ve Toplumu Üzerindeki Etkisi: Ebussuûd Efendi’nin Kıbrıs ve İnebahtı Fetvaları”, Tarih Dergisi, Sayı 76 (2022), s. 35-62
• BOSTAN, İdris, “Kahve”, TDVİA, c. 24, İstanbul 2001, s. 202-205
• BOSTAN, İdris, “Kıbrıs Seferi Günlüğü ve Osmanlı Donanmasını’nın Sefer Güzergâhı”, Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, yay. haz. Ali Ahmetbeyoğlu ve Erhan Afyoncu, İstanbul 2001, s. 11-38
• ÇELİK, Şenol, “Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs Seferi’ndeki Asker ve Zahire Naklinde İçel Sancağı’nın Rolü”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Kasım 1998, Gazimağusa KKTC, c. 2, yay. haz. İsmail Bozkurt vd., Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları, KKTC 1999, s. 107-131
• ÇEVİKEL, Nuri, “Osmanlı Türkleri’nin Kıbrıs’ı Fethinin (1570-71) Meşrûiyeti Meselesi”, Kıbrıs Araştırmaları Dergisi, Sayı 4 (1997), c. 3, s. 357-399
• DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. 2, İstanbul 1971
• DEMİRSOY, İlyas, Çeşitli Savaşlardaki Sahil Çıkarmaları (Amfibi Harekât Örnekleri), yay. haz. Ahmet Çalışkan, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2006
• DÜNDAR, Recep, Kıbrıs Beylerbeyliği (1570-1670), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Malatya 1998
• DÜZDAĞ, Mehmed Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul 1983
• EMECEN, Feridun, “Kıbrıs’ta İlk Osmanlı İdari Yapılanması”, Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, yay. haz. Ali Ahmetbeyoğlu ve Erhan Afyoncu, İstanbul 2001, s. 47-58
• ERDOĞRU, Mehmet Akif, “Kıbrıs Türk İdaresine Nasıl Girdi: Bir Fetih ve Tarihçiler”, OTAM, c. 44, Ankara 2018, s. 341-349
• ERDOĞRU, Mehmet Akif, “Kıbrıs Adası’nın Fethinde Konya ve Çevresinin Rolü”, Türk-İslâm Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 5 (2008), s. 131-140
• FEDAİ, Harid, “Kıbrıs’ın Türkler Tarafından Fethiyle İlgili Batılı Kaynakların Kaynağı: Claude Delaval Cobham”, XIII. Türk Tarih Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara, 4-8 Ekim 1999, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002, s. 1583-1592
• FLEET, Kate, “Akdeniz’de Osmanlı Genişlemesi”, Türkiye Tarihi 1453-1600, ed. Suraiya Faroqhi ve Kate Fleet, çev. Bülent Üçpunar, İstanbul 2016, s. 189-226
• GAZİOĞLU, Ahmet, Kıbrıs’ta Türkler (1570-1878), Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP), Lefkoşa 1994
• HAMMER, Baron Joseph Von Purgstall, Osmanlı Devleti Tarihi, yay. haz. Mümin Çevik ve Erol Kılıç, c. 6, İstanbul 1984
• HESS, Andrew C., “The Moriscos: An Ottoman Fifth Column in Sixteenth-Century Spain”, The American Historical Review, Sayı 74 (Ekim 1968), s. 1-25.
• IORDANOU, Ioanna, Venedik Gizli Servisi: Rönesans’ta Bir İstihbarat Teşkilatı, çev. Fatih Yücel, İstanbul 2020
• IŞIKSEL, Güneş, “Diplomatik Bir Yenilik? II. Selîm’in Nâmesi ve Sadrazamın Mektubu Bağlamında 1570 Yılında Venedik Cumhuriyeti’ne Verilen Ültimatomun İncelenmesi ve İlgili Metinlerin Neşri”, Tarih Dergisi, Sayı 76 (2022), s. 21-34
• IŞIN, Mithat, Deniz Harbi Mefhumları, Deniz Matbaası, İstanbul 1940
• Kıbrıs Seferi (1570-1571), Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, c. 3/3, Ankara 1971
• OSMANLIOĞLU, Serkan, “Kıbrıs Seferi’nde (1570-1571) Garip Yiğitler”, Harp Tarihi Dergisi, Sayı 8 (2023), s. 27-69
• ÖZDEMİR, Mehmet, “Moriskolar”, TDVİA, c. 30, Ankara 2020, s. 286-289
• PANZAC, Daniel, Osmanlı Donanması (1572-1923), İstanbul 2018
• PRYOR, John, Akdeniz’de Coğrafya, Teknoloji ve Savaş: Araplar, Bizanslılar, Batılılar ve Türkler, çev. Füsun Tayanç ve Tunç Tayanç, yay. haz. Mehmet Beşikçi, İstanbul 2004
• SAFVET, “Kıbrıs Fethi Üzerine Vesikalar”, TOEM, Sayı 19 (Nisan 1329), s. 1177-1193
• Silâhlı Kuvvetler İngilizce-Türkçe Askerî Terimler Sözlüğü, Ankara 1969
• ŞAKİROĞLU, Mahmut H., “II. Selim’in Venedik Cumhuriyeti’ne Verdiği 1567 ve 1573 Tarihli Ahidnâmeler”, Erdem, Sayı 5 (1986), c. 2, s. 527-553
• TABAKOĞLU, Hüseyin Serdar, Akdeniz’de Savaş: Osmanlı-İspanya Mücadelesi, Kronik Kitap, İstanbul 2019
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. 3, Ankara 1983
• ZALOĞLU, Mustafa, Amfibi ve Deniz Terimleri, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1967
• ZİYA, Yusuf, Kıbrıs’ın Türkler Tarafından Fethi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Mezuniyet Tezi, İstanbul 1931