The Conditions Triggering the Construction and Development of the Turkish Labour Party (1960 – 1966)

Yıl 2023, , 19 - 33, 31.08.2023

Erkan İnan

https://doi.org/10.25272/icps.1306719

Öz

many people who contributed to the development of the left – wing ideology in Turkey intersected with the Turkish Labour Party. Many important representatives of the left movement, from revolutionary youth leaders, writes, theorists, lawyers, workers to students who were interested in movement, were under the roof of the Turkish Labour Party. What were the conditions that made the Turkish Labour Party a center of attraction? Why did different segments of society want to be a part of this organization?
What were triggering conditions for the development of the Turkish Labour Party? This study aims to examine the national and international conditions that constitute the main dynamics of the construction and development of the Turkish Labour Party. The construction process of the Turkish Labour Party is addressed on both national and international levels. The emergence of the Turkish Labour Party and the blocs it has formed are discussed in the context of the conditions under which they arose. The study highlights the political stance that the Turkish Labour Party has positioned itself and the uniqueness that this stance offers to the organization. Throughout the study, answers are sought to the question of what conditions the Turkish Labour Party emerged from and role of these conditions in the organization’s mass mobilization. During the process of searching for an answer, the political line of the Turkish Labour Party is being utilized. It has been concluded that the political line adopted by the organization contains distinct differences from real socialism. Within the framework of the Turkish Labour Party, an attempt is being made to develop a unique understanding of socialism specific to Turkey, based on a new interpretation of socialism.
As a result of this effort, Western democracy and socialism have been attempted to be fused together, and the concept of real socialism has been rejected.The conditions that may have led to this endeavor are being discussed.

Anahtar Kelimeler

Turkey Workers’ Party, Democracy, Socialism

Türkiye İşçi Partisi’nin İnşa ve Gelişimini Tetikleyen Koşullar (1960 – 1966)

Öz

Türkiye İşçi Partisi, 1960’lı yıllarda Türkiye siyasetinin önemli bir aktörü olmayı başarmıştır. Türkiye’de sol ideolojinin gelişimine katkı sağlayan birçok kişinin yolları Türkiye İşçi Partisi ile kesişmiştir. Devrimci gençlik önderlerinden edebiyatçılara, teorisyenlerden hukukçulara, işçilerden öğrencilere kadar sol harekete ilgi duyan birçok kesimin önemli temsilcileri Türkiye İşçi Partisi çatısı altında bulunmuşlardır. Peki, Türkiye İşçi Partisi’ni bir çekim merkezi konumuna sürükleyen koşullar neydi? Neden toplumun farklı kesimleri bu örgüt içerisinde yer almak istemişlerdi? Türkiye İşçi Partisi’nin gelişimini tetikleyen koşullar neydi?
Bu çalışmada; Türkiye İşçi Partisi’nin inşa ve gelişiminin temel dinamiklerini oluşturan ulusal ve uluslararası koşulların irdelenmesi amaçlanmaktadır. Türkiye İşçi Partisi’nin inşa süreci ulusal ve uluslararası düzlemde ele alınmaktadır. Türkiye İşçi Partisi ve oluşturmuş oldukları blokların hangi koşullarda ortaya çıktıkları tartışılmaktadır. Türkiye İşçi Partisi’nin kendisini konumlandırmış olduğu politik hat ve bu hattın örgüte sunduğu özgünlük vurgulanan konular arasındadır. Çalışmanın bütününde Türkiye İşçi Partisi’nin hangi koşulların ürünü olduğu sorusuna yanıtlar aranmakta ve bu koşulların örgütün kitleselleşmesindeki rolleri tartışılmaktadır. Yanıt arama sürecinde Türkiye İşçi Partisi’nin politik hattından faydalanılmaktadır. Örgütün konumlanmış olduğu politik hattın reel sosyalizmden keskin farklılıklar içerdiği sonucuna ulaşılmıştır. Türkiye İşçi Partisi bünyesinde yeni bir sosyalizm okuması üzerinden Türkiye’ye özgü bir sosyalizm anlayışı geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu çabanın sonucunda Batı demokrasisi ve sosyalizm aynı potada eritilmeye çalışılmış, reel sosyalizm anlayışı reddedilmiştir. Bu çabanın hangi koşulların ürünü olabileceği tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye İşçi Partisi, Demokrasi, Sosyalizm

Kaynakça

• Amendola, G. (1978). İtalya Komünist Partisi’nin Sosyalizm Yolu, Çev: Alp Kaya, Birikim-Aylık Sosyalist Kültür Dergisi, Sayı: 40-41, s. 44-52.
• Aren, S. (1968, Kasım 19), Sadun Aren İhtilafın Seyrini Açıklıyor, Ant Dergisi, Sayı: 99.
• Aren, S. (2006). Puslu Camın Arkasında, Birinci Baskı, İmge Kitabevi.
• Atılgan, G. (2015). Sanayi Kapitalizminin Şafağında, Editör: Gökhan Atılgan, Cenk Saraçoğlu & Ateş Uslu, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, Birinci Baskı, s. 501-656, Yordam Kitap Basın ve Yayın.
• Aybar, M. A. (1968). Bağımsızlık, Demokrasi, Sosyalizm: Seçmeler 1945-1967, Birinci Baskı, Gerçek Yayınevi.
• Aybar, M. A. (1988a). Türkiye İşçi Partisi Tarihi, C. 1, BDS Yayınları.
• Aybar, M. A. (1988b). Türkiye İşçi Partisi Tarihi, C. 2, BDS Yayınları.
• Aybar, M. A. (1988c). Türkiye İşçi Partisi Tarihi, C.3, BDS Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (1963, Ocak 9). Türk Sosyalizminin İlkeleri. YÖN (56), s. 8-10.
• Aydınoğlu, E. (2011). Türkiye Solu (1960—1980), 3. Baskı, Versus Kitap.
• Batuman, B. (2010). “Ey İyi Kalpli Üvey Ana”: Kent Tarihi Yazımı ve Bir Çatışma Alanı Olarak Erken Cumhuriyet Ankara’sı: Tarih, Sınıflar ve Kent, Birinci Baskı, s. 67-99, Dipnot Yayınları.
• Bayhan, V. (2014). Yeni Toplumsal Hareketler ve Gezi Parkı Direnişi. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), s. 23-57. https://doi.org/10.20493/bt.15516
• Bensoussan, G., & Labica, G. (Ed.). (2016). Marksizm Sözlüğü, Çev: Volkan Yalçıntoklu, Birinci Basım, Yordam Kitap Basın ve Yayın.
• Boran, B. (2010). Behice Boran: Yazılar, Konuşmalar, Söyleşiler, Savunmalar, C. 1, Sosyal Tarih Yayınları.
• Boran, B. (1968, Ağustos 27). Çekoslovakya Olayları: Sosyalist Demokrasi ve Ulusal Bağımsızlık, Milliyet.
• Bottigelli, E. (1976). Bilimsel Sosyalizmin Doğuşu, Çev: Kenan Somer, Birinci Baskı, Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Bozbeyli, F. (1970). Parti Programları: Türkiye’de Siyasi Partilerin Ekonomik ve Sosyal Görüşleri-Belgeler, Baha Matbaası.
• Can, S. (1986). Öğrenci Dernekleri: Toplumsal Yaşama Katılım İçin, Birinci Basım, Yarın Yayınları
• Claudin, F. (1978). İspanya Komünist Partisi’nde Bölünme, Çev: Tarık Günersel, Birikim-Aylık Sosyalist Kültür Dergisi, Sayı: 40-41, s. 9-26.
• Çevikbaş, R. (2014). Bürokrasi Kuramı ve Yönetsel İşlevi, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(2), s.74-102.
• Ekinci, T. Z., Erik, Ş., & Çelenk, H. (1966). Antiemperyalist Savaşla İlgili Komisyon Raporu, Türkiye İşçi Partisi, https://www.tustav.org/e-arsiv/tip-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu-zarf-no-0052/ (Erişim Tarihi: 08. 05. 2023)
• Faraldo, J. M. (2017). Entangled Eurocommunism: Santiago Carrillo, the Spanish Communist Party and the Eastern Bloc during the Spanish Transition to Democracy, 1968–1982. Contemporary European History, 26(4), s. 647-668. https://doi.org/10.1017/S0960777317000339
• Faulkner, N. (2012). Marksist Dünya Tarihi: Neandertallerden Neoliberallere, Çev: Tuncel Öncel, Yordam Kitap Basın ve Yayın.
• Fişek, K. (1969). Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi ve İşçi Sınıfı, Birinci Basım, Doğan Yayınları.
• Fişek, K. (1970). 100 Soruda Sosyalist Devlet, Birinci Baskı, Gerçek Yayınevi.
• Fraser, R. (1988). 1968: İsyancı Bir Öğrenci Kuşağı, Çev: Kudret Emiroğlu, Birinci Baskı, Belge Yayınları. Garaudy, R. (1968). Doğmayan Hürriyet, Çev: Aydil Balta, Prag 1968: Doğmayan Hürriyet, Birinci Baskı, s. 9-26, E Yayınları. Gramsci, A. (1989). İtalya’da İşçi Konseyleri Deneyimi, Çev: Yusuf Alp, Birinci Baskı, Belge Yayınları.
• Gürdaş, B. (2020). Mayıs 1968 ve Görsel Kültüre Etkisi, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 37(1).
• Kalaycıoğlu, E., & Sarıbay, A. Y. (2000). Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa.
• Karan, M. (1962, Eylül 12). Kemalizm Türk Sosyalizmi. YÖN(39).
• Karluk, R. (2014). Avrupa Birliği: Kuruluşu, Gelişmesi, Genişlemesi, Kurumları (11. Baskı). Beta Basım Kışlalı, A. T. (1974). Öğrenci Ayaklanmaları, Birinci Basım, Bilgi Basımevi.
• Koçak, M. H. (2020). 1950’lerde Emek Hareketi, Editör: Aziz Çelik, Disk Tarihi: Kuruluş, Direniş, Varoluş 1967—1975: C. 1, s. 75-78, DİSK Yayınları No:78.
• Lelandais, G. E. (2009). Sosyal Hareketler Teorileri ve Küreselleşme, Editör: Barış Çoban, Yeni Toplumsal Hareketler: Küreselleşme Çağında Toplumsal Muhalefet, Birinci Basım, s. 63-90, Kalkedon Yayınları.
• Mumcu, U. (1994). Aybar İle Söyleşi: Sosyalizm ve Bağımsızlık, 11. Basım, Tekin Yayınevi.
• Nesin, A. (1965, Nisan 22). Çağımızın İnsanı ve Politika. Dönüşüm Gazetesi, s. 4-5.
• Offe, C. (2002). 1968 Thirty Years After: Four Hypotheses on the Historical Consequences of the Student Movement. Thesis Eleven, 68(1), s. 82-88. https://doi.org/10.1177/0725513602068001006
• Özbudun, E. (2012). Türkiye’de Anayasa Yargısının Doğuşu: 1961 Anayasası Üzerindeki Kurucu Meclis Görüşmeleri, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı: 68, s. 5-18.
• Özman, A. (2008). Mehmet Ali Aybar, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol, C. 8, İkinci Baskı, s. 376-403, İletişim Yayınları.
• Temel Hak ve Ödevler, 334 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 4662 (1961). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10859.pdf (Erişim Tarihi: 10.05.2023)
• San, C. (1969). Dünyada Öğrenci Hareketleri, 1968 Yılı Öğrenci Hareketleri (Dünyada ve Türkiye’de), Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, s. 5 -46.
• Şener, M. (2015). Türkiye Solunda Üç Tarz-ı Siyaset; YÖN, MDD ve TİP, İkinci Basım, Yordam Kitap. TİP. (1964). Türkiye İşçi Partisi Programı, Ersa Matbaacılık.
• TİP Genel Merkezi. (1965). FKF Politikası ve Çalışmaları Üzerine Taslak, https://www.tustav.org/e-arsiv/tip-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu-zarf-no-0053/ (Erişim Tarihi: 05.06.2023).
• TİP Kurucu Üyeleri. (1962). Türkiye İşçi Partisi Bildirisi, TİP Genel Merkezi, E https://www.tustav.org/e-arsiv/tip-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu-zarf-no-0028/ (Erişim Tarihi: 10.05.2023).
• Tura, A. R. (2008). Türkiye’de Troçkizm, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol, C. 8, 2. Baskı, s. 78-85, İletişim Yayınları.
• Türkiye İşçi Partisi Genel Başkanlığı. (1962). Teşkilata Genelge, https://www.tustav.org/e-arsiv/tip-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu-zarf-no-0144/ (Erişim Tarihi: 03.06.2023).
• Türkiye İşçi Partisi Genel Merkezi. (1962). Türkiye İşçi Partisi Tüzüğü. İstanbul Matbaası. https://www.tustav.org/e-arsiv/tip-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu-zarf-no-0019/ (Erişim Tarihi: 03.06.2023).
• Türkiye İşçi Partisi Genel Merkezi. (1966). Türkiye İşçi Partisi İkinci Büyük Kongresi: Alınan Kararlarve Yapılan Seçimlerin Sonuçları, Başnur Matbaası. https://www.tustav.org/e-arsiv/tip-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu-zarf-no-0030/ (Erişim Tarihi: 10.05.2023).
• Türkiye İşçi Partisi Genel Merkezi. (1968). Çalışma Raporu: Üçüncü Büyük Kongre 9 -12 Kasım: Ankara, Latin Matbaası, https://www.tustav.org/e-arsiv/tip-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu-zarf-no-0032/ (Erişim Tarihi: 15.04.2023)
• TİP Kurucu Üyeleri. (1962). Türkiye İşçi Partisi Bildirisi, TİP Genel Merkezi, https://www.tustav.org/e-arsiv/tip-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu/nihat-sargin-arsiv-fonu-zarf-no-0028/ (Erişim Tarihi: 01.04.2023)
• Uslu, A. (2015). "Hür Dünya’nın Saflarında, Editör: Gökhan Atılgan, Cenk Saraçoğlu, & Ateş Uslu, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, Birinci Basım, s. 341-386, Yordam Kitap Basın ve Yayın.
• Ünlü, B. (2002). Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar, Birinci Baskı, İletişim Yayınları.
• Ünsal, A. (2002). Türkiye İşçi Partisi (1961—1971): Umuttan Yalnızlığa, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Varuy, N. (2010). Türkiye İşçi Partisi: Olaylar-Belgeler-Yorumlar (1961-1971), Birinci Basım, Sosyal Tarih Yayınları.