Geleneksel Iğdır Düğümlü Dokumalarının Teknik, Renk, Motif ve Kompozisyon Özellikleri

Year 2019, Issue: 19, 233 - 266, 01.07.2019

Yusuf Çetin Cavit Polat

Abstract

Doğu Anadolu’nun İran, Nahcivan ve Ermenistan sınırında bulunan Iğdır, tarihi İpek Yolu kavşağında, bir geçiş güzergâhı üzerinde bulunduğu için çeşitli kültürlerden etkilenmiştir. Bu etkileşime ait izlerin en iyi görüldüğü alan ise geleneksel el dokumalarıdır. Yöre dokumaları teknik, renk, motif ve kompozisyon özellikleri bakımından yakın çevreler olan Kars, Van, Ağrı, Kafkas ve Batı İran bölgelerinden etkilenmiştir. Ancak bu etkileşim doğrudan olmayıp biçim değiştirmiş, yöreye özgü motiflere dönüşerek karakteristik özellikler kazanmıştır. Dokumalarda geçmişte toprak ve kök boya kullanılırken son dönemlerde daha çok kimyasal boyalar tercih edilmiş, ayrıca yünün doğal renklerinden de büyük ölçüde yararlanılmıştır. Kaba düğümlü ve hav yüksekliği fazla olan dokumalarda “Gördes Düğümü” tekniği kullanılmıştır. Günümüzde yörede yaşam biçiminin değişmesi ile geleneksel el dokumalarına olan ilgi azalmış, toplumun hafızasından da yavaş yavaş silinmesine neden olmuştur. Bu çalışma ile günümüze ulaşabilen örneklerden yola çıkılarak yöreye ait düğümlü dokumaların teknik, renk, motif ve kompozisyon özellikleri değerlendirilmiş, geleneksel Anadolu düğümlü dokumaları içerisindeki yeri ve önemi ortaya konulmuştur.

Keywords

Iğdır, halı, motif, geleneksel, düğümlü.

Technical, Color, Motive and Composition Properties of Traditional Knotted Iğdır Weaves

Abstract

Igdır that is the border with İran, Nakhichevan, and Armenia is located in Eastern Anatolia in Turkey. The city is influenced by various cultures because it is on historical The Silk Road that is a transit route. The results with the best traces of this interaction are traditional handwoven. The local weavings were influenced by the close circles of Kars, Caucasus, Van, Agri and West Iran in terms of technique, color, motif, and composition. However, this interaction has changed its shape in time, and it has become characteristic by transforming into local motives. In the past, the use of soil and root paints was preferred in knitted fabrics with high-intensity colors. In recent years, more chemical dyes have been preferred and natural colors of wool have also been used to a great extent. Generally, these fabrics have a coarse weaving, and the pile height is quite high and the technique of double arnica knotting as called 'Gördes' is used. Today, with the change in lifestyle in the region, the interest in traditional handwoven fabrics has decreased. With the decline of those practicing this profession, traditional weavings have been forgotten. In this study, the technique, color, motive and composition characteristics of knotted weaves and the importance and place in the traditional Anatolian knotted weavings were determined.

Keywords

Iğdır, carpet, motive, traditional, knotted.

References

• Aytaç, Çetin (2001). Halı Deseni Tasarımı, Ostim Mesleki Eğitim Mer- kezi, Ankara.
• Barışta, H. Örcün (1998). Türk El Sanatları, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara.
• Çelik, Adem (2004). "Doğubayazıt ve Çevresi El Dokuma Yaygıları", Güneşin Doğduğu Yer: Doğubayazıt Sempozyumu Bildirileri Kitabı, İs- tanbul, s. 372-374.
• Çelik, Adem (2007). “Ağrı Dağı Eteklerinde Yarı-Göçebe Hayat Süren Topluluklarda Görülen Halılar”, I. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu Bildirileri Kitabı, İstanbul, s. 503-513.
• Çetin, Yusuf (2011). “Ağrı Yöresi Halı Yastıkları”, Atatürk Üniversitesi Sanat Dergisi, S.17, s. 61-69.
• Çetin, Yusuf (2017). “Yöre Özellikleri İle Iğdır Halı Yastıkları”, The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 60, p. 293-310.
• Deniz, Bekir (1984). “Geçmişten Günümüze Halıcılık”, Bilim Birlik Başarı Dergisi, Y. 1, S. 40, s. 18-22.
• Deniz, Bekir (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Atatürk Kültür Merkezi Yayını 215, Ankara.
• Görgünay, Neriman (1975). Doğu Yöresi Halıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: Ankara.
• Görgünay, K. Neriman. (2005). Düğümlü Halının Öncüsü Geve / Tülü ve Benzeri Dokumalar, Pıonner Of The Knotted Carpet Geve / Tülü and Sımılar Textiles, İzmir.
• Özgül, Oktay-Öngör, İbrahim (2016). “Erikua’da Stratejik Bir Urartu Merkezi: Kasımıntığı Kalesi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı, 17, Bahar 2016, s. 225-240.
• Sökmen, Sultan (2013). “Bitlis Yöresi El Dokumacılığı”, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Sanat ve Tasarım Anasanat Dalı (Basılmamış Sanatta Yeterlilik Tezi), Isparta.
• Yarmacı, Hanife-Başaran, Fatma Nur (2014). “Ağrı İli Doğubayazıt İlçesi El Dokuması Halıların Renk, Motif ve Kompozisyon Özel- likleri”, Akdeniz Sanat Dergisi, Cilt 7, Sayı 13, s. 161-172.
• T.C. Iğdır Valiliği, Iğdır Tarihi (http://igdir.gov.tr/tarihi; Erişim Tari- hi: 15.02.2019)