BİR “İNSAN HAKKI” OLARAK “ÇEVRE HAKKI” VE TÜRK HUKUKUNDAKİ YERİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 33 - 52, 15.04.2017

Hakan Olgun , Volkan Işık

https://doi.org/10.25272/j.2149-8539.2017.3.1.03

Öz

Çevre sorunlarının 20. yüzyılın ortalarından itibaren, başta gelişmiş batılı ülkeler olmak üzere, dünyanın pek çok yerinde insan hayatını etkilemeye başlaması, bu sorunları dünyanın en önde gelen gündem maddelerinden biri hâline getirmiştir. Pek çok düşünürün 1960’lı yıllardan itibaren konu ile ilgili kaleme aldıkları eserler, düzenlenen uluslararası konferanslar ve nihayet hazırlanan uzman raporları, konunun gündem oluşturmasında son derece etkili olmuştur. Dünya kamuoyunda çevre sorunlarına ilişkin bu tarz bir kaygının gelişmesinin en önemli sonucu ise, çevreyi korumanın en elverişli yollarından birinin, onu, hukukun bir öznesi hâline getirmek olduğu, diğer bir ifadeyle uluslararası ve ulusal düzeylerde bir çevre hukuku disiplininin inşa edilmesi gerektiği sonucuna varılmış olmasıdır. Böylesi bir hukukî perspektifin en önemli unsurlarından biri ise, hiç kuşku yok ki, ‘çevre hakkı’ kavramıdır. Bu bağlamda çalışma, ‘çevre hakkı’ kavramı üzerinde literatürde yer alan tartışmalara yer vermekte, kavramın ‘insan hakları’ arasındaki yerini tespit etmekte, tarihi gelişimi ve öğeleri üzerinde durmakta ve nihayet ‘çevre hakkı’nın Türk hukukundaki yerini tayin etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çevre, Çevre Hakkı, Dayanışma Hakları, Türk Hukuku

ENVIRONMENTAL RIGHTS AS HUMAN RIGHTS AND ITS PLACE IN TURKISH LAW

Öz

Environmental
problems have become one of the most important agenda items around the world
since 1950’s. The books written by many intellectuals, the international
conferences and the expert reports on the issue since 1960’s were very
effective in this process. The most important result of this process is the
development of the idea that one of the most sufficient means of protecting the
environment is to make the environment a subject of the law. In other words, it
is concluded that building an environmental law in international and national
contexts is so important for environmental protection and sustainability. In
this context, it should also be stressed that one of the key factors of such
legal perspective is the concept of ‘right to environment’. So this paper,
which deals with such a key concept, ‘right to environment’, includes the
debates on the concept in ecological literature, determines the place of this
right in general human rights, brings out the historical development and
factors of ‘right to environment’ and finally allocates the concept in Turkish
law.

 

Anahtar Kelimeler

Environment, Right to Environment, Solidarity Rights, Turkish Law

Kaynakça

• Abdulhakimoğulları, Erdal, Özcan Sezer ve Mahmut Akpınar (2011), “Küresel, Ulusal ve Yerel Düzeyde Bir İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkının Gelişimi”, Süleyman Demirel Üniversitesi SBE Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 14, ss. 61-88. Alıca, Süheyla Suzan (2011), “Çevre Denetiminde İdarenin Sorumluluğu”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XV, Sayı: 4, ss. 87-119. Boyacı, Ender Kâmil (1990), “Mahkeme Kararlarında Çevre Sorunları”, Yargıtay Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 1-2, ss.153-191. Collins, Lynda (2007), “Are We There Yet? The Right to Environment in International and European Law”, JSDLP, Vol: 3, Issue: 2, ss. 119-153. Coşkun, Vahap (2003), “İnsan Hakları Kapsamı Üzerine Tartışmalar ve Liberal Perspektif”, Prof. Dr. Ergun Önen’e Armağan, İstanbul, MÜHFY. Cullet, Philippe (1995), “Definition of an Environmental Right in a Human Rights Context”, Netherlands Quarterly of Human Rights, 13, ss. 25-40. Dadak, Kemal (2015), “Yeni Kuşak Hak Olarak Çevre Hakkı”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 5, ss. 309-326. Donnelly, Jack (1995), Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları, (Çev. Mustafa Erdoğan ve Levent Korkut), Ankara, Yetkin Yayınları. Ebeku, Kaniye SA (2003), “The Right to a Satisfactory Environment and the African Commission”, African Human Rights Law Journal, Volume: 3, No. 2, ss. 149-166. Erdoğan, Mustafa (1998), “İnsan Haklarına Kavramsal Bir Yaklaşım”, Liberal Düşünce, Sayı: 12, Güz, ss. 7-16. Erdoğan, Mustafa (2005), “Anayasa Mahkemeleri Önemli midir? Orta Avrupa’da Anayasa Yargısı ve Demokrasinin Pekişmesi”, AÜHFD, Cilt: 54, Sayı: 3, ss. 1-22. Erim, Refet (1997), “Türkiye’de Yasama, Yürütme ve Yargının Çevre Yaklaşımları”, İnsan, Çevre, Toplum, Yay. Haz. Ruşen Keleş, İkinci Baskı, Ankara, İmge Kitabevi Yayınları, ss. 372-394. Ertan, Birol ve Kıvılcım Akkoyunlu Ertan (2005), “Çevre Hukukunda Sorumluluk”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 38, Sayı: 3, Eylül, ss. 1-18. Ertaş, Şeref (2012), Çevre Hukuku ve Hayvan Hakları Hukuku, İkinci Baskı, İzmir, İleri Yayınları. Görmez, Kemal (1989), “Çevre, Çevre Sorunları ve Çevre Politikaları Üzerine Bazı Mülâhazalar”, Türkiye Günlüğü, Sayı: 3, ss. 6-10. Gözler, Kemal (2006), Anayasa Hukukuna Giriş: Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, Sekizinci Baskı, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları. Güneş, Ahmet Mithat (2010), “Aarhus Sözleşmesi Üzerine Bir İnceleme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XIV, ss. 299-333. Güneş, Ahmet Mithat (2012), “Yeni Anayasa Yapım Sürecinde Çevre”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, No. 4, Aralık, ss. 107-119. Güneş, Ahmet Mithat (2012-2013), “Aarhus Sözleşmesi ve Çevresel Bilgiye Erişim Hakkı”, Dicle Üniversitesi HFD, Cilt: 17-18, Sayı: 26-27-28-29, ss. 25-40. Güneş, Ahmet Mithat (2014a), “Çevre Hakkının Bireysel Başvuruya Konu Edilebilirliği Üzerine”, TAAD, Yıl: 5, Sayı: 16, ss. 79-103. Güneş, Ahmet Mithat (2014b), “Uluslararası Hukuk Açısından Sınır Bölgelerinde Bulunan Nükleer Santraller”, TAAD, Yıl: 5, Sayı: 17, ss. 1-25. Hamamcı, Can (1983-1984), “Çevre Hakkı Üzerine Düşünceler”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt: 5-6, ss. 171-180. Hamowy, Ronald (2003), “Çevresel Hareketin Retoriği Üzerine Birtakım Mülâhazalar”, Çev. Yusuf Şahin, Liberal Düşünce, Cilt: 8, Sayı: 30-31, Bahar-Yaz, ss. 121-136. Heravi, Dilara (2006), Yatağan Termik Santrali Kararı (Manevi Tazminat), Çevre Hukuku Dersi İçin Örnek Olay Sunumu, http://www.anayasa.gen.tr/law315-sunumlar.htm, Erişim: 02.04.2017. Kaboğlu, İbrahim Ö. (1988-1989), “Çevre Hakkı Üzerine (Bir Danıştay Kararının Düşündürdükleri)”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt: 10-11, ss. 107-137. Kaboğlu, İbrahim Ö. (1991), “’Dayanışma Hakları’nın Hukuksal Değeri (Soyut Talepler mi, İnsan Hakları mı)”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt: 13, ss. 37-48. Kaboğlu, İbrahim Ö. (t.y.), Çevre Hakkı, Ankara, İletişim Yayınları. Kapani, Münci (1993), Kamu Hürriyetleri, Yedinci Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları. Keleş, Ruşen (2015), 100 Soruda Çevre, Çevre Sorunları ve Çevre Politikası, İkinci Baskı, İzmir, Yakın Kitabevi Yayınları. Kılıç, Selim (2012), “Çevre Hakkının Gelişim Sürecinde İnsan Haklarının Rolü”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt: 30, ss. 21-39. Kışlalıoğlu, Mine ve Fikret Berkes (2005), Çevre ve Ekoloji, Dokuzuncu Baskı, İstanbul, Remzi Kitabevi Yayınları. Kravchenko, Svitlana (2012), “Environmental Rights in International Law: Explicitly Recognized or Creatively Interpreted”, Florida A  M University Law Review, Volume: 7, Number: 2, Spring, ss. 163- 180. Lewis, Bridget (2012), “Environmental Rights or A Right to the Environment? Exploring the Nexus Between Human Rights and Environmental Protection”, Macquarie Journal of International and Comparative Environmental Law, Volume: 8 (1), ss. 36-47. Olgun, Hakan (2017), “Ekofeminizm: Kadın-Doğa İlişkisi ve Ataerkil Tahakküm”, Yeşil ve Siyaset: Siyasal Ekoloji Üzerine Yazılar, (Ed.) Orçun İmga ve Hakan Olgun, İkinci Baskı, Ankara, Liberte Yayınları, ss. 387-421. Öğütçü, Muhlis (2009), “Dayanışma Hakkı Olarak Yurttaşların Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevrede Yaşama Hakkı”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt: 27, ss. 35-48. Önder, Tuncay (2003), Ekoloji, Toplum ve Siyaset, Ankara, Odak Yayınları. Özdek, Yasemin (1993), İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı, Ankara, TODAİE Yayınları. Özkan, Noyan (2006), “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Çevre Hukuku”, Çevre Hukuku Sempozyumu, (Ed.) Emel Badur, Ankara, Türkiye Adalet Akademisi Yayınları, ss. 57-67. Rodriguez-Rivera, Luis E., (2006), “The Human Right to Environment and the Peaceful Use of Nuclear Energy”, Denver Journal of International Law  Policy, Volume: 35, No. 1, ss. 173-192. Semiz, Yasemin (2014), “Anayasa Mahkemesi’nin Çevre Hakkı Perspektifi”, Hacettepe HFD, 4 (2), ss. 9-46. Shelton, Dinah (2002), Human Rights, Health  Environmental Protection: Linkages in Law  Practice, Health and Human Rights Working Paper Series No. 1, WHO. Shelton, Dinah (2011), “Human Rights and the Environment: Substantive Rights”, in Research Handbook on International Environmental Law, (Eds.) Malgosia Fitzmaurice, David M. Ong and Panos Merkouris, Edward Elgar Publishing, Cheltenham and Northampton, ss. 265-283. Susskind, Lawrence E. (1994), Environmental Diplomacy: Negotiating More Effective Global Agreements, Oxford University Press, New York and Oxford. Şahin, Yusuf (2000), “Uluslararası Ticari Tahkimle İlgili Anayasa Değişikliğinin Çevresel Boyutu Üzerine”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, ss. 215-229. Şahin, Yusuf (2012), “Çevre Hakkı Üzerine Mülâhazalar”, Liberal Düşünce, Yıl: 17, Sayı: 66, Bahar, ss. 127-129. Şahin, Yusuf (2017), “Çevre Sorunları ve Liberalizm”, Yeşil ve Siyaset: Siyasal Ekoloji Üzerine Yazılar, (Ed.) Orçun İmga ve Hakan Olgun, İkinci Baskı, Ankara, Liberte Yayınları, ss. 219-236. TC Adalet Bakanlığı (2015), Tematik Bilgi Notu: Çevre ve AİHS, http://www.inhak.adalet.gov.tr/inhak_bilgi_bankasi/tematik_bilginotu/saglik/Environment%20(%C3% 87EVRE%20VE%20AVRUPA%20%C4%B0NSAN%20HAKLARI%20S%C3%96ZLE%C5%9EME S%C4%B0).pdf, Erişim: 09.01.2017. Tunç, Hasan ve Yusuf Göven (1997), “Çevre Hakkı ve 1982 Anayasası”, AÜ Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, ss. 103-127. Turgut, Nükhet (2009), Çevre Politikası ve Hukuku, Ankara, İmaj Yayınları. Turgut, Nükhet (2011), “Çevre Hakkı - Kuramsal ve Ampirik Çerçeve, İlgili Temel Kavram ve İlkeler: Yargının Rolü”, Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu, Ankara, Danıştay Tasnif ve Yayın Bürosu Yayınları, No: 81, ss. 13-62. Uz, Abdullah (2008), “Türkiye’de Çevre Hakkının Mülkiyet Hakkı ve Özel Teşebbüs Hürriyeti Üzerindeki Etkileri”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 41, Sayı: 3, Eylül, ss. 99-124. Wood, Harold W. (1985), “The United Nations World Charter for Nature: The Developing Nations’ Initiative to Establish Protections for the Environment”, Ecology Law Quarterly, Volume: 12, Issue: 4, September, ss. 977-996. Yurtcanlı-Duymaz, Seda (2013), “Çevre Örgütlerinin Çevresel Yönetime Katılma Sürecinde Dayandığı Haklar”, TBB Dergisi, 107, ss. 173-198.