Hamd ile Başlayan Sûrelerin Değişik Yönlerden Değerlendirilmesi

Year 2020, Issue: 23, 303 - 342, 01.07.2020

Mahmut Sönmez

Abstract

Bilindiği üzere muhataba önemli bir mesaj verilmek istendiğinde, söze onun ilgisini çekecek bir ifade ile başlamak edebî sanatlardan biri olarak kabul edilmiştir. Bu açıdan meseleye bakıldığında Kur’ân’ın da sûre başlangıçlarında bu yöntemi kullandığı görülecektir. Kur’ân’da Yüce Allah, sûrelere değişik ifade kalıplarıyla başlamış, bununla muhataplarına vermek istediği mesajın dikkatle dinlenilmesini sağlamıştır. Bu durum da Kur’ân’ın mu’cizevi yönlerinden biri olarak kabul edilmiş, tefsir usulü ve Kur’ân ilimlerine dair kitaplarda ayrı bir başlık altında ele alınıp incelenmiştir. Bu çalışmada da sûrelerin başlangıçları konusu ele alınarak, “elhamdülillah” cümlesi ile başlayan sûreler üzerinde durulacaktır. Sûrelenin tertibi hakkındaki görüşler açıklanarak, sûre başlangıçlarında kullanılan değişik ifade kalıpları konusunda bilgiler verilecektir. Çalışmanın asıl mevzusu olan “elhamdülillah cümlesiyle başlayan sûreler” tek tek mevzubahis edilerek, bu sûreler arasındaki ortak ve farklı yönler ortaya konulacaktır. Bu şekilde ilmi muhitten gelen “ezeli kelamın” ifade kalıplarında, sonsuz hikmet maslahatların olduğu gerçeği, sûre başlangıçları ile de gösterilmeye gayret edilecektir.

Keywords

Kur’ân, sûre, başlangıç, ezeli kelam, elhamdülillah.

Evaluation of the Surahs Beginning with Praise from Different Aspects

Abstract

As it is known, when an important message is wanted to be given to the interlocutor, it is accepted as one of the literary arts to start with a phrase that will interest her. From this point of view, it will be seen that the Qur'an used this method at the beginning of the chapter. In the Qur'an, Allah almighty started with different expressions in surah and ensured that the message he wanted to give to his interlocutors was carefully listened to. This situation was accepted as one of the miraculous aspects of the Qur'an, the tafsir procedure, and the books on the knowledge of the Quran have been handled and analyzed under a separate title. In this study, the subject of the beginning of surahs will be discussed and the surahs beginning with the sentence "alhamdulillah" will be emphasized. Opinions about the order of the surah will be explained and information will be given on the different expression patterns used at the beginning of the surah. The common subject of the study, “suras that start with the sentence of alhamdulillah”, will be discussed one by one and the common and different aspects will be revealed. In this way, the fact that there are endless wisdom charges in the expression patterns of the "eternal word" coming from the scientific neighborhood will be tried to be shown with the beginning of the surah.

Keywords

Qur'an, surah, beginning, eternal word, alhamdulillah.

References

• Abdullah Muhammed es-Sıddîk el-Ğımârî el-Hüsnî, Cevahirü’l-Beyan fi Tenasübi Suveri’l-Kur’ân, Beyrut: Alemü’l-Kitap, 1406/1986.
• Alûsî, Şihabüddin Muhammed b. Abdillah Rûhu’l-Meâni fi Tefsiri’l-Kur’âni’l-Azim ve’s-Sebı’l-Mesani, thk. Ali Abdulbari, Beyrut: Dar Kütübi'l-İmiyye, 1415.
• Birişık, Abdülhamit, DİA, Sûre md. İstanbul, 2009, XXXVII, 538-539.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1985.
• Cevherî, İsmail b, Hammâd, es-Sıhah Tacu’l-Lûgati ve Sıhahû’l Arabiyye, thk. Ah- med Abdulğafur Attar, Mısır: Daru’l-Kütûbi’l-Arab, 1377.
• Çetin, Abdurrahman DİA, “Fevâtihu’s-Süver” md. İstanbul: 1995 XII, . 503-504.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü ve Tarihi, İstanbul: MÜİFAV, 1998.
• Derveze, Muhammed İzzet, et-Tefsîru’l-Hadîs, Kahire: Daru İhyai’l- Kütübi’l-Arabiyye, 1388.
• Ebû Hayyân Muhammed b. Yusuf b. Hayyan el-Endülüsî, el-Bahru’l- Muhıt fi’t-Tefsir, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Ebussuud Efendi, İrşâdu’l-Aklı’s-Selim ila Mezaya’l-Kitabi’l-Kerim, thk. Halid Abdulğani Mahfuz, Beyrut: Daru Kütûbi’l-İlmiyye, 2010.
• Hulî, Emin, Tefsir ve Tefsirde Edebî Tefsir Metodu, Çev. Mevlüt Güngör, İslami Araştırmalar, Mayıs, 1988, Sayı: 7. s. 108.
• Işık, Emin, DİA, Enam Sûresi md. İstanbul: 1995, XI, 169-170.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tahir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Tunus: Dar’u-Tunusiyyeti li’n-Neşr, 1984.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Sami b. Mu- hammed Selam, Kahire: Dar Tayyibe, 1420/1999.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mukerrem b. Ali el-Ensarî, Lisanu’l-Arab, Beyrut: Daru’s-Sadr, 1968.
• Kahraman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbahim Kâfi Dönmez ve Sadrettin Gü- müş, Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Ankara: I-V, DİB Yayınları, 2007.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebibekr, el-Cami li-Ahkami’l- Kur’ân, thk. Ahmed el- Birdunî ve İbrahim Edfiş, Kahire: Daru Kütübi’l- Mısrıyye, 1384/1964.
• Kutub, Seyyid, Muhammed, Kur’ân'ı Nasıl Okuyalım, Trc. Bekir Karlı- ğa, İstanbul: İşaret Yayınları,1990.
• Mennâu’l-Kattân, Mebahis fi Ulumi’l-Kur’ân, Kahire: Nşr. Mektebetü’l- Vehb, 2000.
• Muhammed Reşid b. Ali Rıza, Tefsirü’l-Menar, Kahire: el-Heyetü’l-Mısrıyyetü’l- Ammetü li’l-Kitab, 1990.
• Mevdudî, Ebü’l-A’lâ, Tefhimü’l-Kur’an Kur'an'ın Anlamı ve Tefsiri, İstanbul: (çev. Komisyon), İnsan Yayınları, ts.
• Razî, Fahruddin, et-Tefsirû’l-Kebir=Mefatihu’l-Ğayb, Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l- Arabiyye, 1420.
• Sabûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-Tefâsir, Kahire: Daru’s-Sabûnî li’t-Tıbaatı ve’n- Neşr ve’t-Tevzı’, 1417/1997.
• Suyutî, Abdurrahman b. Ebi Bekr, Celaluddin, el-İtkan fi Ulumi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Kahire: el-Heyetü’l-Mısrıyyetü li’l-Kitab, 1394/1974.
• --------, ed-Dürrü’l-Mensûr, Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir Camiu’l-Beyan an Te’vili’l-Kur’ân, Beyrut: thk. Müessetü’r-Risale, ts.
• Tuncer, Faruk, Kur’ân Bütünlüğü Açısından Sûrelerin Baş Tarafı İle Sonu Arasındaki Münasebet, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâmî Bilimler Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: 2000
• Vahidi, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed, Esbâbü’n-Nüzûl, Beyrut: Alemü’l- Kitab, ts.
• Yıldırım, Suat, Kur’ân-ı Kerim ve Kur’ân İlimlerine Giriş, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1989.
• Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Amr b. Ahmed Cârullâh, el-Keşşâf ‘an Hakâyiki Gavâmizi’t-Tenzîli ve ‘Uyûni’l-Ekâvîli fî Vücûhi’t-Te’vîl, Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 1407.
• Zerkanî, Muhammed Abdulazim, Menahılü’l-İrfan fi Ulumi’l Kur’ân, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Zerkeşî, Ebu Abdillah Bedrüddin Muhammed b. Abdillah b. Behadır, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Beyrut: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1376/1957.
• Züheylî Vehb b. Mustafa, Tefsiru’l-Münir fi’l-Akıdeti ve’ş-Şerıatı ve’l- Menhec, Dimeşk: Daru’l-Fikri’l-Muasır, ts.