TÜRKÇENİN FONETİK POETİKASI: ALİTERASYON VE ASONANS

Year 2023, Issue: 32, 265 - 280, 31.01.2023

Elif Kuyumcu

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1193924

Abstract

Bir dilin sahip olduğu sesler ve seslerin arasındaki uyum, o dilin müziğini teşkil etmektedir. Türkçenin ünlü ve ünsüzleriyle repertuvarı geniş bir dil olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Türkçede yazımda gösterilmeyen ancak telaffuzda farklı şekillerde kullanılan ünlüler ahengi sağlamaya hizmet ederken Türk dilinin sesler arasında uyum arayışı, şiirler dışında günlük hayatta bile müzik gibi duyulmasını sağlar. Türkçenin müziğe elverişli bu yapısı fonetik poetikası gereğidir. Güçlü bir fonetik poetikaya sahip olan Türkçe, aliterasyon ve asonans olarak adlandırılan şiirsel ses sanatlarında oldukça başarılı bir dildir. Asonans ve aliterasyon “dil sazı” gibi düşünülecek olursa ünlüler ve ünsüzler de sazın telleri olarak tahayyül edilebilir. Bu saz, sesiyle hem estetik bir duyuşa hem de psikolojik işleve zemin hazırlamaktadır. Seslerin insan psikolojisi üzerindeki etkisi ve seslerin sosyal dünyanın izlerini taşıması, en az sanatsallığı kadar önem arz etmektedir. Yansıma seslere sahip olması nedeniyle sözcüklerinde gerçeğin sesini yansıtan Türkçenin müzikalitesi, onu asonans ve aliterasyona elverişli bir dil yapan seslerinde gizlidir. Aliterasyon ve asonans genel olarak aynı sesin tekrarı olarak düşünülse de sesler arasındaki benzerliklerle de oluşturulabilir. Yapısı itibariyle benzerlikleri destekleyen ve uygulayan Türkçe, ifade gücüyle dev bir orkestradır.

Keywords

Aliterasyon, Asonans, Fonetik Poetika

References

• Açıkgöz, H. (2008). Mahurdan Gazelde Ses Düzlemi, İstanbul Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası, V, 70-101.
• Aksan, D. (2013). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili (Dilbilim Açısından Bakış), İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Albayrak, N. (2009). “Türk Halk Şiirinde Biçim ve Tür Sorunu”, Halk Bilimi Dergisi, 2, 3(4), 133-186.
• Alptekin, A. B. ve Şenocak, E. (2019). “Alper Tunga Destanı’nın Yeni Bir Kaynağı Olarak: Süleymanname”, Journal of Turkish Language and Literature, 2, s.132.
• Coşar Çetin, F., Tan, A. ve Doğan Merih, Y. (2017). “Türk Müziğinin gebelik ve Yenidoğan Üzerindeki Etkileri”, Zeynep Kamik Tıp Bülteni, 48 (3), 124-130.
• DÖRAL Ö., “Prematüre Bebeklere Uygulanan İnvaziv Girişimde Beyaz Gürültü ve Ninni Dinletisinin Ağrı ve Yaşam Bulgularına Etkisi”, (Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi, On Dokuz Mayıs Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı, 2020).
• Gemalmaz, E. (1997). “Türkçede Bağlayıcı (yardımcı) Ses Konusu Üzerine”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0 (7), 1-5.
• İmer, K., Kocaman A, Özsoy, A. S. (2013). Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
• Karakaya, Z. (2004). “Göstergebilimsel İşlevler Açısından Ninniler”, Milli Folklor Dergisi, 16 (61), 44-57.
• Kaya, D. (2014). Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kır E. “Yenidoğanlarda Ninnilerin ve Beyaz Gürültünün Emzirmenin Başlatılması Üzerine Etkisinin Karşılaştırılması”, (Yüksek lisans tezi, Gazi Osmanpaşa Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ebelik Anabilim Dalı, 2020).
• Marett, R. R. (2018). “Psikoloji ve Folklor”, çev. Didem Gülçin Erdem, Milli Folklor, 118, s.145-159.
• Nerimanoğlu, K. V. (1993). Türk Dilinin Bestecisi, Ressamı ve Mimarı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Atatürk Kültür Basımevi Merkezi Yayın.
• Nerimanoğlu, K. V. (2018). Türk LenguaFolkloristiğine Giriş, İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları.
• Özkan, M., Tören, H., ve Esin, O. (2006). Yüksek Öğretimde Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Rayman, H. (1996). Karacaoğlan’ın Şiirlerinde Ahenk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ses Meditasyonu, Erişim Tarihi: 10.07.2022, https://www.themagger.com/ses-meditasyonu-nedir/.
• Sever, M. (2013). Türk Halk Şiiri, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• Şimşek, E. (2016). “Anonim Halk Şiiri İçerisinde Ninnilerin Yeri”, Akra Kültür, Sanat ve Edebiyat Dergisi, 4 (8), s. 33-64.
• Turan, D. (2021). “Çocuk Yazını Çevirisinde Ses Yansımaları”, DTCF Dergisi, 61 (2), 1222-1245.
• Veli K. (2011). Ses, Bakü: Nurlan Yayınları.
• Veli K. (2011). Yunus Emre’nin Poetikası, İstanbul: H Yayınları.