MODERN METHODS TO REMEDY THE INADEQUACY OF TRADITIONAL ADMINISTRATIVE JUSTICE IN PROTECTING FUNDAMENTAL RIGHTS AND FREEDOMS: THE CASE OF THE URGENT PROCEDURE OF FREEDOM (RÉFÉRÉ-LIBERTÉ) IN FRANCE

Yıl 2024, Cilt: 42 Sayı: 1 (Cumhuriyetin 100. Yılında Ulusal İnsan Hakları Mekanizmaları Sempozyumu Özel Sayısı), 39 - 88, 13.08.2024

İsmail Uçar

https://doi.org/10.69958/ihy.1464716

Öz

The traditional administrative justice, in which the judge operates with quite limited powers, proves insufficient in safeguarding fundamental rights and freedoms. To ensure the protection of those benefiting from public services against the exercise of administrative power privileges, it is necessary for the administrative judge to act with strong powers. However, as a result of historical reasons, administrative judges have been confined within narrow limits. For justice to be realized through litigation, it must be rapid and effective. The methods inherent in the traditional procedure of administrative justice, such as the suspension of execution, action for annulment and full remedy action, hinder the realization of justice. Since the 1980s, reforms have been undertaken in France to make administrative justice more effective. The reforms of the penal clause for disobedience (astreinte) in 1980, the judicial injunction (injonction) in 1995 and finally the urgent procedure (référé) in 2000 are the fundamental steps that modernized the traditional administrative justice in France. The star of the urgent procedures has been the urgent procedure of freedom (référé-liberté). Within the scope of urgent procedure of freedom, the urgent procedure judge may take all necessary measures, including injunctions, within 48 hours to end any serious and clearly unlawful violation of a fundamental right or freedom committed by the administration. However, Turkish administrative justice continues to be confined to procedural rules that are ineffective in safeguarding fundamental rights and freedoms.

Anahtar Kelimeler

administrative justice, urgent procedure, urgent procedure of freedom, référé-liberté, safeguarding fundamental rights and freedoms

GELENEKSEL İDARİ YARGILAMA USULÜNÜN TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ KORUMADAKİ YETERSİZLİĞİNİ GİDERMEYE YÖNELİK MODERN YÖNTEMLER: FRANSA’DA ÖZGÜRLÜK İVEDİ YARGILAMASI (RÉFÉRÉ-LIBERTÉ) ÖRNEĞİ

Öz

Hâkimin oldukça sınırlı yetkilerle hareket ettiği geleneksel idari yargılama usulü temel hak ve özgürlükleri korumada yetersiz kalmaktadır. Kamu gücü ayrıcalıklarını kullanan idare karşısında, adalet kamu hizmetinden yararlanan kişilerin korunabilmesi için idari hâkimin güçlü yetkilerle hareket etmesi gerekir. Oysa tarihsel sebeplerin bir sonucu olarak idari yargıda hâkimler dar sınırlara hapsedilmiştir. Adaletin dava yoluyla somutlaşması için hızlı ve etkili olması gerekir. Geleneksel idari yargılama usulünde yürütmenin durdurulması, iptal davası ve tam yargı davasından ibaret olan yöntemler, adaletin somutlaşmasını engellemektedir. Fransa’da 1980’li yıllardan itibaren idari yargının etkili hâle getirilmesi için reformlar yapılmaktadır. 1980 yılında itaatsizlik cezai şartı (astreinte), 1995 yılında yargısal emir (injonction) ve nihayet 2000 yılında ivedi yargılama usulü (référé) reformları, Fransa’da geleneksel idari yargıyı modernleştiren temel adımlardır. İvedi yargılama usulünün yıldızı ise özgürlük ivedi yargılaması (référé-liberté) olmuştur. Özgürlük ivedi yargılaması kapsamında, idarenin bir temel hak ve özgürlüğe yönelik ağır ve açıkça hukuka aykırı ihlalinin sona erdirilmesi için ivedi yargılama hâkimi 48 saat içinde yargısal emir de dâhil olmak üzere her türlü tedbiri alabilir. Türk idari yargısı ise temel hak ve özgürlükleri korumada etkisiz olan usul kurallarına mahkûm olmaya devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

idari yargı, ivedi yargılama usulü, özgürlük ivedi yargılaması, référé-liberté, temel hak ve özgürlüklerin korunması

Kaynakça

• Akyıldız, Ali: “İdari Yargının Etkinliği ve Önemi”, “Adalet Bakanlığı Yargı Reformu Stratejisi” Belgesi Gölgesinde Yargı Reformu Sempozyumu, 18-20 Haziran 2008 Ankara, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara, 2008, s. 120-129.
• Akyıldız, Ali: Hukuk Devleti Yargı Bağımsızlığı ve Danıştay, Anıttepe Yayıncılık, Ankara, 2009.
• Aslan, Zehreddin: İdari Yargı’da Yürütmenin Durdurulması, Alfa Yayınları, İstanbul, 2001.
• Ayanoğlu, Taner: “Yargısal Korunma İşlevi Bakımından Tam Yargı Davasının Niteliği”, Danıştay ve İdari Yargı Günü 135. Yıl Sempozyumu, 9 Mayıs 2003 Ankara, Danıştay Yayınları, Ankara, 2004, s. 63-71.
• Bachelier, Gilles: “Le référé-liberté”, RFDA, S. 2, 2002, s. 261-268, (İnternet: www.dalloz.fr, Erişim Tarihi: 04.01.2022).
• Blanco, Florent: Contentieux administratif, PUF, Paris, 2019.
• Braibant, Guy: “Remarques sur l’efficacité des annulations pour excès de pouvoir”, EDCE, S. 15, 1961, s. 53-65.
• Bretonneau, Aurélie/Lessi, Jean: “Référés: l’irrésistible ascension”, AJDA, S. 26, 2014, s. 1484-1488.
• Bülbül, Erdoğan: “Fransız İdari Yargılama Hukukunda İvedi Yargılama Usulleri Reformu”, Danıştay ve İdari Yargı Günü 134. Yıl Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2002 Ankara, Danıştay Yayınları, Ankara, 2002, s. 63-98.
• Camille Broyelle: Contentieux administratif, 9. Baskı, LGDJ, Paris, 2021.
• CE, Rapport publique, Activité juridictionnelle et consultative des juridictions administratives en 2020, Yayım Tarihi: 25.03.2021.
• Chabanol, Daniel/Bonnet, Baptiste: La pratique du contentieux administratif, 13. Baskı, LexisNexis, Paris, 2020.
• Chapus, René: “L’administration et son juge: ce qui change”, EDCE, S. 43, 1991, s. 259-276.
• Chapus, René: “Rapport de synthèse”, Le juge administratif face à l’urgence, La Gazette du Palais, C. 1, (9 Mart 1984 Tarihli Sempozyum, Paris), 1985, s. 317-320, (Rapport de synthèse).
• Chapus, René: Droit de contentieux administratif, 13. Baskı, Montchrestien, 2008, (Contentieux administratif).
• Chrétien, Patrice/Chifflot, Nicolas: Droit administratif, 13. Baskı, Sirey, Paris, 2012.
• CNNTürk: “Kurs Durdurma Kararına Rağmen Yıkıldı”, 3 Nisan 2007 tarihli haber, (İnternet: https://www.cnnturk.com/turkiye/kurs-durdurma-kararina-ragmen-yikildi, Erişim Tarihi: 22.02.2021).
• Commaille, Jacques: Territoires de justice: une sociologie de la carte judiciaire, PUF, Paris, 2000.
• Costa, Jean-Paul: “L’effectivité de la justice administrative en France”, La Revue administrative, C. 52, S. 8, 1999, s. 132-138.
• Çağlayan, Ramazan: “Fransız ve Türk İdarî Yargılama Hukukunda İvedi Yargılama Usulü”, EÜHFD, C. 18, S. 3-4, 2014, s. 1-41.
• Dağlar, Ali: “Durdurma Kararı İnşaat Bittikten Sonra Çıktı”, Hürriyet Gazetesi, 29 Mart 2008 tarihli haber, (İnternet: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/durdurma-karari-insaat-bittikten-sonra-cikti-8570848, Erişim Tarihi: 22.02.2021).
• Deguergue, Maryse: “Des influences sur le jugements des juges”, L’office du juge, (Les Colloques du Sénat), (29-30 Eylül 2006 Tarihli Sempozyum, Palais du Luxembourg), Paris, 2006, s. 370- 387.
• Drago, Roland: “Préface”, in Olivier Dugrip: L’urgence contentieuse devant les juridictions administratives, PUF, Paris, 1991.
• Draï, Raphaël: “Polis et Medina: notes sur la problématique politique dans la pensée juive”, Les Études philosophiques, S. 2, 1984, s. 233-244.
• Dugrip, Olivier: L’urgence contentieuse devant les juridictions administratives, PUF, Paris, 1991.
• Erkut, Celal: “İdari Yargının Yeniden Yapılandırılmasında Yargılama Hukuku Kurallarının Etkinleştirilmesi Sorunu”, İdari Yargının Yeniden Yapılandırılması ve Karşılaştırmalı İdari Yargılama Usulü, Danıştay 133. Yıl Sempozyumu, 11-12 Mayıs 2001, Danıştay Yayınları, Ankara, 2003, s. 87-103.
• Frier, Pierre-Laurent/Petit, Jacques: Droit administratif, 10. Baskı, LGDJ, Paris, 2015.
• Frison-Roche, Marie-Anne: “2 + 1 = la procédure”, in William Baranès/Marie-Anne Frison-Roche (Ed.): La justice: l’obligation impossible, Autrement, Paris, 1994, s. 193-207.
• Garapon, Antoine: Bien juger: essai sur le rituel judiciaire, Odile Jacob, Paris, 2001.
• Gohin, Olivier: “Le recours pour excès de pouvoir et les référés”, La Semaine juridique- Administrations et collectivités territoriales, S. 38-39, 2012, p. 2314.
• Guinchard, Serge/Debard, Thierry: Lexique des termes juridique, 25. Baskı, Dalloz, Paris, 2017.
• Guyomar, Mattias/Seiller, Bertrand: Contentieux administratif, 6. Baskı, Dalloz, Paris, 2021.
• Gülan, Aydın/Berkarda, Kemal: “İdare Hukukunda Gerçekleşen Köklü Değişimler”, Danıştay ve İdari Yargı Günü 134. Yıl Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2002 Ankara, Danıştay Yayınları, Ankara, 2002, s. 113-135.
• İzmir Barosu: “Adalet Bir Kez Daha Çok Geç Kaldı”, 19 Ağustos 2022 tarihli haber, (İnternet: https://www.izmirbarosu.org.tr/HaberDetay/2740/adalet-bir-kez-daha-cok-gec-kaldi, Erişim Tarihi: 12.11.2023).
• İzmir Barosu: “Yürütmeyi Durdurma Kararının Artık Anlamı Kalmamıştır!”, 15 Kasım 2015 tarihli haber ve basın açıklaması, s. 235-236, (İnternet: https://www.izmirba rosu.org.tr/Upload/files/5_BASIN%20A%C3%87IKLAMALARI.pdf, Erişim Tarihi: 22.02.2021).
• Jèze, Gaston: “Les libertés individuelles”, Annuaire de l’Institut international de droit public, S. 1, 1929, s. 162-186. Karahanoğulları, Onur: İdari Yargı: İdarenin Hukuka Zorlanması, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• Labetoulle, Daniel: “La genèse de la loi du 30 juin 2000”, in Patrick Wachsmann (Ed.): Le nouveau juge administratif des référes: réflexions sur la réforme opérée par la loi du 30 juin 2000, Presses Universitaires de Strasbourg.
• Lafaix, Jean-François: “Rendre la justice en matière administrative (Avant-propos)”, in Jean-François Lafaix (Ed.): Le renouvellement de l’office du juge administratif, Berger-Levrault, Boulogne-Billancourt, 2017, s. 13-25.
• Latournerie, Marie-Aimée: “Les choix du législateur de 1995 en matière de sursis à exécution des décisions administratives”, RFDA, S. 1, 1996, s. 31-39.
• Le Bot, Olivier: “Le juge administratif du référé-liberté compétent en matière de voie de fait”, La Semaine juridique-Administrations et collectivités territoriales, S. 8, 2013, parag. 2048, s. 36-38.
• Le Bot, Olivier: Le guide des référés administratifs et des autres procédures d’urgence devant le juge administratif, 2. Baskı, Dalloz, Paris, 2017.
• Le Bot, Olivier: “Les référés-libertés et mesures utiles, alternatives à un recours en responsabilité?”, AJDA, S. 2, 2017, s. 1826-1832.
• Le Bot, Olivier: Contentieux administratif, 9. Baskı, Bruylant, Brüksel, 2022, (Contentieux administratif).
• Leclerc, Caroline: Le renouvellement de l’office du juge administratif français, L’Harmattan, Paris, 2015.
• Lewall, Paul: “Le contrôle de l’administration: l’effectivité du contrôle de la légalité”, La Revue administrative, C. 53, S. 3, 2000, s. 132-176.
• Merryman, John H.: “The public law-private law distinction in European and American law”, Journal of public law, S. 17, 1968, s. 3-19.
• Mestre, Achille: Le Conseil d’État: protecteur des prerogatives de l’administration, LGDJ, Paris, 1974.
• Meşe, İbrahim: “Belediye İşyerini Yıktıktan Sonra, Mahkeme ‘Yürütmeyi Durdurma’ Kararı Verdi”, Doğan Haber Ajansı, 13 Eylül 2015 tarihli haber, (İnternet: https://www.ntv.com.tr/turkiye/belediye-isyerini-yiktiktan-sonra-mahkeme-yurutmeyi-durdurma-karari-verdi,5LXciFErSUWxHdQU4ewwhg, Erişim tarihi: 04.05.2021).
• Pacteau, Bernard: “Vicissitudes (et vérification... ?) de l’adage ‘Juger l’administration, c’est encore administrer’ ”, Mouvement du droit public: du droit administratif au droit constitutionnel, du droit français aux autres droits: Mélanges en l’honneur de Franck Moderne, Dalloz, Paris, 2004, s. 317-326.
• Pacteau, Bernard: Traité de contentieux administratif, PUF, Paris, 2008, (Contentieux administratif).
• Pauliat, Hélène: “Le juge de référé-liberté a-t-il mis fin aux jours de la ‘folle du logis’?”, La Semaine juridique-Administrations et collectivités territoriales, S. 8, 2013, parag. 2047, s. 32-35.
• Peiser, Gustave: Droit administratif général, 26. Baskı, Dalloz, Paris, 2014.
• Perrin, Alix/Renaudie, Olivier: “L’office du juge en matière de police administrative: évolutions et faux-semblants”, in Jean-François Lafaix (Ed.): Le renouvellement de l’office du juge administratif, Berger-Levrault, Boulogne-Billancourt, 2017, s. 151-170.
• Perrin, Alix: Contentieux administratif, Dalloz, Paris, 2021.
• Prélot, Pierre-Henri: “L’actualité de l’arrêt Benjamin”, RFDA, S. 5, 2013, s. 1020-1023.
• Ricci, Jean-Claude: Contentieux administratif, 5. Baskı, Hachette, Paris, 2016.
• Rivero, Jean: “Le Huron au Palais-Royal ou réflexions naïves sur le recours pour excès de pouvoir”, Recueil Dalloz de doctrine, de jurisprudence et de législation, Chronique VI, 1962, s. 37-40; aynen yayım: LGDJ, Page de doctrine, 1980, s. 329-334.
• Rivero, Jean: “Le système français de protection des citoyens contre l’arbitraire administratif à l’épreuve des faits”, Mélanges en l’honneur de Jean Dabin: droit positif, C. 2, Sirey, Paris, 1963, s. 813-836, (Le système français).
• Rüzgaresen, Cumhur: Medeni Muhakeme Hukukunda Usul Ekonomisi İlkesi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2013.
• Sauvé, Jean-Marc: “Le juge administratif face au défi de l’efficacité: retour sur les pertinents propos d’un Huron au Palais-Royal et sur la ‘critique managériale’ ”, RFDA, S. 4, 2012, s. 613.
• Schmitz, Julia: “Le juge du référé-liberté à la croisée des contentieux de l’urgence et du fond”, RFDA, S. 3, 2014, s. 502.
• Stirn, Bernard: “La juridiction administrative: problèmes actuels et réformes”, La Revue administrative, C. 52, S. 7, 1999, s. 134-138.
• Tekinsoy, Ayhan: İdari Yargılama Hukukunda Yürütmenin Durdurulması, Savaş Yayınevi, Ankara, 2013.
• Uçar, İsmail: İdari Yargılama Hukukunda İvedi Yargılama Usulü: Fransa ve Türkiye Örneği, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2024, (İvedi Yargılama).
• Vandermeeren, Roland: “La réforme des procédures d’urgence devant le juge administratif”, AJDA, S. 9, 2000, s. 706-720.
• Vigour, Cécile: “Justice: l’introduction d’une rationalité managériale comme euphémisation des enjeux politiques”, Droit et société, C. 63-64, S. 2-3, 2006, s. 425-455.
• Weidenfeld, Katia: “Exposé introductif: ‘À la recherche de l’efficience du contentieux administratif’ ”, La Semaine juridique-Administrations et collectivités territoriales, S. 30-34, 2005, parag. 1292, s. 1222-1226, (Exposé introductif). Weidenfeld, Katia: Histoire du droit administratif, Economica, Paris, 2010.
• Yaşar, Hasan Nuri: İdari Yargı Kararlarının Etkinleştirilmesi Arayışında İdari Yargı İdari Yargıç Yargısal Emir, Tıpkı Basım, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2013.
• Yeşilyurt, Nazile İrem: “İdari Yargıda Yürütmenin Durdurulması ve İvedi Yargılama: Sermayeye Koşut Hız Ayarı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 70, S. 2, 2015, s. 403-433.