Transfer of Meaning in Some Idioms in the Rso-49 Qur'an Translation

Year 2022, , 133 - 153, 31.05.2022

Esra Çolak

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1067732

Abstract

Translations of the Qur’an, are very important works in terms of showing the expressive power and vocabulary of Turkish. Svetozar Markovic Library's Rso-49 Qur’an Translation numbered 001035188, written by the clerk Isma’îl in the 19th century, is one of the underline Qur’an translations that brought the vocabulary of the Turkish language to the present day. No work has been found so far on the study, consisting of 309 leaves and has only one copy. Like the translations of the Qur’an, idioms are valuable elements that contain the genetic codes of our language. Idioms, known as stereotypes, gain a different meaning as a result of the experiences people have over time. In this process, which is called the phenomenon of idiomization, the meaning of the idiom is realized through a transfer. These meaning transfer tools, which are realized as metaphor (idiomatic transfer), metonymy (name transfer), simile and allusion, show the relationship between idiomatic meaning structuring and idiom meaning within the phenomenon of idiomization. The idiom examples determined on the Rso-49 Qur’an Translation were analyzed under three headings based on the meaning transfer of idioms. When the formation of the idiom is investigated, if the meaning transfer refers to an event, situation or experience experienced in the past, examples of idioms formed on the basis of allusion; If the relationship between idiomatic meaning structuring and idiom meaning is based on similarity, examples of idioms formed on the basis of metaphor; If idiom meaning includes idiomatic meaning structuring, it is discussed under the heading of idiom examples formed on the basis of metonymy.

Keywords

Translation of the Qur’an, idiom, meaning, metaphor, metonymy, allusion

Rso-49 Kur’an Tercümesi’ndeki Bazı Deyimlerde Anlam Aktarımları

Abstract

Kur’an tercümeleri, Türkçenin ifade gücünü ve kelime hazinesini göstermesi açısından çok önemli eserlerdir. 19. yüzyılda Kâtip İsma’îl tarafından derkenar şeklinde kaleme alınmış olan Svetozar Markovic Kütüphanesi 001035188 numarada kayıtlı Rso-49 Kur’an Tercümesi, Türk dilinin söz varlığını günümüze ulaştıran satıraltı Kur’an tercümelerinden biridir. 309 varaktan oluşan ve tek nüshası bulunan eser üzerinde bugüne kadar yapılan herhangi bir çalışma tespit edilememiştir. Kur’an tercümeleri gibi deyimler de dilimizin genetik kodlarını ihtiva eden kıymetli unsurlardır. Kalıplaşmış yapılar olarak bilinen deyimler, zaman içerisinde insanların yaşadığı tecrübeler sonucunda farklı bir anlam kazanırlar. Deyimleşme olgusu olarak adlandırılan bu süreçte deyimin kazandığı anlam, bir aktarım sayesinde gerçekleşmektedir. Metafor (deyimsel aktarım), metonimi (ad aktarması), benzetme ve alüzyon olarak gerçekleşen bu anlam aktarım araçları deyimleşme olgusu içerisinde deyimlik anlam yapılanması ile deyim anlamı arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Rso-49 Kur’an Tercümesi üzerinde tespit edilen deyim örnekleri, deyimlerin anlam aktarımı esas alınarak üç başlık hâlinde incelenmiştir. Deyimin oluşumu araştırıldığında anlam aktarımı geçmişte yaşanmış bir olay, durum ya da yaşantıya gönderme yapıyorsa alüzyon temelinde oluşan deyim örnekleri; deyimlik anlam yapılanması ile deyim anlamı arasındaki ilişki, benzerliğe dayalı olarak kurulmuşsa metafor temelinde oluşan deyim örnekleri; deyim anlamı, deyimlik anlam yapılanmasını içeriyor ise metonimi temelinde oluşan deyim örnekleri başlığı altında ele alınmıştır.

Keywords

Kur’an Tercümesi, deyim, anlam, metafor, metonimi, alüzyon

References

• Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Gözaydın, N., Zülfikar, H., Argunşah, M., Demir, N., Tezcan Aksu, B. ve Gültekin, B. (2005). Türkçe Sözlük (10. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2000). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yayınevi
• Aksan, D. (2006). Anlambilim (4. Baskı). Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1998). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2. İnkılâp Kitabevi.
• Ayverdi, İ. ve Topaloğlu A. (2007). Türkçe Sözlük (1. Baskı). Kubbealtı Yayınları.
• Dilçin, C. (2009). Yeni Tarama Sözlüğü (2. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir
• Çelebi, İ. (1997). Kur’an-ı Kerîm’de İnsan-Cin Münasebeti. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (13-15), 167-198. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/162582
• Işık, M. (2017). Anlam Bilim Bakımından Kur’an-ı Kerim’de “ جه ْ و” Sözcüğü. Universal Journal of Theology, 2 (1), 85-96. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/268574
• Işık, M. (2018). Kur’an-ı Kerim’de insanı ele alan deyimlerin anlam bilim açısından incelenmesi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• İnan, A. (1961). Kur’an-ı Kerim’in Türkçeye Tercümeleri Üzerine Bir İnceleme. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kara, M. (1993). Doğu ve Batı Türkçesinde Kur’an Tercüme ve Tefsirleri. Diyanet İlmi Dergi, 29 (3), 25-36. http://isamveri.org/pdfdrg/D00033/1993_c29/1993_c29_3/1993_c29_3_KARAM.pdf
• Özcan, M. (2013). Kur’an-ı Kerîm’deki bazı deyimlerin çeviri stratejileri açısından değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Özkan, M. (2010). Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yapılmış Kur’an Tercümeleri. B. Gökkır, N. Yılmaz, Ö. Kara, M. Abay ve N. Gökkır (Ed.), Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar (1. Baskı, s. 517-558) içinde. İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi.
• Paçacıoğlu, B. (2016). VIII-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı (1. Baskı). Kesit Yayınları.
• Rso-49 Kur’an Tercümesi. Belgrad: Svetozar Markovic, Doğu el yazmaları, 001035188, 1b-153a. https://plus.sr.cobiss.net/opac7/bib/ubsm/38397455
• Sağol, G. (1997). Kurʼan’ın Türkçe Tercüme ve Tefsirleri Üzerinde Yapılan Çalışmalar. Türklük Araştırmaları Dergisi, (8), 379-396. http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/gulden_sagol_yuksekkaya_tefsir_calismalari.pdf
• Sinan, A. T. (2000). Türkiye Türkçesindeki deyimler üzerine bir dil incelemesi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Sinan, A. T. (2008). Deyim Kavramı Üzerine Notlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 91-98. http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/ahmet_turan_sinan_deyim_kavrami.pdf
• Subaşı Uzun, L. (1991). Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, (2) , 29-39. http://dad.boun.edu.tr/tr/download/article-file/303046 Şen, S. (2017). Eski Türkçenin Deyim Varlığı (1. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şimşek, Y. (2017). Eski Anadolu Türkçesi Satırarası Kur’ân Tercümesi (Topkapı Nüshası, Giriş- Metin- Notlar- Dizin). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kırıkkale Üniversitesi.
• Şimşek, Y. (2019). Satırarası Türkçe Kur’ân Tercümelerinin Birbiri ile İlgisi ve Tasnifi Üzerine. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, (24), 47-65. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TXpJek1EQTNOdz09/satirarasi-turkce-kur-an-tercumelerinin-birbiri-ile-ilgisi-ve-tasnifi-uzerine
• Türkçe Sözlük (2011), https://sozluk.gov.tr/ adresinden 02.02.2022 tarihinde alınmıştır.
• Ünlü, S. (2007). Kur’an-ı Kerim’in Türkçe’ye Çevrilmesi ve İlk Türkçe Kur’an Tercümeleri. Dini Araştırmalar, 9 (27), 9-56. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/51962
• Yaylagül, Ö. (2006). Divanü Lûgati’t-Türk’teki Ad Aktarmalı (Metonymic) Yapılar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 77-88. https://docplayer.biz.tr/47227320-Divanu-lugati-t-turk-teki-ad-aktarmali-metonymic-yapilar.html