Osmanlı’da Dergiciliğin Doğuşu ve Gelişimi 1849- 1923

Year 2016, Issue: 9, 71 - 112, 01.04.2016

Kenan Demir

Abstract

II. Mahmud zamanı birçok konuda yenileşme ve değişimlerin yaşandığı dönem olduğu gibi basındaki ilk örneklerin görüldüğü yıllardır. Osmanlı’nın gazeteyle tanışmasından sonra ilk dergi örneklerinin çıkması zaman almış, 1849’da tıp alanında yayım yapan Vaka-yı Tıbbiye Osmanlı’da yayımlanan ilk dergi olmuştur. 1860’lı yıllar gazete ve dergilerin kamuoyunu oluşturduğu ve gerçek anlamda kamuoyunun görüldüğü yıllar olmuştur. Bu dönemden itibaren Osmanlı’da farklı konularda birçok dergi çıkmaya başlamıştır. II. Abdülhamid döneminde, basında sıkı bir denetimin görülmesine karşın dergicilik bu dönemde başta edebiyat ve ziraat sektörleri olmak üzere önemli bir gelişme göstermiştir. II. Meşrutiyet yıllarından sonraki süreçte dergicilik altın çağını yaşamış, önceki döneme göre yaşanan göreli özgürlük ortamı nedeniyle dergilerde birçok tartışmalar yaşanmış ve bu da dergiciliğin gelişimine önemli bir etken olmuştur. Bu çalışmada 1850’li yıllardan 1923’e kadar Osmanlı’da çıkan dergilerin hangileri olduğu tespit edilmiş ve bu dergilerin yayım politikaları ve içerikleri verilmiştir.

Keywords

Osmanlı, dergi, gazete, II. Abdülhamid dergiciliği, II. Meşrutiyet dergiciliği.

Rising and Evolution of Magazine Publishing in Ottoman 1849-1923

Abstract

Just as the reign of Mahmud II is a time of innovation and change in many respects, it is also when first examples of press have been observed. Although it has taken some time for journals to be published after the Ottomans were first introduced to the newspaper, the first journal, Vaka-yı Tıbbiye, was published in the field of medicine. 1860s were the years in which newspapers and journals have created public opinion and when public opinion was observed in real terms. After this period, many different journals on different topics were published in the Ottoman Empire. Despite rigorous inspections during the time of Abdulhamid II, journalism has shown important developments, especially in the fields of literature and agriculture. Journalism has lived its golden years during the 2nd Constitutionalism II. Meşrutiyet and because of the relative environment of freedom experienced at this time compared to the previous period, many debates have taken place in the journals, which have been an important contribution to the development of journalism. In this study, the journals published in the Ottoman Empire between 1850 and 1923 were identified and the publication policies of the journals as well as their contents have been provided.

Keywords

Ottoman Empire, journal, newspaper, journalism of Abdulhamid I.

References

• Hikmet, S:1, 8 Nisan 1326, (21 Nisan 1910), ss. 1.
• “Meslek”, Say u Amel, S:1, 9 KE 1326, (22 Aralık 1910), ss. 1.
• Fen ve Sanat, “Maksad”, Fen ve Sanat, S:1, 29 Ağustos 1329, (11 Eylül 1913), ss. 1-2.
• “Dağarcık”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C.2, İstanbul, Dergah Ya- yınları, 1977/c, ss. 181.
• “Toprak’ın Sözleri”, Toprak, S:1, 1 Mart 1329, (14 Mart1913), ss. 2-3.
• Cevat Rüşdü, “Mesleğimiz”, Yeni Ziraat Gazetesi, S:1, 1 Mayıs 1336-1920, ss. 1-3.
• Hüseyin Kazım, “Bir Ziraat Gazetesinin Vazifesi”, Resimli Çiftçi, S:1, 30 Mart 1325, (12 Nisan 1909), ss. 7-8.
• “Aydınlık”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, (TDEA), C.1, İstanbul, Dergâh Yayımları, Ocak 1977/b, ss. 240.
• “Beyan’ül Hak”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, Dergâh Yayımları, Ocak 1977/a, ss. 412-413.
• “Dergi”, Anabritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C.10, İstanbul, Ana Ya- yıncılık, 1994, ss. 44-45.
• “İnsaniyet”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C.4, İstanbul, Dergâh Yayımları, 1981, ss. 396-397.
• “Küçük Mecmua”, Türk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, C.6, İstanbul, Dergâh Yayımları, Ocak 1986/a, ss. 31.
• “Mecmua-ı Fünun”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C.6, İstanbul, Dergâh Yayımları, Ocak 1986/b, ss. 175-176.
• “Servet-i Fünun”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C.7, İstanbul, Dergâh Yayımları, Mayıs 1990, ss. 527-528.
• “Türk Sözü”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C.8, İstanbul, Dergâh Yayımları, Ekim 1998, ss. 421.
• Abdullah, Fevziye; “Mizancı Murat Bey”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S:2, Eylül 1950-Mart 1951, ss. 67-88.
• Ahmetoğlu, Selim; İttihatçı Aktüaliteden Kitlesel Popülariteye: Şehbal Mecmuası (1909-1914), İstanbul, Libra Yayımcılık, Mayıs 2010.
• Akpolat-Davud, Yıldız; “II. Meşrutiyet Dönemi Türk Sosyolojisinin Kay- nakları 1: Milli Tetebbular Mecmuası”, Türkiye Günlüğü, S:44, Ocak- Şubat 1997, ss. 86-91
• Akpolat-Davud, Yıldız; “II. Meşrutiyet’te Toplumda Kadına Başat Rol Vermeyen Kadın Dergisi Mahasin”, Tarih ve Toplum, S:156, Aralık 1995, ss. 42-47.
• Alkan, Mehmet Ö.; “Prens Sabahattin ve Terakki’si (1906-1908)”, Mütefer- rika, S:26, Kış, 2004, ss. 35-52.
• Alkan, Mehmet Ö.; “Türkiye’nin İlk Felsefe Dergisi: Felsefe Mecmuası”, Tarih ve Toplum, C.11, S:66, Haziran 1989, ss. 49-56.
• Altıntaş, Ayten; “Basılı Tıp Yayınları Alanının Öncülerinden Biri: ‘Tuhfe- tü’l Tıb’, Tıp Tarihi Araştırmaları, S:10, Haziran 2001, ss. 21-37.
• Alemdar, Korkmaz; “Türk Basını”, Türk Ansiklopedisi, C.32, Ankara, Milli Eğitim Basımevi, 1983, ss. 65-68.
• Apaydın, Mustafa; Aydede 1922/ Refik Halid Karay, İstanbul, İnkılap Kita- bevi, 2013.
• Arai, Masami; Jöntürk Dönemi ve Türk Milliyetçiliği, İstanbul, İletişim Yayınları, 1992.
• Aslantaş, Selim; “II. Meşrutiyet Döneminde Bir Akademik Türkçü Dergi: Milli Tetebbu’lar Mecmuası”, Kebikeç, S:26, 2008, ss. 209-220.
• Ataman-Pekman, Bora-Cem; “II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Türk Bası- nında Bir Baskı Güzelliği Şampiyonu: Şehbal Dergisi”, Müteferrika, S:34, Güz 2008/2, ss. 119-132.
• Aydın, Hakan; “İdman (1913-1914): İlk Kapsamlı Spor Dergisi Üzerine Bir İnceleme”, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S:27, 2009/2, ss. 153-170.
• Azim, Mehmet; “Çocuk Dostu Dergisi”, Müteferrika, S:20, Sonbahar 2001/a, ss. 249-259.
• Azim, Mehmet; “Çocuk Bahçeleri Dergileri”, Müteferrika, S:19, Yaz 2001/b, ss. 143-187.
• Baykal, Hülya; Türk Basın Tarihi 1831-1923, İstanbul, Afa Matbaacılık, 1990.
• Bayram, Yavuz; “Türk Edebiyatının İlk Çocuk Dergisi: Mümeyyiz”, Hece, S:104-105, Ankara, 2005, ss. 484-500.
• Bektaş, Ekrem; “Beyanülhak”, İslam Ansiklopedisi, C.6, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, ss.34-35.
• Bıyıklı, Şaban; “Ulum-ı İktisadiye ve içtimaiye Mecmuası”, Müteferrika, S:20, Sonbahar 2001, ss. 201-216.
• Bozkurt, Ayşe; “Bir Mütareke Dönemi Dergisi: Yarın”, Müteferrika, S:27, Yaz 2005, ss. 3-45.
• Büyükbaykal, Güven-Ceyda Ilgaz; “Günümüzde Türk Basındaki Magazin- leşme Olgusu”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S:29, 2007, ss. 51-62.
• Çakır, Sepil, Osmanlı Kadın Hareketi, 2. Baskı, İstanbul, Metis Yayınları,
• Çavdar, Tevfik; “Mecmua-ı Fünun Üzerine”, Amme İdare Dergisi, C.15, S:2, Haziran 1982, ss. 83-98.
• Çavdar, Tuba; “İslam Mecmuası”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Sosyoloji Dergisi, S:10, 2005, ss. 159-164.
• Çelik, Hüseyin; “Genç Kalemler”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C:14, Di- yanet Vakfı Yayımları, 1996, s. 21-23.
• Çeliktemel-Thomen, Özde; “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sinema ve Pro- paganda (1908-1922)”, Online İnternational Journal of Comunicatin Stu- dies, Vol:2, June 2010, ss. 1-17.
• Çetin, Atilla; “Hikmet”, İslam Ansiklopedisi, C.17, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayımları, 1998, ss. 519-520.
• Denoyer, Pierre; Modern Basın, Çev: Adnan Cemgil, İstanbul, Remzi Kita- bevi, 1963.
• Dinçer, Ferruh; “Türkiye’de Veterinerlik ve Tarım Alanında İlk Süreli Yayım ‘Vasıta-ı Servet’ Üzerine Bir İnceleme”, Ankara, Fırat Üniver- sitesi, Elazığ Veteriner Fakültesi Dergisi, C.3, No:1, Ayrı Basım, 1976, ss. 66-83.
• Doğan, İsmail; “Sosyolojik Düşüncenin Osmanlı’daki Kaynakları: ‘Ulum-ı İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası Örneği”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C.32, S:1, 2002, ss. 49-82.
• Doğramacıoğlu, Hüseyin; “Namık Kemal’in Diyojen Gazetesindeki Miza- hi Yazıları Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkish Studies, İnternational Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 7/1 Winter 2012, Turkey, ss. 935-951.
• Duman, Hasan; İstanbul Kütüphaneleri Arap Harfli Süreli Yayımlar Toplu Katalogu 1828-1928, İstanbul, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma- ları Merkezi, 1986.
• Ekinci, Necdet; “İkinci Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Geçiş Sürecinde Bilimsel Türkçülük Çabalarına Bir Örnek: Yeni Mecmua”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S:11, 2001, ss. 137-162.
• Emre, İsmet; “Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası”, Türklük Bilimi Araştırma- ları, S:1, 1995, ss. 111-118.
• Erginöz, Gaye Şahinbaş; “Aylık Türkçe Bilim Dergisi Mecmua-ı Fünun”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C.10, S:1, 2008, ss. 186-192.
• Erkek, Mehmet Salih; “Osmanlı Devletinde İlk Türkçü Eğitim Dergisi: Yeni Fikir”, History Studies, Volume 4/1, 2012, ss. 197-213.
• Ertuğ; Hasan Refik; “Türk Basını Nasıl Doğdu ve Gelişti?”, Yeni Türkiye, İstanbul, Nebioğlu Yayımevi, 1959, ss. 171-205.
• Evren, Burçak; “Başlangıcından Günümüze Sinema Dergileri”, Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler (1849-1984), İstanbul, Gelişim Yayınları, 1984, ss. 135-148.
• Evren, Burçak; Başlangıçtan Günümüze Türkçe Sinema Dergileri, İstanbul, Korsan Yayım, Ekim 1993.
• Galitekin, Ali Nezih, “Mülkiye Mecmuası”, Müteferrika, S:10, Kış 1996, ss. 143-185.
• Girgin, Atilla; Yazılı Basında Haber ve Habercilik Etiki, 2. Baskı, İstanbul, İnkılab Kitabevi, 2003.
• Girgin, Atilla; Türk Basın Tarihinde Yerel Gazetecilik, İstanbul, İnkılâp Kitabevi, 2001.
• Göçmen, Muammer; İsviçre’de Jöntürk Basını ve Türk Siyasal Hayatına Etki- leri, İstanbul, Kitabevi, 1995.
• Gönenç, Aslı Yapar; “Türkiye’de Dergiciliğin Tarihsel Gelişimi”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S:29, 2007, ss. 63-78.
• Gönenç, Aslı Yapar; Türkiye’de ve Fransa’da Dergicilik ve Kadın Dergileri, İstanbul, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayımları, 2006.
• Gönenç, Aslı Yapar; Dergicilik ve Gazetecilik Arasındaki Ayrım, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S:22, 2005, ss. 25-28.
• Gönenç, E. Özgür; “Türk Basınında Fransız Modeli ve Etkileri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S:19, 2004, ss. 93-105.
• Gülcü-Tunç, Erdinç-Samiye; “Osmanlı Basın Hayatında Kadınlar Dünyası Dergisi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C:3 (2), 2012, ss. 155-176.
• Gündüz, Mustafa; II. Meşrutiyet’in Klasik Paradigmaları: İçtihad, Sebilürreşad ve Türk Yurdu’nda Toplumsal Tezler, Ankara, Lotus Yayımları, 2007.
• Günyol, Vedat; Sanat ve Edebiyat Dergileri, Ankara, Alan Yayımcılık, Aralık
• Günyol, Vedat; “Matbuat”, İslam Ansiklopedisi, C.7, İstanbul, Milli Eğitim Yayımları, ss. 367-380.
• Gündoğdu, Cihangir; “Diyojen Dergisi ve Dizini”, Müteferrika, S:35, Yaz 2009, ss. 49-90.
• Gür, Alim; “Dergah Mecmuası ve Ahmet Haşim”, Uluslararası Sosyal Araş- tırmalar Dergisi, C.3, S:10, Kış 2010, ss. 316-331.
• Gürsoy, Ülkü; “II. Meşrutiyet Dönemi Dergileri Üzerine Bir Değerlen- dirme”, Doğu-Batı, S:46, Ağustos-Eylül, Ekim 2008, ss. 207-221.
• İnuğur, M. Nuri; Türk Basınında İz Bırakanlar, İstanbul, Der Yayımları, 1988.
• İnuğur, M. Nuri; Basın ve Yayım Tarihi, İstanbul, Der Yayımları, 1999.
• Hiçyılmaz, Ergun; “Spor Dergiciliği”, Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler (1849-1984), İstanbul, Gelişim Yayınları, Ekim 1984, ss. 203-218.
• Jeltjakov, A. D.; Türkiye’nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın, Hürri- yet Ofset Matbaacılık ve Gazetecilik A. Ş. 1979.
• Kadıoğlu, Sevtap; “Ziraat ve Sınaat Tercüme-i Fünun Odaları Mecmuası Üzerine Bir İnceleme”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C.5, S:2, 2004, ss. 39-61.
• Kadıoğlu, Sevtap; “Halkalı Ziraat Mekteb-i Âlisi Mecmuası Üzerine Bir İnceleme”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C.4, S:1, 2002, ss. 99-118.
• Kahraman, Âlim; “Matbuat”, İslam Ansiklopedisi, C.28, Ankara, Diyanet Vakfı Yayımları, 2003/a, ss. 121-125.
• Kahraman, Âlim; “Mecmua-ı Ebuzziya”, İslam Ansiklopedisi, C.28, Ankara, Diyanet Vakfı Yayımları, 2003/b, ss. 268-269.
• Kahraman, Alim; “Küçük Mecmua”, İslam Ansiklopedisi, C.26, Ankara, Diyanet Vakfı Yayımları, 2002, ss. 528-529.
• Kara, Mustafa; “Ceride-i Sufiyye” İslam Ansiklopedisi, C.7, İstanbul, Diya- net Vakfı Yayınları, 1993, ss. 410.
• Karacasu, Barış “Bir İlk Dergi: Fut Bol”, Müteferrika, S:33, Yaz 2008, ss.117-142.
• Karadişioğulları, Ekrem; “Dergah Mecmuasının Türk Edebiyatı İle Milli Mücadeledeki Yeri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergi- si, S: 27, Erzurum 2005, ss. 219-226.
• Karakoç, İrfan; “Osmanlı Basınında Öncü Bir Sosyalist Dergi: İştirak”, Müteferrika, S:15, Yaz 1999, ss. 97-111.
• Karaman, Deniz; “Ulum-ı İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce C.7 Liberalizm, İstanbul, İletişim Yayımları, 2005, ss. 84-102.
• Karakışla, Yavuz Selim “II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Çocuk Dünyası Dergisi (1913-1914; 1918-1919; 1926-1927)”, Müteferrika, S:13, Yaz 1998, ss. 119-191.
• Karpat, Kemal; İslam’ın Siyasallaşması, 2. Baskı, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayımları, Nisan 2005.
• Keskin, Tülay; “Demet Dergisinde Kadın ve İlerleme Anlayışı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araş- tırmaları Dergisi, C.24, S:37, 2005, ss. 289-312.
• Keskin, Nuray E., “II. Meşrutiyet’te Yeni Düzen Arayışı: Mülkiye Mec- muası Üzerine Bir İnceleme (1909-1911)”, Der: Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü, 18. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Kamu Yönetimde Re- form, Ankara, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayım- ları 2009, ss. 225-236.
• Kocabaşoğlu, Uygur; Hürriyeti Beklerken İkinci Meşrutiyet Basını, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayımları, Ağustos 2010.
• Kocabaşoğlu, Uygur; “Hürriyetin Basması Kadar Basını da Ünlüdür”, Ed.: Sina Akşin-Sarp Balcı-Barış Ünlü, 100. Yılında Jön Türk Devrimi, İs- tanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayımları, Ekim 2010, ss. 163-209.
• Koloğlu, Orhan; Osmanlı Döneminde Basın Teknikleri ve Araçları, İstanbul, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayımları, 2010.
• Koloğlu, Orhan; “Basın”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfının Ortak Yayımıdır, 1994, ss. 69-73.
• Koloğlu; Orhan; Osmanlı Dönemi Basının İçeriği, İstanbul, İstanbul Üniver- sitesi İletişim Fakültesi Yayımları, 2010.
• Koloğlu, Orhan; Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, İstanbul, Pozitif Yayımları, Ağustos 2006.
• Koraltürk, Murat; “Türkiye’de İktisadi Düşüncenin Gelişiminde Önemli Bir Yayım: Ulum-ı İçtimaiye ve İktisadiye Mecmuası ve Dizi- ni”,Müteferrika, S:8-9, Bahar-Yaz 1996, ss. 180-190.
• Koraltürk, Murat; “Halka Doğru ve Dizin”, Müteferrika, S:25, Yaz 2004, ss. 161-179.
• Koraltürk, Murat; “Sanayi Mecmuası ve Dizini” , Müteferrika, S:20, Sonba- har 2001, ss. 41-63.
• Kurt, Ümit; ‘Türk’ün Büyük Biçare Irkı’ Türk Yurdu’nda Milliyetçiliğin Esasla- rı (1911-1916), İstanbul, İletişim Yayımları, 2012.
• Nüzhet, Selim; Türk Gazeteciliği, İstanbul, Devlet Matbaası, 1931.
• Odabaşı, İ. Arda; “1908 Devriminin İttihatçı Dergisi: Bağçe (I)”, Mütefer- rika, S:34, Güz 2008/2, ss. 49-98.
• Okay, Cüneyd; “19. Yüzyılda Bir Bilim ve Edebiyat Dergisi: Güneş”, Müte- ferrika, S:32, Kış 2007, ss. 163-170.
• Okay, Cüneyd; “Muallim Mecmuası”, Müteferrika, S:20, Sonbahar 2001, ss. 123-132.
• Okay, Cüneyd; “Fünun ve Sanayi Dergisi ve İşçi Temin-i İstikbal Sandığı”, Toplumsal Tarih, S:46, Ekim 1997, ss. 50-53.
• Okay, M. Orhan; “Güneş”, İslam Ansiklopedisi, C.14, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, ss. 296-297.
• Okay, M. Orhan; “Haver”, İslam Ansiklopedisi, C.16, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 1997, ss. 527-528
• Okay, Cüneyd; Osmanlı Çocuk Hayatında Yenileşmeler 1850-1900, İstanbul, Kırkambar Yayınları, Mayıs 1998.
• Okay, Cüneyd; Türk Derneği, Ankara, Akçağ Yayınları, 2006.
• Okay, Cüneyd; “Bilinmeyen Bir Çocuk Dergisi: Çocuk Kalbi”, Müteferrika, S:24, Kış 2003, ss. 139-144.
• Okay, Cüneyd; “Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası”, Müteferrika, S:19, Yaz 2001, ss. 131-141.
• Özçelik, Mustafa; “Sırat-ı Müstakim-Sebilürreşad Dergisi”, Değirmen, Y:9, S:29-30-31, Ocak-Haziran 2012, ss. 12-20.
• Özdiş, Hamdi Osmanlı Mizah Basınında Batılılaşma ve Siyaset (1870-1877), İstanbul, Libra Yayımcılık, Haziran 2010.
• Özgen, Murat; Türkiye’de Basının Gelişimi ve Sorunları, İstanbul, 2. Baskı, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayımları, 2004.
• Özlük, Nuran; “Büyük Mecmua ve Sistematik İndeksi”, Turkish Studies İrternational Periodical For the Languages Literature and History of Tur- kish or Turkic, Volume:5/3, Summer 2010, ss. 1801-1826.
• Özuyar, Ali; Sinemanın Osmanlıca Serüveni, Ankara, Öteki Matbaası, Şubat 1999.
• Parlatır, İsmail; “Servet-i Fünun”, İslam Ansiklopedisi, C.36, İstanbul, Diya- net Vakfı Yayımları, 2009, ss. 573-575.
• Parmaksızoğlu, Abbas; Türk Gazetecilik ve Basın Tarihi, İstanbul, Dizer- konca Matbaası, 1959.
• Polat, Nazım H.; “İçtihad”, İslam Ansiklopedisi, C.21, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 2000, ss. 446-448.
• Polat, Nazım H.; “II. Meşrutiyet Devri Türk Kültür-Edebiyat ve Basın Hayatının Bir Yansıtıcısı Olarak Rübap Dergisi”, Türklük Bilimi Araş- tırmaları Dergisi, S:24, Güz 2003, ss. 7-41.
• Sağlam, M. Halil; “II. Meşrutiyet Dönemi Türk Basınında ‘Rübab’ Dergi- sinin Yeri ve Önemi”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.12, S.21, Haziran 2009, ss. 434-440.
• Sarıdoğan, Koray; “Ahmet Midhat ve Dağarcık Mecmuası Üzerine Bazı Tespitler”, İdil Sanat ve Dil Dergisi, C.3, S:11, 2014, ss. 137-146.
• Sarınay, Yusuf; Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları 1912- 1931, İstanbul, Ötüken Yayımları, 2004.
• Seyhan, Salih; “II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basını ve İçeriklerinden Seçilmiş Örnekler ”, Turkish Studies, İnternational Periodical for the Lan- guages, Terature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/3, Winter 2013, ss. 494-516.
• Siddiqi-Topchubaev, Jawad-Kubatali, “1914 Yılında Yayımlanan ‘Terbiye Mecmuası’ ve Devamı Olarak 1918 Yılında Yayımlanan ‘Terbiye’ Dergileri Üzerine Bir Değerlendirme”, Toplum Bilimleri Dergisi, C.7, S:13, Ocak 2013, ss. 331-346.
• Sönmez, Sevengül; “Eski Harfli Türkçe Spor Dergileri”, Tombak Dergisi, S:24, Şubat 1999,ss. 65-71
• Şahinkoç, Mehmet; “Sanayi Mecmuası”, Müteferrika, S:20, Sonbahar 2001, ss. 19-40.
• Şapolyo, Enver Behnan; Türk Gazeteciliği Tarihi Her Yönüyle Basın, Ankara, Güven Matbaası, 1971.
• Şentürk, Recep; “İçtimaiyat Mecmuası”, İslam Ansiklopedisi, C.21, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 2000, ss. 448-449
• Tanpınar, Ahmet Hamdi; Ondokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 20. Baskı, İstanbul, Dergâh Yayımları, Ekim 2012.
• Tekin, Yusuf; “Türkiye’de İlk Sosyalist Hareket İştirak Çevresinin Sosya- lizm Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.57, S:4, 2002, ss. 171-184.
• Tevetoğlu, Fethi; “Türkçü Dergiler 1”, Türk Kültürü, Y:25, S:296, Aralık 1987, s. 723-731.
• Tonga, Necati; “Türk Edebiyatı Tarihinde Mühim Bir Mecmua: Akbaba (1922-1977)”, Turkish Studies, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 3/2, Spring 2008, ss. 665-679.
• Toprak, Zafer; “Fikir Dergiciliğinin Yüzyılı”, Türkiye’de Dergiler Ansiklope- diler (1849-1984), İstanbul, Gelişim Yayımları, 1984, ss. 13-54.
• Toprak, Zafer; “II. Meşrutiyet Döneminde İktisadi Düşünce”, Tanzi- mat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.3, İstanbul, İletişim Ya- yımları, 1985/a, ss. 635-640.
• Toprak, Zafer; “Milli İktisat”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklope- disi, C.3, İstanbul, İletişim Yayımları, 1985/b, ss. 740-747.
• Toprak, Zafer; “II. Meşrutiyet’te Fikir Dergileri”, Tanzimat’tan Cumhuri- yet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, İletişim Yayımları, 1985/c, ss. 126-132.
• Topuz, Hıfzı; II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul, Remzi Kitabevi, Kasım 2003.
• Tunalı, Ayten Can; “Ceride-i Askeriyenin Tarih Araştırmalarındaki Yeri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C.23, S:36, 2005, ss. 195-211.
• Tuncay, Mete; “Aydınlık”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1, İstan- bul, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfının Ortak Yayımıdır, 1993, ss. 481-482.
• Türesay, Özgür; “Ebuzziya Tevfik ve Mecmua-ı Ebüzziya, (1880-1912)”, Müteferrika, S:18, Kış 2000, ss. 87-140.
• Turinay, Necmettin; “Resimli Kitap ve II. Meşrutiyet Yıllarında Dergi- ler”, Milli Kültür, S:38, Şubat 1983, ss. 23-26.
• Uçman, Abdullah; “Mecmua-ı Fünun”, İslam Ansiklopedisi, C.28, Ankara, Diyanet Vakfı Yayımları, 2003, ss. 270-271.
• Uçman, Abdullah; “Dergah”, İslam Ansiklopedisi, C.9, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, s. 172-173.
• Uçman, Abdullah; “Bilgi Mecmuası Üzerine”, Tarih ve Toplum, S:237, Eylül 2003, s. 132-134.
• Uçman, Abdullah; “Aşiyan”, İslam Ansiklopedisi, C.4, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayımları, 1991, ss. 11.
• Üyepazarcı, Erol; “Türk Basınının İlk Mizah Dergilerinden: Çıngıraklı Tatar”, Müteferrika, S:21, Yaz 2002, ss. 27-44.
• Üyepazarcı, Erol; “II. Meşrutiyetin İlanı Sonrasındaki Gelişmeler Işığında Dönemin Nitelikli Mizah Dergisi: Kalem (I)”, Müteferrika, S:33, Yaz 2008, ss. 57-98.
• Varlık, Bülent; “Tanzimat ve Meşrutiyet Dergileri”, Tanzimat’tan Cumhuri- yet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, İletişim Yayımları, 1985, ss. 112-125.
• Yapar, Aslı; “Türk Dergiciliğinin Sorunları”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S:10, 2000, ss. 65-69.
• Yaşar, Fatma Tunç; “Osmanlı Kadın Eğitimine Yönelik İlk Süreli Yayım: Terakki-i Muhadderat”, Değerler Eğitim Merkezi Dergisi, Y:1, S:3, 2003, ss. 98-105.
• Yazıcı, Nesimi; “Milli Tetebbular Mecmuası”, İslam Ansiklopedisi, C:30, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 2005, ss. 83-84.
• Yazıcı, Nesimi; “Tanzimat Döneminde Ekonomi Basını: Takvim-i Tica- ret”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.39, S:1, 1999, ss. 55-68.
• Yazıcı, Nesimi; “Hadika”,İslam Ansiklopedisi, C.5, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayımları, 1997, ss. 18-19.
• Yazıcı, Nermin; “Yazılı Türk Mizahının Gelişim Sürecinde Batılı Anlamda İlk Mizah Dergisi: Cem”, Turkish Studies, İnternational Periodical for the Languages, Terature and History of Turkish or Turkic, Volume: 6/3, Summer 2011, ss. 1299-1313.